VOV4.K’ho- Kàl mrềt ram, kàl duh mrềt là bơta mùl go\ ngan bơh ală hìu kơlik lơh mờ ù bơh cau Hà Nhì dê tàm sàh Thu Lũm, kơnhoàl Mường Tè, càr Lai Châu. Bơta is rơmis do bơh hìu dê neh pơgồp bơnah uă ngan dong làng bol sơrlèt gan mờ trồ tiah ờ niam ngan tàm tiah lồi đah tô dà lơgar dê.

Nàng kis gơrờm bal mờ brê bơnơm geh is mờ tiah ơm kis tiah kơh bơnơm jơnhoa trồ tiah ờ niam ngan, bơh gi\t nđờ rài do, cau Hà Nhì kis tàm sàh Thu Lũm, kơnhoàl Mường Tè, càr Lai Châu neh lơh ală hìu kơlik lơh mờ ù niam bơne\ pơnrơ is ngan, ram tàm kàl mrềt mờ mrềt niam tàm kàl duh. Lơh hìu là broă dờng màng tàm hìu bơnhă den tàng cau Hà Nhì sền nền mờ kơrhia ngan bơh tu\ sơnđờm pa lơh hìu tus dì tu\ lơh gơs hìu. Hìu tu\ lơi kung lơh wơl mat jat tiah đah mat tơngai lik, ngkời hìu kơldìng tềng bơnơm, tài bơh jat bơta pin dờn bơh cau Hà Nhì dê, lơh hìu mpồng jat đah hơ\ den geh lơh geh hìu geh bơta kơ\ kơl jăp nhhăp ngan, àng sơndah, pas sơm mờ lơngăp lơngai. Tơnơ\ tu\ rwah geh ngai niam, nhai niam, cau tờm hìu rơ sìh 3 gar kòi tềng bơnàng hìu pơrya ai bơta rơ\ rài sơpài pơn jềng, bơtàu tơnguh, lơh sa geh tơnhàu uă. Broă lơh bơh tờ jrong hìu tus lơh kơlik hìu ndrờm roh uă ngan tu\ jiơ: Jrong hìu tờ jrô pơgăp 1 thơk, dăp lu\ nàng pleh gơtìp sùh ìo mờ geh bơta kơl jăp uă; rwah ù dòr geh bơta klềr tàm nđềt uă mơl tềng mpàn khuôn lơ u\t pơgăp 40 phơng, ngui rơnai chi bo\ ndơl kơl jăp bal. Tàm ală tu\ lơh gơs, pơn jat tai ai pơrnơng chi pờng tềng tơrnhang ală kơlik hìu jơh bal tàm dơlam mờ đah bơdìh lơh mat kơlik hìu pal ring mờ đềt ngan, tơnơ\ hơ\ sồng lơh dra hìu mờ tìp rơkàng.

Ồng Chu Pó Chừ, 70 sơnam, kis tàm [òn Thu Lũm, sàh Thu Lũm, kơnhoàl Mường Tè, càr Lai Châu pà gi\t:

“Lơh hìu kơlik lơh mờ ù là jo\ ngan, roh uă ngan tu\ tơngai mờ bòl glar kal ke ngan, pal jơh pơgăp 1 nhai den hơ\ sồng lơh gơs. Jơh ală broă lơh ndrờm kơnờm oh mi tàm [òn tơrgùm să bal tàm dong kờl bal. Hìu bơnhă mìng pà piang sàu dà hùc lơm mơya ờ go\ tơm priă tài bơh geh bơhiàn bơh rài yau cau lơh bè hơ\”.

Bơta niam ală hìu geh kơlik lơh mờ ù bơh cau Hà Nhì dê tơngo\ lài ngan là bè bơta hìu đam. Hìu geh lơh jat hìng vuông bal mờ puan nơm rơkàng hìu lơh hình chóp sùm geh 3 cơldu\, geh mum hìu ơnàng ơm tềng đah nđăp hìu, ờ geh mpồng pơne\t, mpồng lik mu\t kung dùl êt sơl, uă ngan là mìng geh lơh dùl nơm mpồng tềng nđăp hìu mờ sơkềng jat dùl đah. Tàm hìu geh lơh cơldu\ bi\c jat rơndăp tăp sèng bơh đah ma tus đah kiau, cơldu\ tàm gùl là tiah hùc dà ơm lêr wêl bal jơh dùl hìu bơnhă. Bơnah nrèng hìu sùm lơh dờng tơl nàng ơn dùl nơm jơnờng lời ai năc in halà ai kòn klau ờ hềt geh bau in tàm hìu bơnhă. Cơldu\ tru\ gơm biăp piang geh anih kuơmàng ngan, là tiah nàng jơr ồs ram să jan, mơkung là anih nàng tru\ gơm phan sa, mờ là anih ơm nhơl boh bơr, wa\ rò năc bơh hìu bơnhă dê mờ kuơmàng rlau là bơnhă ồs geh lơh tơn tàm hìu ală tru\ sing ồs nhhu\ geh lơh hìu in kơl jăp jat mờ tu\ tơngai.

Tàm hìu cau Hà Nhì dê ờ geh lơh jơnăng duh khuai mờ bơngàn `àng, mơya tiah duh khuai là ndu gơnrơh ngan, dilah cau lơi lơh tìs den geh gơtìp lơh glài jat adat bơhiàn is bơh cau Hà Nhì dê. Ồng Chu Xé Lù, Bí thư Đảng uỷ sàh Thu Lũm, kơnhoàl Mường Tè, pà gi\t bè anih săp sèng mờ tiah duh khuai tàm hìu bơnhă cau Hà Nhì dê.

“Gơ wèt mờ cau Hà Nhì, ồng mò, mè bèp ơm tàm cơldu\ đah mat tơngai lik, kòn [an, kòn ùr mờ ală sau ơm tàm cơldu\ đah mat tơngai mu\t. Ai tiah duh khuai den rwah chi plai gôs ờ gơtìp tu sa aniai, ờ gơtìp kơnàp cuh, tơnơ\ hơ\ tàn dùl nơm bài yồng tềng hơđang mờ ơn tơn tềng cơldu\ cau tờm hìu dê, wèt mat jat tiah đah mat tơngai lik. Phan duh khuai là dùl bơngàn puăc, dùl êt piang mờ ơlak, cau Hà Nhì ờ go\ chu `àng”..

Ngai mu\t hìu pa bơh cau Hà Nhì dê kung ờ lơh dờng ngan, ờ go\ lơh yàng chu `àng bè ală kòn cau ndai dê. Tu\ jơh lơh, cau tờm hìu tru\ gơm biăp piang jà oh mi, jơi nòi, [òn lơgar tus `ô sa chờ hờp bal. Cau lòt chờ hờp bal mờ dùl khàr ơlak, dùl ki\ phe, cau den lòt chờ hờp bal mờ dùl nơm iar, gơ jat tàm nùs nhơm mờ bơta gi\t gơ\p bơh tơl nă cau dê gơ wèt mờ cau tờm hìu. Khi `ô bal ơlak, kơ\p kờn bal cau tờm hìu geh hìu pa lơh sa bơtàu tơnguh, să jan pràn kơldang, lơngăp lơngai chờ hờp. Broă lơh hìu kơlik lơh mờ ù bơh cau Hà Nhì dê tơngo\ bơta tam klac bal làng bol [òn lơgar, bulah hìu cau lơi dê den kung ndrờm sền là broă lơh bal bơh [òn lơgar dê. Jơh ală broă dờng, broă dềt bơh tu\ pa lơh tus dì tu\ mu\t hìu pa ndrờm geh lơh jat bè tàm dong kờl bal. Mò Xừ Xá Nu, kis tàm [òn Thu Lũm, sàh Thu Lũm, nam do rlau 60 sơnam đơs bè do:

“A` kờn ngan ơm tàm hìu kơlik lơh mờ ù, tài bơh gơ là gơ hờp mờ bơhiàn bơh cau tiah kơh bơnơm jơnhoa dê. A` geh sền gàr wơl ai oh kòn kòn sau he dê in”.

Tu\ do, rài kis phan bơna kung bè bơta niam chài nùs nhơm bơh cau Hà Nhì dê geh sơlơ tơnguh tai, phan nàng lơh hìu neh geh lài, [ươn ngan, uă hìu bơnhă neh rwah tìm rơkàng mờ sơlo, rơkàng mờ kiă ala rơkàng hìu lơh mờ ja sơlơ lơh hìu kơlik mờ ù in niam bơne\, kơ\ kơl jăp mờ sền niam mat ngan mơya kung gam gàr wơl bè ờs bơta niam bơne\ pơnrơ is ngan jat bơhiàn cau Hà Nhì dê. Ală bơta niam chài is yô yau tàm hìu kơlik lơh mờ ù hơ\ là bơta lơh gơkờn ngan cau kờn lòt sền nàng gi\t mờ sùm geh ală rơnàng cau Hà Nhì sền dờng màng ngan.

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến