Ntum Ea ~uôl, kơnhoàl Buôn Đôn, càr Dak Lak la ntum geh gal ngan làng bol kòn cau, rài kis bơh làng bol tam do gam ua\ ngan kal ke, mơya broa\ sền gàr pràn kơldang sa\ ja`, kham sơm kòp bơh sơnrờp làng bol in geh sền kuơ ngan mờ lơh geh cồng nha niam ngan. Geh cồng nha do, la kơnờm geh bơta sền gròi ngan bơh  Đảng, gơnoar at bồ bòn lơgar mờ gah lơh broa\ geh gơnoar tàm  càr tàm broa\ lơh geh hìu sơnơm ntum tơl khà dà lơgar mờ sùm lơh broa\ niam bơh nam 2006 tus tu\ do.

            Mo tơn bơh àng drim gờ`, lo\ H’Ly Buôn Krông kis tàm bòn Ea M’thar, ntum Ea ~uôl, kơnhoàl Buôn Đôn, càr Dak Lak neh kơnđu kòn tus hìu sơnơm ntum nàng kham kòp mờ dan sơnơm, tài go\ kòn gơbàn duh sa\ ua\. Lo\ ờ suk tài bơh klo lơ wa tôri bơh ntum yal tu\ do kòp sởi gam geh ai go\ bơtờp ua\ ngan, den tàng neh cèng kòn tus lòt kham mo, bulah sau neh geh cit sơnơm vaccine bơh 9 nhai. Lo\ H’Ly kung ai git, nam lài, tàm bòn kung geh ờ gal kơnòm dềt gơbàn kòp jơng tê bơr, drờm geh sơm bời kòp kơnờm bơh y, bác sĩ bơh hìu sơnơm ntum. Di 8 nam do,  làng bol tàm bòn, pah dơ\ kòn kòp hala jê deh drờm tus hìu sơnơm ntum, ờ pal tus hìu sơnơm  kơnhoàl Buôn Đôn hala hìu sơnơm dờng càr Dak Lak.

            Boh bơr mờ bol a`, bác sĩ Lê Thị Mai kuang at bồ hìu sơnơm ntum Ea ~uôl, kơnhoàl Buôn Đôn ai git: Geh dờp la mpồl tơl khà dà lơgar bè lơh sơnơm bơh nam 2006 tus tu\ do, hìu sơnơm ntum geh 9 na\ cau lơh broa\ drơng broa\ kham sơm kòp tus mờr 11 rbô na\ làng bol, tàm hơ\, mờr 50% la làng bol kòn cau. Kờp bal pah ngai, hìu sơnơm geh dờp mờ kham sơm kòp di 60 na\ cau in tàm ntum, gal ngan la làng bol geh kham sơm kòp geh sra\ kham sơm kòp ờ sa pria\. Tu\ do, hìu sơnơm ntum Ea ~uôl neh geh hìu lơh broa\ dờng tus 8 cơldu\ kham sơm kòp, gơ ơm tềng gùng  lòt tus kơnhoàl, buơn boài ngan broa\ drơng làng bol. Hìu sơnơm ntum geh sươn tam sơnơm mờ chi, mờ rlau 40 bơta chi sơnơm jat sơnđan bơh Gah lơh sơnơm dà lơgar, geh tơl ala\ phan bơna bơh sơnrờp drơng broa\ kham sơm kòp mờ  mut lơh ala\ broa\ lơh gah lơh sơnơm dà lơgar. Ntum neh lơh geh cau lơh sơnơm tàm bòn, mơ kung la cau lơh broa\ bal khà kờp làng bol, cau lơh broa\ bal ala\ broa\ lơh lơh sơnơm bè rcang sơndra\ gơbàn ờ sô rgai sa\, rcang sơndra\ kòp mprơm gơlik mhàm mờ cau lơh broa\ bal tiah kis.

            Hìu sơnơm ntum sùm geh lơh bal mờ gơnoar at bồ bòn lơgar, bơyai lơh mblàng pơlam broa\ rcang sơndra\ tus mờ kơnòm dềt, rcang sơndra\ kòp gơbàn rgai, ờ pràn sa\, sền gàr pràn kơldang deh dùh…Kơnờm bơh hơ\, khà kơnòm dềt gơbàn ờ sô, rgai sa\ bơh ntum gơmù. Pah nam, geh bơh 95 tus 98% kơnòm dềt hờ đơm 1 sơnam geh cit sơnơm vaccine tơl jat geh cih,  cau ùr bun drờm geh sền jat mờ cit lài sơnơm gơbàn kòp tu\ tơl, ala\ cau deh tàm hìu sơnơm ntum geh sền gàr niam. Mờ dùl khà broa\ lơh ua\,  mơya ala\ cau lơh bro tàm hìu sơnơm ntum sùm lơh ngan nàng lơh gơs broa\ jàu.

            Bơh geh sền git mùl màl, làng bol tàm do ndrờm di nùs mờ  bơta lơh broa\ bơh ala\ cau lơh sơnơm, cau bác sĩ tàm hìu sơnơm ntum. Bơh cau kuang tus cau lơh broa\ sùm mut lơh di bơta pal lơh jat tus mờ cau kòp, lơh broa\ jơh nùs chờ hờp, lơh geh bơta niam tus mờ cau kòp tu\ tus kham kòp tàm hìu sơnơm ntum. Làng bol geh dong pơlam nền nòn bè gơnoar mờ kơnòl bơh cau geh sra\ kham sơm kòp ờ sa pria\, geh pơlam nền nòn tu\ lòt kham sơm kòp, ai cèng guh hìu sơnơm dờng di kơna\ nàng geh kờp du\ ptia\ jền.

            Jat jơnau đơs  bơh hìu sơnơm kơnhoàl Buôn Đôn, hìu sơnơm ntum Ea ~uôl la mpồl neh mut lơh niam broa\ kham sơm kòp bơh sơnrờp tàm bòn lơgar, geh gơnoar at bồ bòn lơgar mờ làng  bol tàm ntum pin dờ`. Kơnờm bơh hơ\, neh pơ gồp bal kuơ màng ngan tàm broa\ sền gàr pràn kơldang sa\ ja` tàm bòn lơgar, mơ kung tơmù bà gal cau ir tus hìu sơnơm hờ đang.

Ơ làng bol mờ gơ\p bơyô, Buôn Đôn là kơnhoàl tiah nhàr dà lơgar càr Dak Lak dê, broă lơh sa-mpồl bơtiàn gam uă kal ke, mơya broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan làng bol sùm geh sền kuơ. Kơnờm mờ broă sền gròi blơh mpồl đơng lam Đảng, Gơnoar atbồ bal mờ ală gah, mpồl lơh broă geh gơnoar, den tàng kơnhoàl Buôn Đôn là kơnhoàl lài ngan càr Dak Lak dê geh khà dà lơgar bè broă lơh hìu sơnơm ntum.Cau ai jơnau tơng^t jơnau đơs Việt Nam geh lùp Bác sĩ Phạm Quang Văn, gơnoar jăt jơng atbồ hìu sơnơm kơnhoàl Buôn Đôn bè cồng nha bơ\t bơtàu hìu sơnơm geh khà dà lơgar tàm kơnhoàl do dê.

-Ơ bác sĩ, neh g^t, Buôn Đôn là kơnhoàl sơnrờp ngan càr Dak Lak dê geh khà dà lơgar bè broă lơh sơnơm tàm ntum, bè hơ\ dan bác sĩ pà g^t mùl màl rơlao bè broă kham mờ sơm kòp tu\ do làng bol tàm kơnhoàl in?

Bác sĩ Phạm Quang Văn: “Hìu sơnơm tàm ntum tu\ do bol a` geh 7 ntum. Bol a` neh geh khà dà lơgar 100% khà sơnrờp ngan càr Dak Lak dê. Hìu sơnơm tàm ntum den bol a` geh bác sĩ lơh broă, cau ùr đơng deh, geh cau drơng broă, geh kuang bàng lơh broă gah sơnơm yau mờ geh cau gàr sơnơm bơsram trung cấp. Bè khà cau lơh broă, bol a` geh tơl ală gah sơm kòp tàm hìu sơnơm ntum. Hìu sơnơm ntum tu\ do bol a` neh geh lơh dờng niam, geh 13 jơdu\ lơh broă, tàm hơ\ bol a` geh blơi măy sền mhàm, măy siêu âm rùp 3 đah, ală măy vi tính geh internet kờ` yal ală broă gơl^k geh kòp tàm ntum dê. Bol a` kung neh lơh hìu sơnơm dờng niam, ală jơdu\ lơh broă ơnàng mờ niam, gùng lòt [uơn den tàng bol a` tus tàm ală ntum mhar ngan. Bol a` geh 40 kơi sồ  gùng nhàr dà lơgar rềp bal mờ lơgar Kampucia, tàm hơ\ geh hìu sơnơm ling klàng mờ làng bol pơgồp bal, pah nhai tu\ pơrjum tam jàu broă lơh mờ hìu sơnơm mờ tơl 3 nhai 1 dơ\ pơrjum mờ hìu sơnơm kơnhoàl. Broă lơh sơnơm bal bơh ling klàng mờ làng bol  pơgồp bal neh geh lơh bơh nam 2003, tus tu\ do broă lơh di geh niam.

- Bu\ lah Buôn Đôn là kơnhoàl tiah nhàr dà lơgar, broă lơh sa-mpồl bơtiàn gam kal ke, mơya ală ntum ndrờm geh khà dà lơgar bè gah lơh sơnơm, di bè hơ\, bác sĩ gơtùi yal bè broă lơh do tàm kơnhoàl bè lơi?

Bác sĩ Phạm Quang Văn: Di lah pơn ndrờm mờ gùt càr Dak Lak den kơnhoàl bol a` dê là kơnhoàl rơ[ah, geh 5 ntum tiah sar lơgar ngài, tiah kal ke. Mơya bol a` geh cồng nha do là kơnờm mờ broă sền gròi bơh kuang bàng đơng lam Đảng kơnhoàl, mpồl duh broă ala măt làng bol, anih duh broă kơnhoàl sền gròi. Mpồl kuang bàng lơh broă bol a` dê geh bơsram tus gùng tus dà, tàm ntum kung geh cau lơh broă jăk mờ tơl, geh bác sĩ, geh cau lơh broă ndrờm jơh bơsram trung cấp lơm. Tài broă kham, sơm kòp là kơnòl tòm hìu sơnơm ntum dê, den tàng broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan lài ngan bol a` dê neh geh cồng nha uă ngan. Tàm ală nam pa do, kòp prơm bol a` dê neh ờ geh kòp tai; khà cau gơtìp kòp do kung neh gơmù uă ngan, tàm ală nhai bồ nam 2014, gùt kơnhoàl mìng geh 21 nă cau geh kòp prơm, tàm hơ\ ờ geh cau kòp jroă. Cau ùr geh bun geh sền gàr nền nòn, ờ geh cau gơtìp chơ\t mè mờ kòn se. bol a` neh lơh niam broă rơcang gàr kòp jơng tê bơr, ờ lời gơtìp chơ\t mờ khà tu\ do geh ờ uă ngan.

- Ờ mìng kal ke bè broă lơh sa, Buôn Đôn là kơnhoàl tiah nhàr dà lơgar, khà làng bol kòn cau geh uă, den tàng broă lam sồr bơto pơlam bè broă sền gàr pràn kơl dang să jan tàm do geh sền bè lơi ơ bác sĩ?

Bác sĩ Phạm Quang Văn: tàm do, bol a` geh tus 60% khà kờp làng bol là kòn cau, mờ 17 jơi bơtiàn kòn cau kis bal, mơya broă lam sồr den tu\ do neh niam. Tu\ do neh geh uă gah yal tơng^t lam sồr. Kuơ màng ngan là tàm [òn, bol a` geh 99 [òn den kung geh 99 nă cau lơh broă bal bè broă lam sồr mờ bơto pơlam sền gàr bơta pràn kơl dang să jan, den tàng ală kòp gơtòp ndrờm geh go\ gờ` mờ sơm kòp di tu\. Làng bol g^t uă ngan, bè broă kham sền bơta pràn kơl dang să jan mờ pơlam sền gròi kòp, làng bol kung neh lùp tơn cau lơh sơnơm tàm [òn. Kuơ màng ngan là tàm hìu sơnơm ntum neh geh jơdu\ bơto pơlam kòp is, geh anih lam sồr bơto bơtê bè broă sền gàr bơta pràn kơl dang mpồl bơtiàn, geh loa mờ măy cassette kờ` lam sồr làng bol.

- Bu\ lah là kơnhoàl lam lài càr Dak Lak dê geh 100% khà ntum geh khà dà lơgar bè gah lơh sơnơm, mơya tềng đăp mờ broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan, kham sơm kòp làng bol in sơlơ uă, gah lơh sơnơm kơnhoàl Buôn Đôn geh gùng dà tơnguh bơtàu bè lơi, ơ bác sĩ?

Bác sĩ Phạm Quang Văn: Kờ` di pal mờ broă drơng làng bol in, den tu\ do bol a` gam geh uă broă lơh kờ` dong kờl hìu sơnơm ntum sền gàr bơta pràn kơl dang să jan lài ngan, den tàm hìu sơnơm ntum pal geh kuang bàng lơh broă tơl ngăc ngar, phan lơh broă geh tơl. Tu\ do, ală phan lơh broă, măy mo\k pa, mơya tàm ntum ờ hềt geh cau g^t ngui, den tàng mờ hìu sơnơm ntum bol a` kờ` geh bơto uă rơlao tus mờ cau lơh broă tàm hìu sơnơm ntum. Dơ\ 2 tai là, mpồl cau lơh sơnơm pal geh tơnguh jơnau g^t wă tàm broă lơh rơlao. Tu\ do, neh geh uă jơnau đơs bè rơndăp broă ai măy điện quang tus tàm hìu sơnơm ntum tai, mơya anih lơh broă den gam hăt. Bal mờ hìu sơnơm kơnhoàl, tu\ do kung ờ hềt geh anih tam cah is di lah gơl^k geh kòp gơtòp uă, tàm hìu sơnơm ntum kung bè hơ\ sơl. Kuang bàng lơh sơnơm tu\ do mìng rơ\p geh 2 hìu sơnơm geh 2 nă bác sĩ, gam tai mìng geh 1 nă bác sĩ, den tàng tu\ sền kờ` g^t sơm kòp den gam tìp uă kal ke. Bè phan bơna tàm hìu sơnơm ntum pal geh lơh tai tiah tam cah is kòp tai. Pal geh ờ uă ngan là 10 nơm jơnờng piam kòp bal mờ phan lơh broă tàm anih tam cah is kòp kờ` sơndră mờ ală kòp ngòt rơngơ\t ndai. Bol a` dan geh ai tai bè phan lơh broă, phan sơm kòp kờ` kham, sơm kòp bơh sơnrờp geh niam, geh tu\ geh sơm kòp mhar làng bol in kờ` pleh mờ broă gal ir cau piam kòp tàm hìu sơnơm dờng.

-Ưn ngài bác sĩ.