VOV4.K’ho- Krông Jing là xã tiah kal ke uă ngan bơh kơnhoàl M’Drak dê, uă ngan khà kờp làng bol là cau kòn cau ơm kis bơh jo\, mờ khà rlau 70%. Làng bol kis kơnờm uă ngan mờ broă lơh sa sươn sre, rài kis lơh sa gam uă kal ke. Mơya, làng bol [òn lơgar tàm tiah do sùm gi\t wa\ sền gàr pràn kơldang să jan, kuơmàng là lơh jat broă lơh ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp wil tơl ai kòn dềt in. Do là cồng nha bơh bơta lơh ngan bơh mpồl kuang bàng cau lơh sơnơm Hìu sơnơm xã Krông Jing dê tàm broă mblàng yal, tơnguh uă jơnau gi\t wa\ làng bol dê bè bơta kuơmàng bơh broă ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp.

Hìu sơnơm xã Krông Jing tu\ do geh 7 nă kuang bàng, tàm hơ\ geh 1 nă bác sĩ, 1 nă dược sĩ, 1 nă kĩ thuật viên sền mhàm, 1 nă ùr đơng deh, 1 nă y sĩ, 2 nă điều dưỡng bal mờ bơta dong kờl bơh 20 nă cau lơh broă bal lơh sơnơm thôn, [òn dê. Bơh nam 2013 tus tu\ do, sùm tàm ngai 15 mờ 16 pah nhai, Hìu sơnơm bơyai lơh cit sơnơơm rcăng sơndră kòp tơrgùm bal. Lài hơ\, cau lơh broă bal lơh sơnơm thôn, [òn neh tus tơl hìu bơnhă geh kòn dềt sồr mè bèp pal kah jun kòn lòt ci\t sơnơm.

Bol a` tìp bi H’Dư Byă ơm tàm [òn Hoang, xã Krông Jing mờ bơklau jun kòn dơ\ 2 he dê tus hờ hìu sơnơm xã nàng ci\t sơnơm vaccine rcăng sơndră kòp jòr (BCG). Kòn ùr tơnhoa hìu bơnhă bi dê nam do tòm 2 sơnam mờ neh geh ci\t wil tơl ală bơta sơnơm vaccine tàm broă lơh. Bi H’Dư pà gi\t, pah dơ\ lòt ci\t rê den kòn gơtìp duh să, nhìm bơthế sùm lơngah lơnga` ngan mờ ờ gơtùi lòt lơh broă mơya tài bơta pràn kơldang să jan, rài tơnơ\ do kòn dê, bi mờ bơklau ờ go\ ai lơh bòl glar bơta do. Bi H’Dư Byă đơs:

Ci\t sơnơm geh bơta kuơ rcăng sơndră kòp kòn in. Pah tu\ tus ngai ci\t den oh jun kòn lòt cit, ci\t tơl ală ding sơnơm. Ală kuang bàng tàm [òn đơs là pal lòt cit nàng rcăng sơndră kòp kòn in.

Ai bi Trần Thị Thu ơm tàm [òn M’Găm, xã Krông Jing jun kòn klau 2 nhai sơnam tus hờ hìu sơnơm xã nàng ci\t sơnơm vaccine 5 tàm 1 Combe FIVE. Lài hơ\, bi Thu neh kơno uă jơnau yal krơi is bè bơta sơnơm vaccine do tàm internet mpồl bơtiàn den tàng bi kơlôi rcăng ngan, rơngòt ngan. Bulah bè hơ\, bi kung gam lơh nền jun kòn lòt ci\t. Bi Thu pà gi\t, mìng pal lơh jat di bè jơnau bơto sồr bơh kuang bàng lơh sơnơm dê den bi pin dờn là kòn bi dê geh ờ go\ geh chi lơi mờ să jan geh pràn kơldang. Bi Trần Thị Thu, yal:

A` kung kơno yal tàm báo, rơdio đơs là geh bơta tam gơl sơnơm vaccine, blơi vaccine ndai bơh lơgar ndai den tàng a` kung kơlôi rcăng mờ rơngòt ngan sơl. Mơya ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp là broă lơh niam ai kòn se pa deh in den tàng bơh lài tus tu\ do a` ờ tu\ lơi lời hiu\ khat dùl dơ\ cit sơnơm lơi bơh kòn dê.

Nàng ală cau mè bè bi H’Dư Byă mờ bi Thu gi\t wă mờ lơh di tàm broă ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp ờ go\ di là bơta [ươn soh ờ mờ là jơh dùl tu\ tơngai lơh ngan mblàng yal, lam sồr, hòi jà bơh ală kuang bàng Hìu sơnơm xã Krông Jing dê. Y sĩ Y Wer Niê Kdam, Kuang atbồ Hìu sơnơm xã Krông Jing pà gi\t: Lài do, gi\t wa\ bè sền gàr pràn kơldang să jan đơs bal mờ ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp đơs is bơh làng bol dê ờ hềt uă. Hìu sơnơm sùm pal pơgồp bal mờ ală mpồl cau bơh xã dê nàng bơyai lơh cit sơnơm rcăng sơndră kòp tàm thôn, [òn, geh tu\ là lòt tus tơn tàm tơl hìu nàng ci\t sơnơm mơya khà ci\t sơnơm wil tơl kung ờ go\ uă sơl.

Ngan là tàm nam 2013, Broă lơh ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp rề ơnàng sồr lơh broă ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp tơrgùm bal tàm hìu sơnơm xã, tơn jơh broă lơh ci\t sơnơm làm bă tiah tàm tơl hìu bơnhă den khà làng bol jun kòn dềt lòt ci\t sơnơm sơlơ gơmù tai. Tềng đap bơta geh ngan hơ\, hìu sơnơm xã neh tơnguh broă lơh mblàng yal, tơnguh uă jơnau gi\t wa\ bơh làng bol dê, pơgồp bal mờ ală gah mpồl bơh xã dê, kuơmàng là ală cau geh bơngă pin dờn tàm [òn lơgar bè kra [òn hòi jà làng bol jun kòn lòt ci\t sơnơm.

Jat tu\ tơngai, jơnau gi\t wa\ bơh làng bol dê ngai sơlơ geh tơnguh. Tus ngai ci\t sơnơm, bulah ờ ru broă tus kàr lơi, ală mè bèp kung gam rơndăp tu\ jiơ sơl nàng jun kòn tus hờ hìu sơnơm xã nàng ci\t sơnơm. Kơnờm bơh hơ\, bơh nam 2014 tus tu\ do, khà cit sơnơm rcăng sơndră kòp wil tơl bơh xã Krông Jing dê sùm lơh geh rlau 95%. Y sĩ Y Wer Niê Kdam, Kuang atbồ Hìu sơnơm xã Krông Jing, pà gi\t:

Nam 2013, bol a` sơnđờm bơyai lơh cit sơnơm rcăng sơndră kòp tơrgùm bal tàm hìu sơnơm xã, tàm nam 2013, cau ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp, khà ci\t sơnơm dùl êt ngan. Bơh nam 2014 tus tu\ do, khà ci\t sơnơm sùm ơm tàm khà rlau 95%. Tàm broă lơh tơnguh uă khà ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp den hìu sơnơm xã sùm bơyai lơh bơto pơlam pah nhai, pơgồp bal mờ ală cau lơh broă bal lơh sơnơm tàm thôn, [òn bè broă lơh mblàng yal, hòi jà nàng kờ` ci\t tơl bơta sơnơm vaccine ai ală sau in.

Xã Krông Jing, bal mờ bơta [ươn geh Kuang atbồ Hìu sơnơm xã là cau kòn cau ơm kis bơh jo\ tàm do, gi\t wa\ adat bơhiàn, rài kis mờ bơta kơlôi sơnơng bơh làng bol dê, neh lơh ngan bal mờ kuang bàng bơh Hìu sơnơm dê ai geh uă gùng dà broă lơh nàng tơnguh uă khà ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp. Uă nam do, Krông Jing là dùl tàm dùl êt ngan xã geh gal làng bol kòn cau bơh kơnhoàl M’Drak dê lơh geh khà ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp jat jơnau kờ` bơh gah lơh sơnơm dê.

Bal mờ broă lơh mblàng yal, tơnguh uă jơnau gi\t wa\ ai làng bol in, Hìu sơnơm xã Krông Jing sùm sền dờng màng tus broă lơh ờdo ờdă ci\t sơnơm, lơh jat niam jơnau bơto pơlam ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp jat jơnau bơto yal lài bơh Bộ Y tế dê, tàm hơ\ geh broă kham sac rwah, bơto pơlam lài mờ ci\t; jat sền tơnơ\ tu\ cit tàm Hìu sơnơm 30 phuk mờ bơto pơlam tơnơ\ tu\ cit sơnơm rcăng sơndră kòp. Tơl nă mè bèp jun kòn lòt ci\t sơnơm ndrờm geh kuang bàng lơh sơnơm bơto tơngkah nền nòn ngan bè broă jat sền niam kòn dềt tơnơ\ tu\ cit êt ngan kung là tàm 3 ngai mang. Den tàng bè hơ\, bơh lài tus tu\ do, tàm ù tiah xã dê ờ geh cau lơi gơtìp aniai tàm tu\ cit sơnơm rcăng sơndră kòp. Kơnờm bè hơ\ mờ làng bol sơlơ pin dờn tai mờ iang nùs tu\ jun kòn lòt ci\t sơnơm tàm hìu sơnơm.

Sơnơm vaccine geh sền là dùl tàm ală cồng nha kuơ màng ngan bơh gah lơh sơnơm, neh dong klàs kis g^t nđờ tơlăk nă cau pah nam bơh ală kòp gơtòp ngòt rơngơ\t. Mơya tu\ do, bơdìh mờ ală tơngu me kòn dềt ờ geh c^t sơnơm vaccine tơl, tàm mpồl bơtiàn gam geh ờ uă cau geh pin pơrdah bè gơnoar bơh sơnơm vaccine mờ lơh ngan sơbì.

Gah lơh sơnơm đơs bè lơi bè nùs nhơm do mờ tơl nă cau pal sền gàr bơta pràn kơl dang să jan ai oh kòn, hìu nhă să tòm in bè lơi tàm tu\ ală bơta kòp gơtòp gam gơbàn kal ke. Dơ\ lùp bác sĩ Phạm Văn Lào, kuang atbồ Trung tâm Y tế dự phòng càr Dak Lak geh đơs bè bơta do.

-Ơ bác sĩ Phạm Văn Lào, ồng gơtùi pà g^t bè broă c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp tàm càr Dak Lak tàm ală nam do bè lơi?

Bác sĩ Phạm Văn Lào: Gơtùi đơs, càr Dak Lak là dùl tàm ală càr lơh jăt niam broă c^t sơnơm rơcang sơndră mờ kòp. Bè ờs khà c^t sơnơm rơcang sơndră mờ kòp tàm lơgar he pah nam sùm geh rơlao 95%.

Mơya, tu\ do càr he gam gơbàn 40 anih gơlời bè c^t sơnơm rơcang sơndră mờ kòp. Ală anih do ờ di là dùl xã mờ mờng là dùl [òn, dùl [òn mờ ală anih do mờng là tiah sar lơgar ngài, tiah làng bol kis ntrờn khăt gơboh. Geh ală anih là tiah làng bol kis ntrờn khăt gơboh, khà c^t sơnơm rơcang sơndră mờ kòp di pơgăp 35%.

-Ơ bác sĩ! Bè hơ\ bơta tòm bơh broă gơlời do tàm ală anih ờ geh c^t sơnơm rơcang sơndră mờ kòp là bè lơi?

Bác sĩ Phạm Văn Lào: Lài ngan pal đơs tus là tài jơnau g^t wă bơh làng bol gam ờ uă.

Dơ\ 2, broă làng bol kis ntrờn khăt gơboh là broă tu\ do gam ờ hềt geh atbồ, den tàng he kung ờ g^t là ală cau do neh geh c^t sơnơm rơcang sơndră mờ kòp lah ờ.

Geh tu\ là kơnòm bơsram tàm do neh jơh den rê wơl hờ ală càr đah tô, tus tàm tu\ kòn dềt neh 2 sơnam den rê tai tàm do. Ha là ală cau do deh kòn hờ tiah đah tô, tơnơ\ mờ hơ\ kòn dờng den cèng mu\t tàm do.

Den tàng he ờ g^t ală cau do neh geh c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp lah ờ. Mờ ală cau do, ờ geh cih măt tàm khà măt geh atbồ c^t sơnơm rơcang sơndră mờ kòp bơh kuang bàng lơh sơnơm dê.

Dơ\ 3 là ală cau do kal ke kờ` geh tìp mờ ală broă lơh sơnơm, tàm hơ\ geh c^t sơnơm rơcang sơndră mờ kòp tài ală cau do kis ngài mờ tiah tàm gùl [òn, geh ală anih ngài mờ hìu sơnơm tus bơh 25, 30 kơi sồ.

-Tu\ do, tàm mpồl bơtiàn gam gơbàn dùl mpồl cau geh nùs nhơm ờ bài c^t sơnơm vaccine, ờ ai kòn lòt c^t sơnơm vaccine ală bơta lơi. Bè hơ\, bơta hoàc huơr bơh broă lơh do bè lơi ơ bác sĩ?

Bác sĩ Phạm Văn Lào: Loh làng là he neh sền go\ bloh! Kòp sởi gơbàn là bơta hoàc huơr bơh broă ờ uă cau ờ bài c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp, mờ bơta ờ niam là oh kòn he gơbàn kòp.

Tus tàm tu\ he g^t broă do den neh jơla ir, uă kòn dềt pal dờp hoàc huơr uă ngan. Sơnơm vaccine là dùl cồng nha khoa học kuơ màng mờ neh geh kơlôi sơnơng nền nòn, den tàng kờ` gàr niam kòn dềt ờ gơbàn kòp den broă lơh niam ngan là c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp.

A` đơs là ală cau kơlôi sơnơng ờ hềt di bè broă do den pal kơlôi wơl te\ tai. Mờ ală jơnau lam sồr bè broă ờ kờ` mờ sơnơm vaccine là broă lam sồr ờ niam.

-Geh cau đơs là mìng geh c^t tơl ai oh kòn in là tơl mờ ờ sền gròi tai tus mờ ală bơta hờ bơdìh, Nùs nhơm kơlôi sơnơng do di lah ờ ơ bác sĩ?

Bác sĩ Phạm Văn Lào: Broă sền gàr mpồl bơtiàn ờ gơbàn kòp den ală cau lơh broă kơlôi sơnơng neh geh jơnau đơs du\t ndơl là pal rơlao 95% khà cau tàm mpồl bơtiàn geh sền gàr den jơh gùt mpồl bơtiàn hơ\ sồng geh sền gàr.

Bè hơ\, di lah mìng geh kòn dềt tàm hìu he geh c^t mờ kòn dềt hìu rềp bal ờ geh c^t den bơh ală kòn dềt geh c^t kung gam là bơta gơbàn kòp, tài mpồl bơtiàn hơ\ ờ hềt geh sền gàr.

Bè hơ\, pal geh rơlao 95% khà cau geh c^t sơnơm vaccine sơndră mờ kòp, den hơ\ sồng mpồl bơtiàn hơ\, hơ\ sồng geh sền gàr. Den tàng, he ờ gơtùi kơlôi là, mìng pal c^t niam oh kòn he in là tơl niam, mờ gam pal lam sồr ală cau gùt dar he tai lơh niam broă do, den hơ\ sồng ge geh sền gàr mpồl bơtiàn, mờ sền gàr geh oh kòn he dê.

-Ơi, dan ưn ngài bác sĩ!

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl