VOV4.K’ho – Kòn cau K’ho đơs is, ală kòn cau tàm Tây Nguyên đơs bal, bơh yau ờ geh akhar cih, den tàng tu\ kờ` prap gàr rài kis niam chài bơhìan yau kòn cau dê, khi pal ngui tus bơta mblàng wơl mờ bơr. Ală bơta yal wơl bè nri\ mờ sơn đờm niam chài đơs crih he dê mờ gùng đơs pơnđik – đơs, tàm hơ\ yal yau là dùl bơta pơn rơ ngan rlau jơh. Tàm jơnau do ngai do, jà.. jòi git bè ờ uă bơta niam chài is tàm jơnau nri\, đơs pơnđik kòn cau K’ho tàm Lâm Đồng dê.
Ală jơnau đơs pơnđik kòn cau K’ho dê geh pơgồp bal ală bơta mờ làng bol ơm kis bơh jo\ tàm [òn lơgar kung gam hòi là nri\, jơnau rac yàng (halà jơnau đơs pơnđik lơh yàng), tam pơt mờ lah loong (hơ\ là đơs tàm sơ pơ\ bơr, đơs tơrbo\ kờ` gơboh ùr klau halà jơnau đơs pơnđik tàm kờ`). Jơnau đơs pơnđik lơh yàng halà jơnau rac yàng geh đơs uă ngan tàm ală dơ\ lơh yàng bơh làng bol dê. Rơndap sap sèng ală jơnau đơs pơnđik hơ\ dê sùm geh bơta ndrờm bal bè akhar đơs, khà akhar tàm ală jơnau đơs ờ duh pal ndrờm bal, khà sèng tàm ală jơnau đơs kung krơi is sơl.
Bal mờ tu\ tàm tơngkah mờ gơp, ală jơnau đơs nri\ geh đơs jat gùng đơs pơnđik:
“Sềm bơr liau rơ tơs nđar sùm
Ơra dà den ờ ru nàng rơ tơs tiang
Kit tàm trồm nrau ur ur
Ka tàm trồm rơ pơt pràn ngan
Rơpu neh dờp, broă neh rơndap sap sèng bloh
Rơpu neh tơm, broă neh bơsong jơh
Sau ờ kờ` kơ lôi rơcang bè broă neh yau
Srò yau neh sèt, phìng rê nàng bùt ka
Sơna yau neh pă, dồ tus wơl lơh aniai suơn mìr”.
Bơdĩh mờ jơnau đơs pơnđik nàng rac yàng mờ đơs pơnđik nàng cah rơ`a, gam geh uă jơnau đơs ndai gơtùi hòi là jơnau đơs pơnđik tàm kờ`, mờ uă ngan là geh đơs tàm sơ pơ\ bơr đah cau klau mờ cau ùr. Gùng đơs do den uă ngan là ai go\ nùs nhơm đah kòn bơnus, tàm hơ\ uă ngan là cau kơ nòm să. Pơn yơu bè jơnau đơs pơnđik jờng rơ bơta niam bơh cau ùr dê:
“Ùr ơruh ne hàng bè nha han sơrling
Kòn prò tìp bàn
Ùr ơruh ne, phìng tìp bàn
Ùr ne hàng, sềm ồs tìp bàn
Ùr pa tàu dờng, jơr ke ge\ tờm chi”.
Să jan cau Tây Nguyên dê ờ mìng geh pơn yơu mờ ală phan brê mờng quèng, mờ gam geh pơn yơu bè rùp mờ rùp dà plai chi dê:
“Să cau ùr bè tờm biap nse
Tê cau ùr bè [ang pa but
Să cau ùr dê bè prìt dum tàm tờm”.
Mờ ală jơnau đơs pơnđik kờ` gơboh bè do den uă ngan là nàng đơs pơnđik: đơs tàm dơ\ lơh chờ, lơh yàng, đơs tàm mìr, tàm brê, đơs kềng dà croh halà tàm hìu rơng, đơs nàng kờ` ai go\ nùs nhơm, đơs nàng pơ gồp bal bơta chờ hờp halà đơs kờ` đềt mềr đah cau klau mờ cau ùr. Gùng đơs pơnđik do hòi là lah loong halà tam pơt, mờ pơrya là jơnau đơs pơnđik tàm tơrbo\ kờ` gơboh ùr klau, đơs pơnđik jàu nùs nhơm kờ` gơboh, mờ bơta bơrlu\ niam ngan đah ală bơta nri\ mờ đơs crih, mờ ală bơta ndai bè tàm anih đơs pơnđik ờs mờng. Hơ\ là jơnau nri\ - đơs crih bơhìan yau, là jơnau đơs pơnđik tàm kờ` bơhìan yau cèng bơta jơh nùs ngan ngồn. Ală jơnau đơs pơnđik tàm kờ` gơ ndrờm bè ală jơnau đơs pơnđik sơl:
~\òng ne niam
~òng lơh mờ lu\ mừh kuơ màng
Plai chi dum tàm brê
Piang klơm ơn tàm kơldung bi pal lòt jòi is
{ang pưt [ang wai, ê ê [ang gle but kềng gah dà croh
Ală ùr ơruh, jat tơl mpồl lòt lơh hìu kù jơnhua”.
Ală jơnau nri\ cèng bơta pơn rơ uă mờ gùng đơs pơn yơu, bè:
“A` lì tê kiau dan mờ bi nha sa cùr
A` lì tê ma lùp dan bi àu soh
A` tus rềp ơseh dan mờ bi rơlềm
Rơlềm ntas là, 2 nă he gơ gơs ùr bơklau”.
Tu\ do, ngai sơlơ ờ huan geh cau kah tus, kung bè ală jơnau nri\ ngai sơlơ kal ke nàng jòi git prap gàr:
“Cau ùr ờ geh bơklau lơh broă ờ jơh
Cau klau ờ geh pơ ùr sùm jòi jơnau ờ niam
Lơh hìu pal kờ` geh dơm chi
Tà` nir pal geh gle
Lơh suơn sre pal geh dà
Jak chài tu\ gam dềt
Pas gơs tu\ neh mờr kra
Ngac ngar jak chài tu\ neh kra dờng sơnam”.
Jơh ală kòn cau tàm càr Lâm Đồng ndrờm geh gùng đơs pơnđik yal yau. Yal yau bè pơrya gơ dê, là kah kơ lôi jơnau yau. Yal yau gơtùi đơs bơh ngai tus mang. Geh ală jơnau yal yau bè là ală jơnau đơs pơnđik jòng ngan, pal đơs tus 2, 3 mang sùm tơn bè K’Rai – Ka Lin, Sa rơpu mang Yu Mòng – Dòi, K’Tàng Dam Prah. Uă dơ\ đơs pơnđik yal yau gơ hòi gơ jà cau iat tus jơh mang tus àng drim, jơh klò ngai tus trồ mho, mờ git nđờ nơm yang tơr nờm là nđờ jơnau yal yau geh đơs.
Tàm ală bơta lài mờ gùng đơs crih bơh kòn cau Tây Nguyên dê, rềp mềr mờ yal yau ngan rlau jơh là đơs crih. Đơs hơ\ là yal, crih hơ\ là jơnau krơi is. Đơs crih là ală jơnau đơs pơnđik cèng tơngume krơi is. Gơtùi git, hơ\ là ală jơnau đơs pơnđik, mờ ală he yal den he đơs crih – đơs gơp in iat tàm ală dơ\ lòt gùng ngài nàng gùng lòt gơ in lơyah wơl.
Cau mblàng K’Duẩn
Viết bình luận