VOV4.K’ho - Pah ngai cơldu\ kham kòp bơh gah sơm kòp Tai Mĩu Họng-Hìu sơnơm dờng Kontum pal kham kờp bal bơh 70 tus 100 na\ cau kòp.

Tàm ala\ cau kòp geh ua\ cau ngan tus kham viêm xoang. Tam pà bè bơta kòp do,  ala\ cau kòp tus kham drờm ai git,  bòl glar kal ke  ngan rlau jơh la  tàm ala\ nhai tam  gơl kàl hala tu\ trồ tiah gơ tam gơl mriềt. Tài bơh gơ geh gơbàn aniai ngan bơh trồ tiah hala bơta duh mriềt sa\ bồ den tàng cau kòp sùm gơbàn ntas, sùm gơ hòr dà muh. Ala\  cau gơbàn kòp viêm xoang jo\ ngai den ai git,  kòp sùm gơbàn ti gơbàn tai tàm tơngai jo\ geh lơh cau kòp bòl glar, jê bồ, jê gơ rềt tềng muh, lơh ờ sô sa\ mờ lơh ua\ ngan gơbàn ờ niam tàm rài kis, lơh broa\ sa mờ bơsram. Oh Nguyễn Văn Tuấn kơnòm bơsram ơdu\ 6A3, hìu bơsram kâp 2 Trần Hưng Đạo kis tàm [òn dờng Kontum ai git:“Sùm bè ờs tàm ala\ ngai nhai mriềt noat, den gơ lơh jê ngan mờ gơ lik ua\ ngan dà muh. Gơ lềt muh,  a` cềr ua\ ngan lơh jê jơh muh. Gơ geh lơh aniai ngan  lơh a` ờ gơtùi ơm mơ mo\ bơsram jơnau. Gơ gơ lơh kal ke ngan, kan ngan gơtùi bơsram jơnau neh bơsram”.

            Mờ bơta  kơp kờ` bời kòp viêm xoang,  ua\ cau gơbàn kòp do neh lodt kham sơm kòp  mờ ua\ bơta ngan. Broa\ lơh la “Geh kòp den pal kham sơm kòp” geh  tơl cau geh ngui jơh. Ua\ cau mìng geh kloh cau yal geh jơnau sơnơm  sơm bời  viêm xoang la pal lòt jòi geh, blơi geh mờ ngui geh. Ala\ jơnau sơnơm mờng geh ngui ua\ ngan  la sơnơm sơm viêm xoang bơhàin yau mờ kờp bal sơnơm klo cau yal.

            Bè hơ\ la rhồp bal blơn khih, hồl muh mờ ntê giao, hùc dà nha tía tô... tus hồl muh mờ  bla rơwas, bồ bơs tiang lir, geh tu\ bong sun fat đồng. Broa\ sơm kòp ua\ tus tu\ ờ ua\ cau neh bơtuah bời kòp viêm xoang kung ờ git la he bời bơh sơnơm lơi, tài ngui ua\ ir sơnơm. Geh dùl  bơta mùl màl  la tu\ do ua\ ngan làng bol gơbàn kòp viêm xoang bơh ờ geh pơlam sơm kòp di pal den tàng neh pal kong kis bal mờ kòp. Ồng Phan Đức Luận mờr 70 sơnam hìu tàm gùng Lê Quý Đôn, [òn dờng Kontum gơbàn viêm đa xoang neh nđờ jơt nam do, đơs:“Bơta bơh sơnrờp gơ lơh tus cau kòp ờ suk ngan rlau jơh la gơbàn hoar. Bè a` do, den tu\ do ờ jai tai tài cau sơnđan la gơ neh mãn tính gơ bloh. Hơ\ la tàm sơnam bè a` do la pal kis bal mờ kòp”.

            Nàng ba` gơbàn  lơh is tàm sơm kòp viêm xoang, jat jơnau bơto bơh bác sĩ geh kơnòl,  cau kòp pal tus ala\ anih kham sơm kòp geh bơnga\ pin dờ`.  Ba` sơm kòp is, ba` ngui is sơnơm sơm viêm xoang ờ git loh,  ờ hềt geh anih lơh broa\ geh gơnoar sền. Lài mờ tu\ geh jòi geh broa\ lơh sơm kòp di pal mờ tơl na\ sa\ cau, kờ` geh lơh niam bơh bơta kòp jê,  cau gơbàn viêm xoang pal tam gơl rài kis jat gùng niam, bè chu êt  jràu, ba` `ô ơlak  bièr, ba` sa phan sa mriềt...mờ kung kờ` kơryan ala\ bơta gơbàn aniai bơh kòp geh lơh kòp gơbàn kơnjơ\ rlau, bè lơh kloh hìu đam,  sang nhu\, gơ thul, gàr kloh sa\ ja`.  Neh la cau bòl glar ngan bơh kòp viêm xoang, kơmờm geh kis niam, ngan la sùm geh lòt jơng tàm  trồ mang mờ àng drim gờ` pah ngai, ồng Nguyễn Xuân Hoá hìu tàm gùng Hùng Vương, [òn dờng Kontum, đơs:“A` gơbàn viêm  xoang kung neh bơh jo\ ngan, rlau jơt nđờ nam. Lài jơh la gơ jê bồ, jê bồ tus tu\ ờ rgời  bic mờ pal nggui. Dơ\ 2 tai la muh,  kơn nhà, kan ta\ nhơm. Mơya tu\ do  kung neh ờ jrua\ tai. Kung ờ sơm bơta lơi sơl,  gơ lơh bè ờ hùc sơnơm, mìng he ơm kis niam. Rài kis he gơ ờ geh bơta bơklơn lơi. Hơ\ sồng ơm kis sào sa lơh broa\ pah ngai, bic ơm niam di du\, ờ `ô sa tai. Lòt jơng,  tàp sa\ ja` hơ\ sồng sào sa sền gàr sa\ ja` la he pal gàr ngan. Ngan la ba` `ô sa,  hùc dà lu\. Tu\ do den neh pràn,  lài do gơ jơt den tu\ do gơ mìng gam 2 lơm”.

            Dùl bơta lơh  suk ngan la, jat jơnau đơs bơh ala\ cau bác sĩ chuyên khoa, mờ bơh gơbàn, bè: tiah kis gơbàn bơ\ bơl,  gơlik mòi tàm sa\,  pràn sa\ ja` tơl cau ờ drờm bal,  lơh kloh sa\ ja` ờ pràn,  gơbàn aniai bơh ala\ kòp ndai, sơm kòp ờ di  pal mờ  ua\ broa\ ndai tàm tơngai rềp do geh lơh cau kòp viêm xoang geh ai go\ slơ gơbàn ua\ ngan.

Kờ` dong kờl làng bol in g^t wă rơlao tai bè kòp viêm xoang kung bè broă sơndră sơm kòp di tu\ mờ geh cồng nha, cau ai tơng^t jơnau đơs do neh geh dơ\ lùp bác sĩ chuyên khoa 1 Ngô Văn Minh, lơh broă tàm gah sơm kòp Tai Mũi Họng, hìu sơnơm càr Kon Tum.

- Ơ bác sĩ, kòp viêm xoang là bè lơi mờ viêm xoang den geh tam pà nđờ bơta?

Bác sĩ Ngô Văn Minh: Viêm xoang là 1 bơta kòp jê sồt poăc tềng xoang gùt dar muh, di gơlan là tài gơbàn vi khuẩn ha là ờ di vi khuẩn. Viêm xoang den geh tam pà gơs 2 bơta, hơ\ là viêm xoang cấp mờ viêm xoang mãn. Viêm xoang cấp mờng sơnđan là viêm xoang cấp tính, do là kòp mờng gơbàn bơh 1 tus 4 poh. Viêm xoang mãn tính là kòp jo\ bơh 4 poh rơlao hờ đang.

- Bơh tàm broă sền gròi cau kòp tus kham tàm gah sơm kòp Tai Mũi Họng, hìu sơnơm càr Kon Tum dê, bác sĩ go\ là tàm ală nam pa do kòp viêm oxang gơbàn bè lơi?

Bác sĩ Ngô Văn Minh: Kòp viêm xoang tàm gah sơm kòp Tai Mũi Họng, hìu sơnơm càr Kon Tum den geh uă bơnah ngan. Bơh cau lơh broă sa priă nhai tus mờ làng bol lơh sa suơn sre, hơ\ sồng tus mờ ală cau lơh broă bè ờs, mơya bơta kuơ màng ngan là nùs nhơm cau kòp mờng kơlôi là, kòp viêm xoang là kòp ờ gơtùi sơm bời. Den tàng, ală cau tus blơi is sơnơm sơm bơh 3 tus 5 ngai. Ală cau tu\ hùc sơnơm go\ kòp gơlơh neh mờr den ờ sơm kòp tai den bè hơ\ kòp gơbàn sơlơ ngai sơlơ priă mờ lơh gơbàn gơs kòp mãn tính.

- Bác sĩ gơtùi pà g^t bơta lơi lơh gơbàn tus kòp viêm xoang kung bè ală bơta tơngo\ mờ cau kòp mờng gơbàn?

Bác sĩ Ngô Văn Minh: Viêm xoang mờng geh ală bơta tòm bè tơnơ\ do. Lài ngan là trồ tiah. Trồ tiah tam gơl den cau gơbàn ală nhơm geh ală bơta kal ke gơmu\t mờ lơh kòl muh, lơh gơbàn kòp viêm xoang mờ gơbàn vi khuẩn. Viêm xoang là tài să jan cau gơbàn ờ ơnàng phan kơrian ha là cau kòp gơbàn ờ niam phan sơndră mờ kòp. Cau kòp gơbàn kòp bè ntrờn gam sơnđan là gơl^k dà kơ\t bơh muh xoang. Viêm xoang tài bơta tơnơ\ do gơbàn as sồt, gơbàn nggù ha là viêm muh jo\ ngai. Bơta tai là viêm xoang tơnơ\ mờ sồt poăc tềng muh. Geh tu\, tàm do mờng gơbàn viêm xoang tài cau kòp gơbàn gơl^k mhàm muh lơh gơbàn viêm xoang. Ală bơta tơngo\ bơh viêm xoang den jăt mờ ală xoang gơbàn as mờ ală bơta tơngo\ di gơlan là, lài ngan là jê bồ. jê bồ den jăt mờ tiah xoang dê. Bè xoang bìng lơ-iang den jê tềng bìng lơ-iang. Xoang sàng den jê tềng gùl klồ măt. Xoang hàm den jê tềng tơrmồ. Geh ờ uă bơta xoang di gơlan jê tềng jơngkồt bè xoang bướm mờ xoang sàng sau. Bơta tơngo\ pơn jăt tai di gơlan cau kòp mờng gơbàn gơlềt muh, gơl^k dà muh tus tàm rơnồng dờ lơh dơkiăt dờ, gơbàn bơsiă. Di gơlan gơbàn tai là cau kòp ờ [ô, geh tu\ ờ uă tiah cau sơnđan là muh ờ [ô. Ờ [ô muh den bơh khà ờ uă tus mờ uă den kòp gơbàn sơlơ ngai sơlơ jroă. Bơdìh mờ bơta gơbàn go\, geh bal là kơrwài, hoar măt, bơh duh să ờ uă tus duh să uă. Cau kòp geh bal jê sề hờ đah đang bơh sề sồ 5,6,7.

- Bè hơ\, he pal sơndră mờ lơi kờ` ba` gơbàn kòp viêm xoang ơ bác sĩ?

Bác sĩ Ngô Văn Minh: Viêm xoang là 1 bơta kòp mờ he neh g^t, di gơlan là kòp tài di rơhồp nhơm mrềt den tàng tu\ lòt tàm gùng he pal lơh ram muh. Tài ală bơta sơnơm di gơlan là tài viêm xoang dị ứng. tu\ gơbàn kòp muh dị ứng, he pal sơm kòp muh dị ứng mhar. Pơn jăt tai là tu\ gơbàn sồt he pal tus mơ hờ hìu sơnơm kờ` pơgồp bal bơh bác sĩ sơm sồt mờ gah sơm kòp Tai Mũi Họng kờ` sơm kòp cau kòp in niam, kờ` pleh mờ kòp viêm xoang jo\ tus cau kòp in.

- Ơ bác sĩ, cau kòp pal lơh bè lơi tu\ gơbàn kòp viêm xoang?

Bác sĩ Ngô Văn Minh: Tu\ cau gơbàn kòp viêm xoang den pal tus mơ hờ hìu sơnơm sơm kòp bè Tai Mũi Họng kờ` g^t. Tu\ do, tàm hìu sơnơm càr Kon Tum, bol a` geh phan neh tơl kờ` sền g^t kòp viêm xoang. Lài ngan là kham gah kòp do mờ ală bơta phan bè Tai Mũi Họng. dơ\ 2 là nội soi tai mũi họng. Dơ\ 3 là city scan ală xoang. Dơ\ 4 là chụp mri ală xoang.

- Bác sĩ geh jơnau lơi bơto tus mờ ală cau gơbàn kòp viêm xoang neh jo\ sơm ờ bời mờ cau kòp mờng gơbàn jê tềng muh?

Bác sĩ Ngô Văn Minh: Mờ cau kòp viêm xoang jo\ ngai ờ bời den niam ngan he tus mờ ală hìu sơnơm sơm kòp do kờ` bác sĩ sền jăt mờ bơta kòp mùl màl. Di lah bè viêm xoang cấp mờ gam gơl^k dà muh den gơtùi sơm kòp bơh 3 tus 8 poh. Di lah neh gơbàn xoang kòl jo\ ngai mờ gơbàn nấm xoang den he pal geh gùng dà sơm kờ` bời, hơ\ là reh. Tơngu me tòm bơh reh dê tu\ do neh jăk chài, cau mìng reh nội soi muh xoang. Hơ\ là reh kờ` lơh ơnàng trồm xoang kờ` dà gơl^k mhar rơlao, ờ go\ di là reh kờ` sơm bời kòp xoang.

- Uă cau tu\ do gam ờ g^t rơwah broă sơm kòp viêm xoang jăt Tây y ha là Đông y den niam rơlao? Bác sĩ geh jơnau lơi bè broă do?

Bác sĩ Ngô Văn Minh: Sơm kòp viêm xoang là 1 broă lơh kuơ màng ngan mờ jo\ jòng. Gơtùi sơm bơh 4 tus 8 poh mờ di gơlan sơm jo\ rơlao tai. Tây y là 1 rơwah lài ngan. Mơya Đông y kung geh ală bơta sơnơm niam ngan sơl. Den tàng d lah geh pơgồp bal Đông Tây y là 1 broă niam ngan tus mờ cau kòp in, kờ` pleh mờ ală bơta gơbàn jroă rơlao bơh kòp xoang dê.

- Ơi, ưn ngài bác sĩ!

                                Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp mờ Ndong Brawl