VOV4.K’ho - Tàm jơnau đơs poh lài, bol a` neh yal tơnggit bơnah sơnrờp jơnau cih bơh cau  cih văn Nguyên Ngọc bè Bơtau, dùl gơnoar mpồl bơtìan niam krơi, niam is ngan bơh cau Jarai. Tàm  hìu nha\, geh cau ùr la cau mùl màl geh gơnoar mơya ờ lik mat, la kơnàs, mờ cau klau ờ geh gơnoar mơya la cau lik mat, la ntơr,  tàm khà [òn geh Khoa Yang mùl màl geh gơnoar ờ lik mat, la kơnàs mờ Khoa Bôn la cau lik mat, ala mat mơya ờ geh gơnoar lơi la ntơr.

Tàm khà gùt mpồl bơtìan ngan la cau kuơ màng ngan  la Bơtau.

 Geh 3  Bơtau la gơ lik geh bơh ù tiah, trồ tiah jat pơrya bơh cau Jarai dê, pơnjat hơ\, trồ tiah ù tiah  geh   mòn gơs bơh 3 bơta hala phan bơna tàm trồ tiah, ù tiah la: Dà, Ồs, mờ Càl. Tu\ 3 bơta do gơ  niam, ring bal, den  tơl bơta drờm niam,  gơ hòr is bơh phan bơna geh is sùm bè hơ\, mìu niam nhàc niam, brê bơnơm mờ tơl phan kis niam, kòn bơnus ngai lơngò  ngap lơngai.

Be bơta bơh sơnrờp hơ\, hala 3 bơta sùm geh niam hơ\ la dùl. Geh tơl  3 bơta slơ niam, mìng geh dùl kung di sơl lơm. Den tàng ngan tu\ Bơtau Dà, Bơtau Càl ờ gam tai, gơ wèt mờ cau Jarai kung ờ geh bơta kuơ màng ngan sơl.

Tàm jơnau yal yau geh dùl cau geh sơnđan la Bơtau, la cau at bồ jà` bơsac ngan mờ dùl na\ cau sơnđan la Rit, dùl na\ klau kòn đời, rbha lơ ời, kis kềng gah brê, gùl [òn mờ brê (hơ\ la bơh bơta bơhìan chài rgơi mờ phan bơna chi che geh is), geh tu\ la ơm kuh lời rồ, Rit neh lơh gơ lờ cau bơtau jà`  bơsac, sơ gràm geh bơta pràn  bơtau jà` do, sa\ tờm klau kòn đời gơs Bơtau, hơ\ la Bơtau ờ ja` iơh mờ Bơtau bơh làng bol, Bơtau gơnrơh.

Ala\  Bơtau tu\ do ngan la Bơtau hơ\, la Bơtau gam tàm yal yau. Bè hơ\,  tàm bơhìan bơh cau Jarai geh  cau ala mat làng bol ntàu tam dra\ lơh gơ lừ gơnoar bơh Bơtau, mơya krơi is mờ  ala\ bơhìan bè ờs, tơnơ\ geh  sơgràm geh gơnoar,  cau hơ\ ờ lơh Bơtau,  ờ gơs la cau at gơnoar, mờ gơs la cau lơh bơta niam, tam pà bal.

Gơnoar bơh Bơtau la geh tam pơring ala\ bơta, phan bơna geh is mờ mpồl bơtìan (pal kah tus: mờ cau Tây Nguyên, phan bơna trồ tiah geh is mờ mpồl bơtìan sùm đềt mềr bal gơs dùl), kờ` tơl bơta gơ niam, ngai lơ ngò hờm ram. Mờ cau Jarai,  ồng ờ la cau Bơtau,  ồng geh làng bol ala\ [òn pồ  rlau ala\ Khoa Yang, ồng sùm la  cau rbah rlau jơh tàm [òn, ờ geh gơnoar lơi hala bơta kuơ lơi. Ồng la klau kòn đời Rit tàm jơnau yal yau.

Ồng sền gàr bơta tam pơnring mờ broa\ pah nam tàm bồ kàl lơh sa geh lòt sền bơh ala\ [òn  mờ lơh yàng kờ` trồ mìu, hala lơh yàng kờ` geh niam tu\ geh trồ tiah aniai, kòp tê jê sa\.. Ồng la cau sền gàr bơta bơh bơhìan chài rgơi, phan bơna geh is mờ yàng gơnrơh. Bơtau ồs gam gàr geh dùl sa\ đào gơnrơh, pơrya tus gơnoar tam pơnring kuơ màng ngan, geh pồ ndơp tàm  kù geh lơh tàm dùl bơnơm ndơp ngan, ờ cau lơi geh sền go\ gơ, bơdĩh mìng ồng lơm...

Andrew Hardy đơs: ‘’ Ồng geh iat jơnau đơs bơh làng bol,  mờ làng bol  iat ồng đơs’’, bơta pràn bơh Bơtau la tềng do. Mờ Jacques Dournes den đơs la ồng la  cau ơla bơh làng bol  dê.

Cau Jarai neh bơceh  geh bơta mờ Dournes sơnđan la dùl jơnau geh cih  bè gơnoar, niam krơi ngan, niam bơne\ ngan, gơnoar bơh làng bol geh ai go\ tàm dùl broa\ lơh la cau tờm geh gơnoar mờ la geh gơnoar bal, bềng  bơta ngui ngan, ờ kờ` geh dà lơgar, ờ duh ling klàng,  kung ờ duh kảnh sát, ờ kờ`  geh cau jà` bơsac..., gàr niam ngap lơngai bơh rài rbô nam. Kung  di gơlan geh dùl broa\ lơh gơnoar- ờ duh gơnoar, gơnoar-dra\ wơl gơnoar.

Mờ gam geh  đah bơta niam dơ\ 2: Tu\ cau Yuan mblàng la Bơtau, cau Tây mblàng la Roi, cau Mỹ mblàng la King, mờ geh git gơp mờ Bơtau bè la cau Bơtau cau Jarai, den cau Jarai kung ờ đơs wơl, ờ dra\ wơl. Khi  rcang lời tus rài  kuang bơtau Yuan,  dà lơgar Tây gơnoar atbồ Mỹ wa\ bè hơ\ te\,  ờ go\ geh bơta lơi ờ.  Geh tu\ ala\ Bơtau kung geh git gơp mờ ala\ cau bơdĩh hơ\  bè he la cau tờm Bơtau bơh cau Jarai.

Kuang bơtau Huế neh geh pồ, ai ala\ phan bơna  pơrya ngan tus Bơtau Ồs, Bơtau Dà mờ khi sơnđan la Hỏa Xá, Thủy Xá, mờ sền la ala\ cau đah đơm he dê. Ala\ Bơtau geh chờ hờp dờp. Mờ gam sùm  ai  pal sồr ta\ dia rài kuang bơtau mờ ala\ phan brê kuơ bè bla rwas, ngke rmìs, dà lơ we mờ nsồp  lơ we. Cau Tây, cau Mỹ kung neh geh git gơp mờ ala\ Bơtau mờ geh ala\ Bơtau git wơl drờm bè hơ\, ờ rlau, ờ êt ir.

Ala\ cau hờ bơdĩh hơ\ tô lah neh git at, neh lơh khi jat he   bơh cau Jarai dê, kòn cau Jarai, mpồl bơtìan cau Jarai. Cau Jarai, bơh ala\ Bơtau he dê,  lời gơ bè hơ\  ala\ mpồl cau gơnoar wa\ bè hơ\, geh tu\ gam geh  sồr ala\ bơta wa\ hơ\,  mờ geh nho\ mồng, nho\ sền ờ  sơp,  mờ khi ờ geh bơta lơi.

Mờ khi,  khi bè ờs, khi gam gàr geh rài ngap ơngai is khi dê, mờ ala\ at broat krơi is, niam is khi dê, mìng  geh khi la wa\ geh, dùl rài ngap lơngai sơnđìng ngan tàm bơta  gơ rờm bal bơh phan bơna geh is mờ mpồl bơtìan, ai bơrnàng chài rgơi la lơh tờm ngan.

Kung gơtùi đơs ndai, mờ cau Jarai, chính trị ngan la van hoa\. Gơnoar broat bơh Bơtau ngan la dùl gơnoar broat chính trị-van hoa\ niam krơi, geh cồng nha. Ờdi la  geh is mờ la Jarai la dùl kòn cau geh ai go\ bơta krơi is mờ bơta pràn bơh kòn cau pràn ngan, jrô ơnàng ngan tàm Tây Nguyên.

Bè hơ\,  dilah tàm khà hìu nha\, cau  geh gơnoar la cau ùr pồn mat la kơnàs, mờ cau klau la ờ geh gơnoar  la ntơr, geh lik mat, tàm khà [òn geh Khoa Yang geh gơnoar mơya ờ lik mat, la kơnàs mờ Khoa Bôn la lik mat la cau ơla mơya ờ geh gơnoar hơ\ la ntơr, den tàm khà mpồl bơtìan 2 cau hơ\ geh pơ gồp gơs dùl Bơtau.

Ồng la kơnàs tus mờ tàm dơlam, mờ mpồl bơtìan mờ làng bol,  la gơnoar mùl màl bơh làng bol geh broat lơh dùl gùng  niam bơne\ ngan. Mờ kung tus mờ bơdĩh, mờ ala\ cau hờ bơdĩh,  ồng la  ntơr,  la  Bơtau bè cau hơ\ dê pơn  nhừ mờ  alai ngan  kờ` git. Ồng la jơh 2, tàm dơlam hala  hờ bơdĩh, mờ bơh  đah  cau  jơi mè hala jơi bèp,  la cau ùr mờ la cau klau.

Cau Jarai neh gàr geh rài ngap lơngai kơljap he dê mờ broa\ nàng ala\  cau jà` khin hờ bơdĩh  at gơnoar  la gah ntơr he dê- hơ\ la at geh bơta ờ geh broa\ lơh. Mờ rài ngap lơngai mùl màl khi dê  gam la bơh khi dê, niam bơne\, lơ bơn  niam,  mờ lah ngan ờ lơh jai prah gơ pring. Tài gơ la dùl rài ngap lơngai - chài rgơi.

Geh dùl jơi bơtìan  kòn cau bơsram la  mùl màl jơh ala\ kòn cau Tây Nguyên, tàm ala\ khà krơi is, drờm geh ala\ broa\ lơh Bơtau he dê. Tàm  Jarai, broa\ lơh mìng geh ai go\  loh mờ loh ngan rlau. Dùl  dơ\ tai, bơyô go\ ờ, Tây Nguyên niam bơne\  mờ ndơp ndơl  bal! Jacques Dournes  pờ gùng ai tus he in geh mut tàm bơta ndơp ndơl niam bơne\ hơ\.

                                    Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp