VOV4.K’ho - La dùl tàm ala\ kòn cau ê\t ngan kòn bơnus tàm lơgar he, cau Rơmâm kis trơ gùm gal ngan tàm [òn Plei Le, ntum Mang Mrai, kơnhoàl Sa Thầy, càr Kon Tum. Tàm ala\ nam rềp do, geh bơta sền gròi ngan bơh Đảng, Dà lơgar, ngan la bơh geh kơrnuat pơrjum dơ\ 7 Mpồl đơng lam Đảng kơna\ IX bè broa\ lơh kòn cau, mờ Gơnuar atbồ lơgar mut lơh broa\ lơh dong kờl, bơtàu tơngguh ala\ kòn cau ê\t ngan cau, lơh broa\ lơh sa,  rài kis bơh cau Rơmâm geh ua\ tam gơl niam ngan. Jơnau Gơnuar atbồ lơgar mờ làng bol poh do geh đơs bè bơta chờ hờp hờm ram bơh cau Rơmân tu\ do.

Mờ tàm kàl prăng Tây Nguyên do tơn, gùng lòt tus bòn Le bơh cau Rơmâm dê tàm ntum Mang Mrai, kơnhoàl Sa Thầy, càr Kon Tum kung gam kal ke sơl. Nàng geh ơm nggui boh bơr mờ ồng A Glá, 68 sơnam, là cau kra bòn, lài do là Kuang atbồ đơng lam Đảng ntum Mang Mrai, dùl nă cau kòn bơh kòn cau Rơ Mâm dê, bol a` pal lòt gùng jơh mờr 5 jiơ hơ\ sồng lòt jơh gơl gùng jòng pơgăp 70 kơi sồ. Ai tê sơnio tus ală bơ nơm jơnhoa ơm tềng đăp măt tơn, ồng A Glá, kơlôi sơ nơng dùl ê\t mờ rơle\ rơlùn đơs: ală nam tơ nơ\ rài tam lơh, bòn Le- cau Rơmâm he do ơm tềng hơđăng hơ\, rềp mờ tiah nhàr lơgar mờ lơgar gơ\p bơ yô Campuchia. Làng bol wèr bơkal uă bơta mờ rài kis den kal ke ngan tài bơh ntrờn ơm kis khăt gơboh làm bă tiah. Muăt jrùm rlau là ngai hơ\, làng bol ờ huan geh bơta tam tìp lơh quèng bal mờ ală kòn cau ndai tàm tiah do, den tàng bè hơ\, sùm gơlik geh jơnau bau bal mờ cau dùl jơi nòi. Cau Rơ Mâm bè hơ\ mờ gam pal ko\ng mờ bơta ngai sơlơ ờ niam gơtìp pơhìn tus jơi nòi.

Đơs bè rài kis bơh cau Rơmâm dê tu\ do, ồng A Glá gơlơh duh hồl ngan, mờ đơs: geh bơta sền gròi bơh Đảng mờ Dà lơgar dê, cau Rơmâm git ơm kis lơh sa kơ\ dùl bă tiah. Uă hìu làng bol bơh dì rài kis bòl glar kal ke, tu\ do neh jơh rbah, geh hìu lơh sa geh ngan mờ gơ gơs tơl ngui tơl sa. Lơh lài lam bồ, ồng A Glá, tu\ do geh mờr 7 lồ kau su, rlau 4 lồ tờm bời lời, lơh kòi sre, kòi mìr mờ tam bùm blàng. Ồng A Glá chờ hờp ngan, `o\ mờ đơs: là cau geh Đảng, he pal lòt lài, lơh lài nàng làng bol in pin dờn đòm jăt mờ lơh tơ nơ\. Kơnờm gi\t iăt kơno mờ jơh nùs lùp bơ sram, rài kis cau Rơmâm dê geh ală bơta tam gơl uă ngan. Ồng A Glá, pà gi\t:“ Làng bol bơtàu tơnguh bè lơh sa đơs bal là geh tam gơl uă ngan. Làng bol tu\ do, uă ngan là tam chi jo\ nam. Dà lơgar sền gròi dong kờl tơl ală bơta bè chài rơ gơi, jơh bal bè lơh sa, mờ rài kis neh tam gơl uă ngan. Dà lơgar sền gròi, dong kờl làng bol bòn lơgar kung jơh nùs ngan gi\t sơr lèt gan tàm rài kis nàng bơtàu tơnguh lơh sa”.

Lam mu\t lơh geh cồng nha ală broă lơh bơh Đảng, mờ Dà lơgar dê tus mờ kòn cau ờ huan gal kòn bơnus cau Rơmâm, tus tu\ do 122 hìu làng bol bòn Le neh ơm kis kơ\ dùl bă tiah, geh hìu ơm niam kơ\, geh ngui ồs đèng dà lơgar dê mờ dà gơ hòr is. Mờr 4 kơi sồ gùng lòt tàm dơlam is geh lă cài; dùl anih ơdu\ bơ sram bơh sơn rờp mờ dùl anih ơdu\ bơ sram kai dùl geh bơcri priă lơh. Nàng kờn geh tơl dà ngui tàm broă lơh sa, 2 nơm bơ tơ\t rbòng dà geh lơh gơs. Bal mờ bă ù tam phan sa, làng bol bòn Le tam geh rlau 36 lồ kau su, 20 lồ bời lời. Làng bol kung jơh nùs ngan bơtàu tơnguh ròng uă rpu, kơn rồ pờ tơlik tu\ tơngai niam tơr mù rbah kơ\ kơl jăp mờ kơlôi tus jơnau lơh pas. Pà gi\t bè bơta tam gơl tàm broă lơh broă sa bơh làng bol bòn Le dê, ồng A Dói, là cau atbồ bòn, chờ hờp ngan `o\ mờ đơs bè do: “ Chờ hờp ngan, dơ\ dùl là bơta lơh sa, làng bol neh gi\t tam kau su, gi\t tam chi sa plai. Lơh kòi sre lài do ờ hềt gi\t, tu\ do là neh gi\t jơh. Gi\t lơ òr, gi\t sơkam sre, gi\t sih tam, gi\t tơnhàu, geh hìu bơnhă lơh geh bơh 1 tus 3 tấn kòi”.

Pơ gồp bơnah tàm bơta bơtàu tơnguh bơh cau Rơ Mâm dê pal yal tus broă lơh tă pơ gồp uă ngan bơh ală kuang bàng, cau ling sền gàr nhàr lơgar mờ kuang bàng, cau lơh phan tàm Mpồl lơh sa kă bro 78 là mpồl lơh broă bơh mpồl ling dê lơh sa tàm tiah do. Kơnờm geh ìa tê sơnio broă, hơ\ sồng bơto pơlam bơta chài mờ dong kờl sơntìl chi tam phan ròng, tam gơl rơndăp tăp sèng tờm chi tam phan ròng, cau Rơ Mâm geh tai bơta pràn nàng bơtàu tơnguh lơh sa hìu bơnhă. Ngan bơh bơta sền gròi do, hìu bơnhă bi A Bếu, neh klàs bơh rài kis jơgloh rbah gơ jăt sùm gùt nam.“ Hìu bơnhă a` lài do kal ke ngan rbah lơ ời ngan, tus nam 2012, hìu bơnhă a` neh klàs rbah là kơ nờm ală cau ling sền gàr nhàr lơgar bơto pơlam dong kờl, ai sơntìl chi tam jo\ nam, chi brê. Tu\ do, hìu bơnhă bol a` neh geh 1 lồ kau su, bời lời, bùm blàng, ù mìr, ù sre nàng hìu bơnhă bol a` lơh sa bơtàu tơnguh rài kis”.

Bal mờ broă bơcri priă chul chồl lơh sa bơtàu tơnguh, rài kis chài rơ gơi nùs nhơm bơh làng bol Rơmâm dê kung geh Đảng mờ Dà lơgar, bal mờ mpồl đơng lam Đảng mờ gơnuar atbồ tàm do sền gròi ngan. Tus tu\ do, 100% oh kòn tàm bòn geh lòt bơ sram. Làng bol geh pà sră kham sơm kòp ờ sa priă, nàng kham sơm kòp. Kơnờm bơta tìp măt lơh quèng bal mờ ală kòn cau ndai tàm ntum, bơta tam bau bal mờ cau dùl jơi nòi ờ geh tai, cồng nha khà kờp làng bol geh tam gơl niam. Sơnam kis jo\ kờp bal bơh cau Rơmâm dê bơh hơđơm 60 sơnam tàm tơngai nam 2005 lài do, tu\ do neh gơguh tus rlau 65 sơnam. Làng bol tàm bòn bơh rlau 300 nă gơguh tus mờr 500 nă. Bi Nguyễn Văn Them kuang bàng lơh broă chài rơ gơi ntum Mang Mrai, kơnhoàl Sa Thầy, pà gi\t:“ Kòn cau Rơmâm tu\ do bơtàu tơnguh uă ngan. Ală adăt bơhiàn yau ờ gam niam tai bè kòp jê den lời ơm tàm hìu duh khuai lòt triang lòt juh mờ cau bơ jơu jơnăng ờ jun mờ bác sĩ ờ gam geh tai. Bơhiàn niam gam prăp gàr sùm. Làng bol neh gi\t lơh kòi sre ờ gam go\ di lơh is sa is tai, mờ lơh nàng kă bro”.

Wa\ rò sơnam pa sa Tềp Ất Mùi nam do, cau Rơmâm tàm ntum Mang Mrai, kơnhoàl Sa Thầy, càr Kon Tum geh tai uă bơta chờ hờp. Nam lài, tàm bòn geh tai uă hìu lơh geh priă jền bơh bàr pe jơ\t tơlăc rlau hơđăng. Mờ 5 hìu làng bol pal jơh rbah kơ\ kơl jăp, jơh dùl bòn Le tu\ do mìng gam wơl 12 hìu rbah. Mờ bơta sền gròi dong kờl bơh Đảng, Dà lơgar mờ gơnuar atbồ ală kơnă càr Kon Tum dê, dùl sơnam pa cèng bơta chờ hờp hờm ram ngăp lơngai neh tus bal mờ cau Rơmâm.

                                                }au mblàng Lơ Mu K’ Yến