VOV4.K’ho - Mờ làng bol kòn cau M’nông tàm Tây Nguyên, kòng dò tềng tê ờ mìng la phan bơka sa\ mờ gam geh pơrya sồp sòan kuơ màng ngan. Gơ bè  phan gàr sa\ dong cau dò pràn kơldang, bơtuah bơtoài mờ ai go\ pơrgon bơh kòn bơnus mờ  yàng, lơh ngan ala\ bơta kơp kờ` gơs mùl màl. Dò kòng den buơn, hồ kòng den kan ngan, làng bol pal sùm lơh ngan nàng geh tơl bơta bè lơh sa phan bơna,  mut lơh yàng hồ kòng (nklaih kông) dùl dơ\ lơm tàm rài kis, tài dùl rài kis niam bơne\ rlau mờ sir tơl làm rlau.

            Tu\ cau M’nông tus nam dờng sa\, mờ rài kis ờ hềt lơh geh bè bơta kơp kờ`, den hìu ha\ sùm lơh yàng dò kòng tê. Mè bèp hala cau dong bồ geh rcang lài dùl drap tơrnờm, dùl nơm iar mờ dùl nơm kòng lơngô. Khi lơh yàng nàng dan yàng sền cau dò kòng in sùm pràn kơldang, bơtuah tàm rài kis, tàm broa\ lơh, lơh sa phan bơna slơ ngai slơ bơtàu tơngguh. Lài mờ tu\ dò kòng tềng ngko tê, kòng lơngô geh pa\c nàng cih kah. Gơjat mờ bơta kơp kờ` mờ khi geh păc 2 gùng còr, tơnơ\ do geh ‘’jàu phan lơh yàng’’ sa sur, păc 3 còr tơnơ\ do geh lơh yàng sa rpu. Mờ khi ra\c yàng, hơ mờ yàng la, dilah tơnơ\ do cau dò kòng geh lơh gơs ‘’bơta kơp kờ`’’ den geh lơh yàng sa sur hala dờng rlau la sa rpu. Kòng geh păc còr la kòng ‘’tàm kuơ màng’’ ngan nàng geh tam đal is mờ ala\ kòng  bơka sa\ ndai.

            Tơnơ\ di bơh 5 tus 10 nam, hala geh tu\ jo\ rlau, tu\ mờ bơta lơh sa phan [na geh tơl, cau M’nông geh lơh yàng hồ kòng tê (klaih kông). Bi ùr H’ Nang La Bya\, cau geh dò kòng tàm dùl dơ\ lơh yàng hồ kòng tàm Bản Đôn, xã Krông Na, kơnhòal Buôn Đôn, càr Daklak ai git:

            Tu\ lài, hìu nha\ geh lơh yàng dò kòng, dan yàng sền he in geh pràn kơldang, lơh sa hìu nh slơ ngai slơ bơtàu tơngguh mờ ho di lah geh cồng nha bè kơp kờ` den hìu nha\ geh lơh yàng hồ kòng mờ drap tơrnờm  dờng, sur dờng, rpu dờng. Tu\ do go\ sa tờm mờ hìu nha\ kung geh tơl ala\ bơta den  tàng bơyai lơh yàng nàng ưn ngài cau yàng, huềng sòan pàng yau neh sền he, sền gàr a` in.

            Jat cau M’nông, kòng dò tê den gơ  geh tàm kuơ màng ngan, khi gơ lơh go\ iang nùs tài sa\ tờm sùm geh cau yàng sền. Tơnơ\ ua\ nam, dilah ờ hềt lơh yàng hồ kòng mờ kòng dò gơbàn gơ rung roh, den hìu nha\ pal lơh yàng ‘’trok kông’’ (hơ\ là tam gơl ơla kòng pa mờ kòng neh roh), ờ go\ di lời tê gời. Dilah kòng hơ\ geh dò bơh tu\ gam kơnòm ờ kah, den cau kra pal tơng kah khi. 5 nam hala 10 nam ờ hềt lơh yàng hồ kòng den  pal lơh yàng ơla dùl kòng pa. Geh cau pal lơh yàng sùm ua\ dơ\ dò kòng pa ơla kòng yau tài bơh ờ hềt geh tơl phan nàng lơh yàng hồ kòng.

            Lơh yàng dò kòng pa la nàng yàng git, cau tờm dò kòng sùm kah jơnau ho mờ yàng. Hơ\  bè la jơnau tơng kah cau dò kòng pal sùm lơh ngan tàm rài kis nàng lơh geh ala\  bơta mờ he kơp kờ`.

            Tu\ hìu nha\ neh geh tơl  phan bơna nàng mut lơh yàng hồ kòng, den cau tờm hìu geh yal mờ oh mi jơi nòi nàng khi tus lơh yàng. Cau lơh yàng kung pal la cau kra geh bơnga\ tàm [òn, hala  cau dờng sơnam rlau jơh tàm hìu nha\. Do la jơnau hòi yàng bơh ồng Che Dăm, kis tàm Bản Đôn,  xã Krông Na, kơnhòal Buôn Đôn mut lơh:

            Ơ yàng, kơp kờ` bơh tu\ do tus tơnơ\ do,  ai kòn sau a` in  geh pràn kơldang, sa bơkah, bic lơha\, lơh sa slơ ngai slơ gơguh. Ngai do lơh yàng nàng hồ kòng la ờ gam dồs jơnau ho mờ yàng, mờ làng bol [òn lơgar. Bơh tu\ do, sùm pràn kơldang, lơh sa slơ ngai slơ bơtàu tơngguh, ròng rpu, kơnrồ gơs rơ\ gơs rài, tơl broa\ drờm niam lơm bè bơta kơp kờ`…’’.

            Dơ\ lơh yàng hồ kòng mìng geh mut lơh tu\ hìu nha\ geh tơl phan bơna lơh sa. Bơta do geh pơrya la mờr jơh ala\ bơta kơp kờ` lài do neh geh  mut lơh. Hala di lah geh bơta ờ hềt lơh gơs den khi kung gam lơh yàng hồ kòng tu\ cau hơ\ neh kra, sền do bè la broa\ lơh yàng kơ\p kờ` sùm pràn kơldang. Tơnơ\ geh lơh yàng, kòng geh hồ mờ geh  đùh tàm drap tơrnờm. Jat ồng Che Dăm, geh lơh yàng hồ kòng  den hơ\ sồng ờ gam dồs mờ cau yàng tau, ờ đơs blac mờ làng bol tàm [òn. Mờ bè hơ\, rài kis kung niam bơne\ rlau mờ lài:

            Bơhiàn lơh yàng dan kòng mờ hồ kòng, gơ neh geh bơh jo\ ngan bloh,   bơh rài pàng yau. Dilah mờ he neh dò kòng hơ\ den  geh tơl bơta niam la he pal lơh yàng nàng hồ kòng. Kung bơh tu\ do, he ờ gơbàn kòp tê jê sa\ tai,  kis pràn kơldang tus kra, lơh sa slơ ngai slơ bơtàu tơngguh, ròng rpu, ròng kơnrồ deh oh deh kòn, rơ\ rài ngan, ròng sur, ròng iar bềng blàng bềng wàng.

            Dơ\ lơh yàng hồ kòng bơh cau M’nông tàm Tây Nguyên tu\ do gam geh ua\ cau mut lơh, tài bơh mìng geh lơh yàng dùl dơ\ tàm rài kis. Dơ\ lơh yàng dờng dềt krơi is gơ jat mờ bơta geh bơh lơh sa bơh tơl hìu nha\. Dơ\ lơh yàng do ờ mìng la git ưn ngài tus mờ cau yàng, mờ gam la tu\ nàng làng bol geh tam tìp,  prap gàr wơl bơhìan niam chài kòn cau dê.

            Bơta kuơ rlau tai, dơ\ lơh yàng hồ kòng bè la bơta tơng kah tơl cau M’nông tu\ dò kòng tê, pal lơh ngan lơh gơs ala\ bơta he kơp kờ`, bè jơnau neh pơrgon mờ yàng, mờ [òn lơgar.

                         Cau cih H’ Thi, cau mblàng K’ Brọp