VOV4.K’ho - Kòp gơguh mhàm la kòp ờ bời  ua\ gơbàn tàm mpồl bơtìan tu\ do. Gơ geh pơrya bè ‘’cau gơsơt cau òm’’, tài  kòp do la bơta lơh  bơh tài gơbàn aniai ngòt rngơt,  pơhìn màng kis bơh cau kòp bè tai biến bơcah gùng mhàm tàm tơngoh, gơ rơ ơl mhàm tàm plai nùs, ờ  niam nùs, ờ niam leh. Mơya tàm bơta mùl màl, broa\ sền gròi kòp do ờ hềt geh ua\ cau sền kuơ,  lơh sa\ jan  gơbàn aniai kơnjơ\ ngan, geh tu\ gơbàn chơt.

 Huyết áp la bơta gơ lòt mhàm kờ` ngan    gơ lòt jat  gah gùng mhàm nàng  jun mhàm tus ròng poac sa\ tàm sa\ ja`. Tu\ nùs  gam gơ lòt, gơ lơh geh  pràn chồl mhàm bơh dùl  ròt ala\ gùng mhàm dờng mờ  gùng mhàm ding.

Huyết áp la cồng nha bơh 2 bơta pràn. Pràn dơ\ dùl la gơlik geh tu\ mhàm bồm lik bơdĩh  nùs mờ mut tàm ala\ gùng mhàm. Pràn dơ\ 2 la geh gơ gơs tu\ nùs ơm rlô bơh ala\ gơ lòt. 2 bơta  pràn do geh ala bơh ala\ khà sồ was huyết áp.

Huyết  áp geh was mờ 2 khà sồ la huyết áp tâm thu ( pràn chồl mhàm mut tàm động mạch bơh nùs  gơ jơ lềt) mờ huyết áp tâm trương (huyết áp tu\ nùs gơ rlô). Đơn vị was la milimet thủy ngân (mmHg). Pơnjat hơ\,  huyết áp drờm   hala lơyah rlau 120/80 mmHg geh sền la bè ờs, niam. Huyết áp drờm hala  jơnhua rlau 140/90 mmHg geh sền la kòp gơguh huyết áp, dà he la kòp gơguh mhàm.

Jat Bộ y tế, tu\ do tàm Việt Nam, kờp bal tàm 5 na\ cau neh dờng den geh 1 na\ cau gơbàn kòp gơguh mhàm, drờm mờ 12 tơlak na\ cau. Bulah la kòp mờng gơbàn mờ ngòt rngơt mơya khà cau git mờ git wa\ pleh kòp do gam lơyah ngan. Nền nòn la tàm 12 tơlak na\ cau gơbàn kòp do geh tus mơ gùl ờ hềt git mờ rlau 80% cau ờ hềt geh sơm kòp.

Bè ồng Phùng Văn Ba, 56 sơnam kis tàm kơnhòal Ea H’ Leo, càr Dak Lak. Ồng git ồng gơbàn kòp gơguh mhàm tàm nam 2010 tàm dùl dơ\ lòt khà rwah kòp tàm mpồl bơtìan.  Mơya tài bơh ờ go\ gơbàn bè lơi den tàng ồng neh ờ sền  jơnau bơto pơlam bơh bác sĩ, ờ bài sơm kòp. Pram nam tơnơ\, tàm dùl àng drim , ồng Ba nisơna gơbàn sơ ngòai bồ, hoar mat, lòt ờ kơ\ tai. Tu\ geh jun tus hìu sơnơm, bác sĩ đơs la ồng gơbàn tai biến bơcah gùng mhàm tàm tơngoh bồ bơh gơbàn aniai bơh kòp gơguh mhàm. Bulah  gàr  geh màng kis mơya gơ lời pơ nời la ồng gơbàn lơng jơh dùl  bơnah sa\ đah kiau. Ồng Phùng Văn Ba yal wơl:

A` gơbàn đột quị tàm nhai 10 nam 2015. Lài hơ\, a` go\ ua\ dơ\ gơbàn sơ ngòai bồ nđờ dơ\, tus ngai gơbàn kòp den gơbàn sơwing mut mat, bồ tơngoh den bè gơ pơdar. Lài hơ\ a` go\ sa\ ja` den bè ờs den  kung ờ sùm lòt kham.

Ồng Rơ Mah Tu, 68 sơnam kis tàm kơnhòal Cư\ Kui`, càr Dak Lak kung gam sơm kòp gơbàn aniai bơh tai biến bơcah gùng mhàm tàm tơngoh neh mờr 4 nam do. Lài hơ\,  ồng gơbàn kòp gơguh mhàm, neh  git thành mờ sơm kòp di pal. Mơya, tu\ mờ go\ sa\ ja` neh pràn, ồng neh ờ ngui sơnơm tai. Gơbàn la ồng gơbàn tai biến bơcah gùng mhàm tàm tơngoh geh lơh sa\ gơbàn lơng dùl đah kiau, đơs ờ loh. Ồng Rơ Mah Tu ai git:

Tu\ hơ\ a` gam sào, hơ\ sồng ntàu sa, a` gơbàn sơ ngòai bồ tus gơ cồt. Tu\ lòt kham mờ  den bác sĩ đơs la gơguh mhàm jơnhua ir,tu\ do lòt tềng lơi kung pal geh cau pơndiang. Bác sĩ sồr hùc sơnơm mơya a` ờ hùc ring den tàng gơbàn kòp wơl. Tài a` go\ a` jơh jê bồ, tô lah bời kòp den tàng ờ hùc sơnơm  tai.

Jat  ua\ ngan sền sơnơng  gah lơh sơnơm, ala\ cau geh pơhìn gơbàn kòp gơguh mhàm la ala\ cau: cau dờng sơnam, cau gơbàn kòp leh, cau gơbàn kòp bòm ngko, cau lơma\, cau jơng kah kg\, cau sùm chu jrào, sùm `ô ua\ ơlak, bièr, ngui  sơnơm thực phẩm ua\ cholesterol, ơlah tàp sa\ ja`… Bulah bè hơ\,  pơgap 90% cau gơbàn kòp gơguh mhàm ờ git loh. Kòp sùm gơ lơh aniai ngòt rngơt ngan. Tàm hơ\,  sùm gơbàn ngan la: Ơniai tàm nùs, gùng mhàm, gơ rơ ơl mhàm tàm  plai nùs, kòp tàm gùng mhàm dờng,  ờ niam nùs…, ala\ gơbàn aniai tàm tơngoh, bè: Tai biến bơcah gùng mhàm tàm tơngoh, ala\ aniai  bè leh, bè ờ niam leh… ala\ aniai bè mat, gơ lam mat gơbàn lè…

Gơbàn tờm ngan bơh kòp gơguh mhàm la jê bồ, hoar mat, sơngòal bồ,  jê tềng nùs… Mơya, ua\ ngan cau gơbàn kòp den ờ git loh ala\ bơta gơbàn. Tus tu\ ala\ bơta do gơbàn den di gơlan kòp neh gơbàn aniai tus tai biến  bơcah gùng mhàm tàm tơngoh. Do la kòp geh khà gơbàn chơt jơnhua ngan. Ua\ ngan  cau kòp geh dong kis mơya gơ lời pơ nời kơnjơ\ ngan  la lơng sa\, đơs ờ loh. Den tàng, ala\ bác sĩ bơto sồr pal lòt sền sùm  huyết áp, ngan la ala\ cau geh pơhìn ua\ la kờ` ngan mờ kuơ màng ngan.

Cau mblàng K’ Brọp