VOV4.K’ho - Jê ndul gơjroh là 1 tàm ală kòp mờng gơbàn ngan tàm kơnòm dềt. Kòp do gơbàn gùt nam mơya gơguh uă ngan tàm tu\ tam gơl kàl, tàm hơ\ uă ngan là tu\ trồ tiah tam gơl bơh mrềt tus duh bè tu\ do. Kòp do ngòt rơngơ\t tàm tu\ kơnòm dềt [uơn gơbàn roh dà, ờ sô să, jòr ờ pràn, uă kơnòm dềt di gơlan gơbàn chơ\t di lah gơtìp mờ ală bơta ngòt rơngơ\t.      

Mòr 1 nhai do, pah ngai, đah sơm kòp kơnòm dềt tơrgùm bal, hìu sơnơm càr Dak Lak dờp sơm kòp bơh 10 tus 20 nă kơnòm dềt gơbàn kòp jê ndul gơjroh. Bơdìh mờ khà kơnòm dềt gơbàn uă bơta kòp gơtòp ndai, broă gơguh kơnòm dềt gơbàn kòp jê ndul gơjroh neh lơh đah sơm kòp do gơbàn gal ir. Uă kơnòm dềt pal ơm bal 2 nă tàm 1 nơm jơnờng piam kòp.

Kòp jê ndul gơjroh là kòp lơh kơnòm dềt lòt đì ndul gơl^k dà bơh 3 dơ\ rơlao hờ đang tàm 1 ngai, bal mờ ală bơta tơngo\ bè jê ndul, hă, duh să ờ uă… bơta tòm lơh gơbàn kòp mìng là tài bơta kloh niam tàm broă sào sa bè phan sa ờ tru\ sin, kloh, gơbàn pơr-ìu, bơngàn sàokơnòm dềt ờ kloh, mpàng tê cau tru\ sa gơtìp [ơ\, ha là tài kờom dềt gơbàn ờ tơl men lơh gơbàn ờ niam tàm gùng tơrdih phan sa, sơndră wơl mờ phan sa krơi is…

Lo\ H’ Drit Niê, mè oh Y Nay, 20 nhai, kis tàm [òn Buôr, xã Hoà Xuân, [òn dờng Buôn Ma Thuột tu\ do gam sơm kòp gơbàn jê ndul gơjroh tàm đah sơm kòp kơnòm dềt tơrgùm bal, hìu sơnơm càr Dak Lak pà g^t: Tàm ngai, cau tàm hìu nhă blơi pòr dinh dưỡng hờ bơdìh cèng rê ai kòn in sa, tus mang go\ kòn gơlơh ờ su\k ơm, `ìm, tu\ đì ndul gơl^k dà. Ngai tơnơ\ khà dơ\ lòt đì ndul gơguh uă rơlao. Hìu nhă ờ su\k ơm den tàng neh cèng kòn tus hìu sơnơm den bác sĩ sền mờ yal là sao gơbàn jê ndul gơjroh tài phan sa ờ kloh niam, gơtìp vi khuẩn. Lo\ H’ Drit Niê pà g^t tai:

-Tàm hìu, kòn gơbàn jê ndul gơjroh tus 10 dơ\ tàm 1 ngai. Hìu nhă cèng tus hìu sơnơm den bác sĩ yal sao gơbàn kòp jê ndul gơjroh cấp. tơnơ\ mờ 3 ngai sơm tàm hìu sơnơm den tu\ do sao neh ờ hoan duh să tai, ờ hoan jê ndul sơl.

Dù, nă kòn dềt gơbàn kòp jê ndul gơjroh ndai là oh Trần Minh Khang, 6 nhai, kis tàm [òn 6B, xã Hoà An, kơnhoàl Krông Păc. Oh Khang mu\t piam tàm hìu sơnơm tàm bơta hă, lòt đì ndul gơl^k dà, rơpơ\t `ìm, ờ bài pô. Lài mờ hơ\, tu\ go\ kòp gơbàn krơi is, hìu nhă jàng lah kòp mìng gơbàn jê ndul tài bu\t sề den tàng neh blơi sơnơm kơrian jê ndul gơjroh ai kòn in hùc, mơya go\ ờ gơmù sơl den tàng neh cèng kòn tus tàm hìu sơnơm kờ` sơm. Lo\ Đào Thị Bích Sương, mè oh Minh Khang đơs:

-Lài ngan tàm hìu go\ kòn đì ndul uă, mơya a` kơlôi là tài bu\ sề den tàng neh lòt blơi sơnơm ai sao in hùc 2, 3 ngai mờ go\  ờ gơmù. Go\ kòn gơlơh bè hơ\ sơnđàc ngan, den tàng ngai òr hìu nhă neh cèng tus kờ` mu\t piam kòp tàm hìu sơnơm.

Jê ndul gơjroh là kòp mờng gơbàn tàm kơnòm dềt, mơya uă cau mè, cau bèp gam ờ g^t, ờ wă loh hoàc huơr mờ jê ndul gơjroh lơh gơbàn.

Jăt Mpồl lơh sơnơm dunia (WTO) yal, pah nam tàm dunia geh di pơgăp 1 tơmàn 300 tơlăk nă kòn dềt hờ đơm 5 sơnam gơbàn kòp jê ndul gơjroh mờ 4 tơlăk nă gơbàn chơ\t tài kòp do. Tàm 1 nam, kòn dềt hờ đơm 3 sơnam bơh 3 tus 4 dơ\ gơbàn jê ndul gơjroh, geh ală kơnòm dềt bơh 8 tus 9 dơ\. Do kung là bơta tòm lài ngan lơh gơbàn kòp tê jê să mờ chơ\t jê kơnòm dềt tàm ală lơgar gam tơnguh bơtàu, tàm hơ\ geh lơgar Việt Nam.

Broă chài  sền gàr kòn dềt gơtìp jê ndul gơjroh

Jat ală bác sĩ gah kòp do đơs, kòp jê ndul gơjroh tàm kòn dềt bulah ờ go\ ngòt rơngơ\t mơya dilah mè bèp geh jơnau gi\t wa\ triang gàr niam den geh gơmù ală bơta lơh aniai bơh bơta kòp do dê. Tơnơ\ do là jơnau bơto pơlam bơh Tiến sĩ, bác sĩ Trần Thị Thúy Minh- Kuang atbồ Gah kòp kơnòm dềt tàm bơrlu\ bal gơwèt Hìu sơnơm dờng càr Dak Lak bè broă chài triang gàr kòn dềt gơtìp jê ndul gơjroh.

-Ơ Tiến sĩ, bác sĩ Trần Thị Thúy Minh! Bác sĩ gơtùi pà gi\t bè kòp jê ndul gơjroh geh ală bơta kòp lơi mờ bơta gơ tơngo\ mùl go\ ngan gơlơh bè lơi, ơ bác sĩ?

Ts. Bs Thúy Minh: Kòp jê ndul gơjroh geh tam cah gơs 3 bơta kòp tờm, tàm hơ\ geh: Kòp jê ndul gơjroh kơ` jơ\ là kòp jê ndul gơjroh hơđơm 14 ngai; kòp jê ndul gơjroh jo\ jòng là jê ndul gơjroh jo\ jòng rlau 14 ngai mờ jê ndul gơjroh è geh mhàm. Bác sĩ jat tàm bơta tam cah hơ\ nàng geh broă sơm kòp gơ in dipal.

Jê ndul gơjroh kơ` jơ\ geh đơs là kòn dềt jă brê è dà bơh 3 dơ\ rlau hơđang tàm dùl ngai. Bè bơta gơ tơngo\, bơdìh mờ bơta gơ tơngo\ uă ngan bè jă brê è dà bơh 3 dơ\ rlau hơđang tàm dùl ngai den sùm geh ală bơta gơ tơngo\ lòt pơn jat bal ndai bè jê ndul, gơtuh hă.

Jê ndul gơjroh kơ` jơ\ là kòp sùm gơbàn tàm kòn dềt, ngan là kòn se hơđơm 2 sơnam mờ do kung là dùl tàm ală bơta kòp geh khà cau kòp tus piam kòp tàm hìu sơnơm uă ngan rlau jơh tàm gah kòp kơnòm dềt tàm ală hìu sơnơm.

-Ơ bác sĩ, tu\ kòn dềt geh bơta gơ tơngo\ jê ndul gơjroh den mè bèp pal lơh bơta lơi? Pal jun tus hờ hìu sơnơm mhar tơn halà ờ?

Ts. Bs Thúy Minh: Gơjat tàm bơta jê ndul gơjroh tàm kòn dềt mờ bol he gơtùi sơm is kòp tàm hìu halà cèng mhar tus tơn hờ hìu sơnơm. Gơwèt mờ kòn dềt pa gơtìp kòp den mè bèp bơtơl dà mhar tơn kòn dềt in, bơnah dà bơtơl ndrờm pal mờ bơnah dà kòn dềt tơlik bơdìh.

Ală bơta dà sồr ngui là Oresol klài lài halà ală bơta dà klài is bè dà phe chàng te\ tai dùl êt boh, dà plai chi. Bơnah dà bơtơl bè do: Pơgăp 20 ml tàm dùl dơ\ gơwèt mờ kòn dềt hơđơm 6 nhai; bơh 50 tus 100 ml tàm dùl dơ\ gơwèt mờ kòn dềt bơh 6 tus 1 sơam; rlau 100 ml gơwèt mờ kòn dềt rlau 1 sơnam. Dilah kòn dềt geh ală bơta gơ tơngo\ bè lòt jă brê uă ir mờ ờ gơtùi hùc geh dà.

Dơ\ bàr là gơtuh hă uă ờ chài kơryan geh. Dơ\ pe là kòn dềt bi\c thik bi\c thak, ờ gơtùi bơlai guh bi\c, ờ pô mè, rơpơ\t să den pal cèng kòn dềt mhar hờ hìu sơnơm rềp ngan rlau jơh nàng geh sơm kòp di tu\.

-Ơ bác sĩ, ală bơta tìs uă lơi bơh mè bèp dê tàm broă triang gàr kòn gơtìp kòp jê ndul gơjroh digơlan lơh kòp kòn dê sơlơ kơ` jơ\ rlau tai?

Ts. Bs Thúy Minh: Bàr pe bơta tìs uă ngan tàm tu\ triang gàr kòn dềt gơtìp jê ndul gơjroh bơh ală cau bèp cau mè dê tu\ do, hơ\ là: dơ\ dùl ngòt ai kòn dềt in hùc dà tài bơh tồn lah dilah lơh bè hơ\ den sơlơ gơjroh è uă rlau tai.

Dơ\ bàr là sùm ai kòn dềt in wèr sa mìng tơn siam pòr lề lơm, hơ\ là jơnau đơs tìs ngan.

Dơ\ pe là ai kòn dềt in hùc ală bơta dà lơngồt công nghiệp, jơnau do digơlan là sơbơng roh ngan, [ươn lơh kòn dềt gơtìp ờ niam điện giải rlau, ală bơta dà lơngồt do ờ gơtùi dong kơryan geh bơta roh dà.

Dơ\ puan hơ\ là ală cau bèp cau mè ờ huan go\ sền gròi tus broă bơtơl dà kòn dềt in mờ mìng kơlôi uă tus broă ngui ală bơta sơnơm lơi hùc nàng jơh gơjroh è lơm.

-Ală cau mè cau bèp kờ` pal rơcang sơndră kòp jê ndul gơjroh kòn dềt in bè lơi, ơ bác sĩ?

Ts. Bs Thúy Minh: Bol he sùm rơcang sơndră kòp kòn dềt in jat tàm jơnau bơh tài lơh gơbàn kòp mờ sơnam bơh kòn dềt dê. Dùl broă lơh rơcang sơndră geh kuơ ngan rlau jơh tu\ do hơ\ là ci\t sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp, hơ\ là vaccine Rotavirus.

Dơ\ bàr là ờ go\ di ai kòn dềt in ơm rềp mờ phan lơh bơtờp kòp. Pal ai kòn dềt in sàu phan sa neh tru\ gơm sin, tơnhùc dà neh tơn duh duh ngan, ală bơta phan sa pal tru\ gơm niam. Ală phan ngui ai kòn dềt in tàp sa pal ràu goh kơryan jơh kòn tu bih khih lài mờ tu\ ngui.

Gơwèt mờ kòn dềt geh să ja` ờ gơdờp mờ bàr pe bơta phan sa den mè bèp pal kah sang te\. Kuơmàng là phan nhơl kòn dềt dê kung kờ` pal geh ràu goh sơl nàng pleh kòn tu bih khih lơh bơtờp kòp tu\ kòn dềt ai phan nhơl tơmu\t tàm mbùng. È kòn dềt gơtìp jê ndul gơjroh dê kờ` pal geh bơsong jùt ràu jơh, ờ go\ di lời gơkar gơlềng gơlàng đah bơdìh ù tiah!  

-Ơi dan ưn ngài bác sĩ uă ngan neh bơto pơlam!

Cau mblàng mờ yal tơng^t Lơ Mu K’Yến