VOV4.K’ho - Tềng đăp mờ kòp jê ndul gơjroh sur châu Phi gam gơtòp mhar tàm ală càr Tây Nguyên, geh uă ngan cau ờ su\k ơm ngòt gơbàn aniai tus mờ bơta pràn kơl dang să jan kòn bơnus. Tàm jơnau ngai do, geh yal tus mờ làng bol bal mờ gơ\p bơyô bè bơta aniai bơh kòp jê ndul gơjroh sur châu Phi tus mờ bơta pràn kơl dang să jan.

Kòp jê ndul gơjroh sur châu Phi là dùl kòp gơtòp ngòt rơngơ\t ngan tài virus lơh gơbàn, kòp lơh gơtòp mhar tàm sur, kòp gơbàn tàm ală bơta sur, khà chơ\t uă, tus 100%. Kòp jê ndul gơjroh sur châu Phi geh tơngai gơdram kòp bơh 3 tus 15 ngai, tàm bơta mhar tơngai gơdram kòp mìng bơh 3 tus 4 ngai. Bơta virus do lơh gơtòp bơh gùng tă nhơm mờ gùng tơrdih phan sa, bơh broă tìp tơn ha là bơh bơta ndai mờ ală phan gơtòp virus bè: wàng ròng, rơndeh pơn diang, phan lơh broă, phan ngui, ào mpha gơtòp virus…

Mpồl phan sa dunia (FAO) đơs, kòp jê ndul gơjroh sur châu Phi gơtòp gan nhàr dà lơgar, gơmu\t tàm ală lơgar ndai, tàm hơ\ uă ngan là tàm tiah bal, gùng nhàr dà lơgar bal. virus do kis pràn ngan, gơtùi geh tàm uă poh ha là 2, 3 nhai tàm poăc sur geh prăp gàr ha là lơh sràt, phan sa phan ròng.

Mơya kòp jê ndul gơjroh sur châu Phi ờ lơh gơbàn aniai tơn tus mờ bơta pràn kơl dang să jan kòn bơnus. Kờ` sơndră mờ kòp do, tơngai do, Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn bal mờ ală càr, [òn dờng neh lơh jăt ală broă kơrian, sơndră mờ kòp jê ndul gơjroh sur châu Phi.

Bộ Y tế kung bơto sồr, kờ` gàr niam ờ do ờ dă tàm phan sa, cau ngui sa poăc sur geh anih ròng loh làng mờ pal tru\ sin lài mờ tu\ sa. Sur gơbàn kòp jê ndul gơjroh gơbàn chơ\t jơh 100% mìng tàm bơh 5 tus 7 ngai. Vi khuẩn kòp jê ndul gơjroh tàm poăc sur chơ\t tàm bơta duh 70 độ C.

Gah lơh sơnơm đơs: kòp jê ndul gơjroh sur châu Phi ờ gơtòp tus hờ kòn bơnus, den tàng cau ngui sa ba` ngòt, ba` sơbì poăc sur. Mùl màl, kòp jê ndul gơjroh sur châu Phi geh bơta lơh gơbàn kòp là virus, is mờ kòp tả tàm kòn bơnus là dùl kòp gơtòp tàm gùng tơrdih phan sa bơh vi khuẩn. Geh bal tu\ cau gơbàn gơtòp mờ phan ròng gơbàn kòp ờ geh tru\ sin kung ờ gơtòp kòp jê ndul gơjroh bơh sur tus hờ kòn bơnus.

Mơya cau ròng sur pal kah, virus kòp jê ndul gơjroh sur geh bơta pràn uă, kis jo\ hờ bơdìh tiah kis mờ tàm ală phan sa sur dê. Kòp gơtòp tơn bơh sur kòp tus mờ sur ờ hềt gơbàn kòp, phan bơh sur gơbàn kòp, ha là bơh ală bơta phan ndai geh kòp bè, wài, đe, sềm ơm kis…, ală rơndeh pơn diang, phan sa phan ròng, phan lơh broă ròng phan mờ geh bal kòn bơnus.

Virus do ờ gơdờp mờ duh, kis tàm 3 jơ tu\ tru\ tàm bơta duh 50 độ C, 20 phút tàm bơta duh 60 độ C, 2 phút tàm bơta duh 90 độ C mờ gơtìp chơ\t tàm hờ đơm 1 phút tu\ tru\ duh 100 độ C. Mơya, kòp ờ lơh gơbàn kòp ală phan ròng ndai.

Den tàng, làng bol ba` ngòt mờ ờ sa poăc sur kloh niam, ờ gơbàn kòp mờ geh tru\ sin kloh niam.

Mơya bơta ờ su\k ngan gơwèt mờ kòp jê ndul sur châu Phi là ală phan gơtòp kòp tài bơta pràn sơndră mờ kòp ờ pràn mờ [uơn ngan gơtòp virus bơh ală bơta kòp ndai mờ lơh gơbàn uă ngan tus mờ bơta pràn kơl dang să jan kòn bơnus bè tồr tơlir, kòp nggù, thương hàn… Di lah gơbàn ală kòp do, bè kòp tồr tơlir, kòp liên cầu sur kis tàm bơr, muh sur. Di lah kòn bơnus mờ sur gơtìp sồt tềng tê ha là ală tiah lơi tàm broă tìp mờ sur den gơs anih gơtòp bơh vi khuẩn mờ lơh gơbàn kòp tàm kòn bơnus. Ha là tu\ sa tiết canh, poăc sur kòp, ờ hềt tru\ sin, kòn bơnus kung gơtòp virus bơh sur.

Gơtòp ală kòp do geh tơngo\ loh làng ngan sơnrờp là cau kòp duh să uă, jê bồ, gơdan hă mờ gơl^k mhàm tàm ờ uă tiah tàm să. Jroă rơlao den geh cau gơbàn khih tàm gùng tơrdih phan sa, jê as tơngoh.

Den tàng, bơta kuơ màng, cau ngui sa pal kah blơi poăc sur geh anih ròng loh làng mờ pal tru\ sin lài mờ tu\ sa.

Cau mblàng Ndong Brawl