VOV4.K’ho - Tu\ do, kòp “jơng, tê bơr” neh mờ gam gơl^k geh tàm ờ uă tiah tàm Tây Nguyên. Gơl^k geh kòp do là tài virus entero. Jơnau “Pràn kơl dang să jan mờ rài kis” poh do geh đơs tus ờ uă jơnau g^t wă tòm bè kòp “Jơng, tê bơr” bal mờ broă sơndră mờ kòp do.

Ờ uă broă kờ` g^t tòm ngan bè kòp “Jơng, tê, bơr”:

Kòp jơng, tê, bơr mờng gơtìp tàm kơnòm dềt hờ đơm 5 sơnam. Kòp mờng gơl^k geh tài virus entero gơl^k geh uă ngan. Tu\ do, kòp gam gơl^k geh tàm ờ uă tiah tàm gùt lơgar mờ tàm ală càr Tây Nguyên. Kòp jơng, tê, bơr mìng geh tàm kơnòm dềt, gơtòp bơh cau do tus cau ndai bơh tàm broă tìp tơn mờ dà muh, dà diao bơh kơnòm dềt geh kòp tus mờ kơnòm dềt ờ geh kòp. Gơl^k geh duh să ờ uă, ờ gơbài sa, glar tàm să mờ as rơnồng dờ, gơl^k toh dà tàm să, tàm hơ\ uă ngan là tàm bơr, mpàng tê, mpàng jơng, pơnai tơr-è mờ kơl tang.

Kòp mờng gơl^k geh ờ jroă, gơl^k geh kòp tơnơ\ mờ bơh 7 tus 10 ngai. Ờ hoan gơl^k geh jroă, mơya kung geh cau gơtìp jroă gơl^k geh bè as sồt tơngoh mờ ală broă gơl^k geh duh să, jê bồ, kơl dang ngko ha là jê bu\t.

Kòp jơng tê bơr tàm kơnòm dềt mờng gơl^k geh tàm tiah gal cau bè hìu bơsram, hìu ròng kơnòm dềt… kòp mờng gơl^k geh krơi is jăt mờ tu\ mùl màl bơh kòp dê.

Kòp jơng, tê, bơr là kòp gơtòp. Kòp gơtòp bơh cau do tus cau ndai bơh tàm broă tìp tơn mờ dà diao, dà muh, dà bơh ală toh tu\ bơcah ha là bơh tàm gùng phơng-gùng bơr. Broă gơtòp uă ngan tàm 1 poh bơh tu\ gơtìp kòp, mơya virus gam gơl^k jăt phơng tàm uă poh tơnơ\ mờ hơ\. Cau ndai kung gơtìp kòp do sơl tài di sa ală phan sa, dà hùc geh virus.

Tus tu\ do, kung gam ờ hềt geh sơnơm sơndră mờ virus geh cồng nha tàm broă sơm kòp. Mìng là ală broă sơm kờ` tơmù duh să, tơmù jê tài ală toh lơh gơl^k geh mờ sơm ală bơta gơl^k geh bơh kòp di lah geh.

Ală broă sơndră mờ kòp:

Tus tu\ do kung gam ờ hềt geh broă sơndră geh cồng nha, mơya broă gơtòp di gơlan gơmù di lah lơh jăt niam ală broă bè tơnơ\ do:

-Lơh kloh să jan bè rào tê sùm, kuơ màng ngan là tơnơ\ mờ ală dơ\ bơsoh phan kòn dềt in.

-Rào kloh ală phan, phan nhơl di gơlan gơtòp virus mờ dà bal mờ sơ[ong, hơ\ sồng tram mờ dà Chloramin B 5%.

-Tơmù ngui bal ală phan mờ kòn dềt gơtìp kòp ha là cau kòp mờ ngui ờ uă broă tơmù gơtòp kòp jăt gùng phơng, bơr ndai bè sa sin, hùc duh.

-Tam cah is cau kòp, kơnòm dềt gơtìp kòp tàm 2, 3 ngai sơnrờp gơtìp kòp kung lơh tơmù uă ngan gơtòp kòp.

Làng bol mờ gơ\p bơyô pal kah rào tê tu\:

.Lài mờ tu\, tơnơ\ mờ tu\ tru\ sa mờ rơcang phan sa.

.Lài mờ tu\ sào, tơnơ\ mờ tu\ lòt đì ndul, jă brê.

.Tu\ tê gơtìp [ơ\.

.Pal rào tê sùm tu\ tàm hìu geh cau gơtìp kòp.

           Cau cih mờ mblàng Ndong Brawl