VOV4.K’ho - Kòp kơm bơn kòn măt đồm gơl^k sơdàng là 1 tàm ală kòp bè măt mờng gơbàn ngan tài bơh kòp đồm gơl^k sơdàng lơh gơbàn. Do là 1 tàm ală bơta tòm lơh gơbàn lơh ờ loh măt, jơngo măt tàm cau dờng sơnam. Go\ gờ` mờ sơm di tu\ kòp do là bơta kuơ màng ngan kờ` cau dờng sơnam kis chờ, kis pràn, kis geh kuơ.

Kơm bơn kòn măt là poăc gơguh tềng măt, geh kơnòl dờp măt tơngai sòl mờ ai bơta àng gơs bơta sền loh tàm măt. Do là phan kuơ màng ngan măt dê, dong kờl kòn bơnus in go\ mờ sền loh gùt dar. Kơm bơn kòn măt geh tu\ gơbàn aniai, ờ niam jăt mờ tơngai ha là tài sồt, mơya kung gơbàn tài ală kòp bè măt lơh, tàm hơ\, geh pơnrơ ngan là kòp đồm gơl^k sơdàng.

Bơta tơngo\ bơh kòp đồm gơl^k sơdàng tàm măt geh go\ măt sền ờ loh, bơta pràn măt ờ uă, jroă rơlao di gơlan lơh as, gơl^k mhàm kơm bơn kòn măt… di lah ờ go\ gờ` mờ sơm kòp di tu\, di gơlan gơbàn jơngo măt tơn.

Ồng Ngô Văn Tình, 65 sơnam, kis tàm sơnah [òn Thống Nhất, [òn dờng Buôn Ma Thuột sơm kòp kơm bơn kòn măt đồm gơl^k sơdàng tàm hìu sơnơm Măt càr Dak Lak neh rơlao 4 nhai do. Pơgăp mờ do mờr 1 nam, ồng go\ să jan gơbàn kòp đồm gơl^k sơdàng tuýp 2, tơnơ\ mờ hơ\, măt ồng sền ờ loh, sùm gơbàn ờ loh tus tàm tu\ măt gơbàn gơl^k mhàm hơ\ sồng ồng tus hìu sơnơm sơm kòp mờ g^t là ồng gơbàn kòp kơm bơn kòn măt tài bơh kòp đồm gơl^k sơdàng lơh gơbàn. Tơnơ\ mờ 1 tơngai sơm kòp, tu\ do, măt ồng Tình neh sền loh di mơ. Ồng Ngô Văn Tình pà g^t: “Tàm ngai hơ\, a` gam lơh broă den gơl^k mhàm, gơlơh bè geh uă che drềng tềng đăp măt. A` jàng lah che bung drềng tềng kơl^k hìu gơdùh. A` ai tê tă mơya ờ go\ phan lơi, hơ\ sồng măt ni sơna jơngo”.

Khà kờp bơh hìu sơnơm Măt càr Dak Lak yal pà go\, tàm khà ală kòp bè măt mờng gơbàn tàm cau dờng sơnam, den kòp kơm bơn kòn măt đồm gơl^k sơdàng ơm dơ\ 3. Bác sĩ Nguyễn Thị Mỹ Tiên, lơh broă tàm gah Glôncôm – kơm bơn kòn măt – màng bồ đào, hìu sơnơm Măt càr Dak Lăk pà g^t: “Bè ờs tơnơ\ mờ 5 nam bơh tu\ go\ kòp đồm gơl^k sơdàng den khà cau kòp kơm bơn kòn măt đồm sơdàng uă ngan. Mơya kung geh cau, 2 bơta kòp geh go\ bal dơ\ le\. Kòp kơm bơn kòn măt đồm sơdàng geh uă tơngai. Di lah go\ mờ sơm kòp gờ` den măt geh sền loh sơlơ uă. Di lah tus kham tàm tơngai neh jơla, tu\ gơl^k uă mhàm den cồng nha sơm bời ờ uă, uă cau ờ gơtùi sền loh măt tai”.

Bơh bồ nam 2016 tus tu\ do, hìu sơnơm Măt càr Dak Lak neh sơm kòp rơlao 70 nă cau gơbàn kòp bè kơm bơn kòn măt đồm gơl^k sơdàng. Mơya, jăt jơnau yal bơh bác sĩ dê, khà cau gơbàn kòp mơya ờ hềt go\ tàm mpồl bơtiàn di gơlan gam uă, tài tàm tơngai sơnrờp, tài măt gam bè ờs, cau kòp ờ hềt g^t. Tus tàm tu\ geh ală bơta gơbàn loh làng rơlao, cau kòp lòt kham den kòp neh tàm tơngai jroă, kal ke tàm broă sơm kòp. Bác sĩ Nguyễn Thị Mỹ Tiên pà g^t tai: “Bơta gơbàn jroă ngan bơh kòp đồm sơdàng tàm măt là lơh jù kòn măt mờ kơm bơn kòn măt đồm sơdàng. Mơya kòp kơm bơn kòn măt đồm gơl^k sơdàng gơbàn lời gời. Den tàng, mờ ală cau kòp bơh tàm tu\ go\ să tòm gơbàn kòp đồm gơl^k sơdàng den pal tus mơ gah sơm kòp măt kờ` kham mờ sơm kòp. Jăt mờ tơngai kòp bác sĩ geh ai tơl^k gùng dà broă sơm kòp di pal”.

Bè broă gơguh jăk gah lơh sơnơm dê, broă kham mờ sơm kòp kơm bơn kòn măt đồm gơl^k sơdàng kờ` tơmù, kơrian broă gơbàn ờ niam tàm măt neh gơs [uơn rơlao. Tu\ do, geh 2 broă lơh tòm tàm broă sơm kòp kơm bơn kòn măt đồm gơl^k sơdàng là: lasre quang đông mờ c^t sơnơm tềng dơlam kòn măt. Ală broă lơh do kờ` tơmù gơbàn aniai, tơnguh gùng mhàm gơl^k mhàm, tơnguh sùm loh măt cau kòp in. Bác sĩ chuyên khoa 2 Nguyễn Thái Hà, kuang atbồ hìu sơnơm Măt càr Dak Lak pà g^t: “Tu\ do, hìu sơnơm măt neh geh blơi uă măy lơh broă pa kờ` go\ gờ` ală kòp tàm kơm bơn kòn măt bè ku\p rùp tàm măt, sền koh quang học, siêu âm măt mờ kuơ màng ngan là ku\p rùp gùng huỳnh quang kờ` sền ală bơta sồt gùng mhàm gờ`. Tàm gah sơm kòp, hìu sơnơm kung ngui uă broă lơh pa bè lasre, c^t sơnơm tàm dơlam măt, tơmù broă tơnguh gùng mhàm pa… ală broă lơh do neh cèng wơl uă cồng nha niam cau kòp in”.

Kòp kơm bơn kòn măt đồm gơl^k sơdàng là 1 bơta kòp jo\, tu\ do gam ờ gơtùi sơm bời jơh kòp do. Mơya, broă sơm kòp là kuơ màng ngan kờ` lơh tơmù bơta gơbàn kòp mờ kờ` broă sơm kòp geh cồng nha ngan, cau kòp đồm gơl^k sơdàng pal kah:

-Kham măt 6 nhai 1 dơ\ kờ` go\ gờ` ală kòp bè măt;

-Tus mơ hìu sơnơm gah sơm kòp măt kờ` kham tu\ geh ală bơta sền ờ loh măt;

-Sền gròi niam gùng mhàm mờ gơguh mhàm;

-tàp pràn să jan, tơnguh sùm bơta `jơ\ să mờ phan sa di pal, tơmù `ô ơlăk, bièr, ba` chu jrào.

        Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl