VOV4.K’ho - Gơbàn gơmù kg mhar ngan, sơnơng bu ba, sùm  tàm bơta ờ ngac ngar mờ ngan la ờ sền gròi geh sơnơng, broa\ lơh he dê la gơbàn bơh kòp trầm cảm tơnơ\ tu\ deh. Do la kòp gam slơ ngai slơ gơbàn ua\ ngan mờ dilah ờ git gờ`,  sơm kòp  mo di pal den kan ngan geh sơm kòp. Tu\ gơbàn trầm cảm kơnjơ\,  cau kòp geh ala\ bơta ờ niam tàm sơnơng, geh broa\ lơh aniai tus pràn sa\ ja` sa\ tờm, ala\ cau gùt dar, geh tu\ la  cau kòp he dê.  Jơnau cih  tàm hìu sơnơm Tâm thần càr Daklak.

            Lo\ Phùng Thị T kis tàm xã Nam Dong, kơnhòal Cư\ Jut, càr Dak Nông  mut tàm Hìu sơnơm Tâm thần càr Daklak nàng sơm kòp gơbàn trầm cảm tơnơ\ deh kòp dơ\ 3. Jat cau hìu nha\   cau kòp,  tơnơ\ deh kòn,  lo\ T sùm đơs  si is dùl na\, ờ hoan ngan kờ` tam tìp mờ tơl cau,  sa wèr ờ sa poac ka mờ geh đơs la he la cau bơh Yàng Phờk. Bơh geh gơbàn  bơta ndai den tàng cau geh hìu nha\ jun lo\ lòt kham tàm Hìu sơnơm Tâm thần càr Daklak mờ geh tơmoh kòp  la kòp trầm cảm tơnơ\ deh kòn.  Kòp neh gơbàn kơnjơ\ mờ geh ai go\ ờ niam tàm sơnơng bồ tơngoh. Bác sỹ Nguyễn Thị Bé, atbồ Khoa sơm kòp cau ùr mhar mo mờ  mờr mhar, Hìu sơnơm Tâm thần càr Daklak ai git:

            Cau kòp den gam dềt ir, hìu nha\ den rbah, bơklau kung gam kơnòm sơl, Broa\ drơng bè lơh sa phan bơna hala sền gàr ròng siam oh  kòn  mìng  geh ùur bơklau lơh is, ờ geh bơta dong kờl bơh   2 đah hìu nha\ đah mè bèp ur bơklau  geh lơh cau kòp do sùm ờ lơ ha\ bic pah mang, sùm sơnơng, gơbàn bơklơn ua\ den tàng geh gơlam tus ờ niam   sơnơng tàm bồ tơngoh.

            Drờm sơm bè hơ la lo\ Trịnh Thị T. (33 sơnam) kis tàm sơnah [òn Tân Lợi, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak. Tơnơ\ deh kòn dơ\ 2 di  2, 3 ngai den lo\ gơbàn jê bồ, hoar mat, bươn ngan  duh nùs. Hìu nha\ sơnơng do mìng la bơta tam gơl nùs nhơm cau ùr dê tơnơ\ deh kòn.  Tu\ go\ lo\ đơs ci bu ba mờ gơbàn gơ gai mhar ngan den hìu nha\ geh jun tus hìu sơnơm. Ồng Trịnh Thế, bèp bơh lo\ Trịnh Thị T ai git:

            Tơnơ\ tu\ deh, den kòn a` khai ờ lơ ha\ bic, hơ\ sồng  ùr bơklau sùm geh ua\ bơta ờ ring bè pria\ jền den tàng khai sùm ờ suk, sơnơng ua\ ngan,  lơh gơbàn  kòp. Lài hơ\ khai kung gơbàn kòp do,  tơnơ\  sơm kòp den kòp geh gơ rài. Khai sùm hùc sơnơm tu\ geh bun kòn dơ\ 2 den ờ hùc sơnơm tai tài ngòt aniai tus kòn tàm sa\. Tu\ do neh deh den khai  gơbàn kòp  wơl.

            Jat ala\ bác sỹ chuyên khoa,  trầm cảm tơnơ\ tu\ deh la bơta cau ùr tơnơ\ deh kòn geh ala\ bơta gơbàn krơi is bè sơnơng, mờ gơ lơh kờ` git,  mờ ala\  gơbàn bè bòl glar sa\ ja`, dil màl,  jak ngan sơnơng.  Kòp geh lơh cau ùr ờ rgơi sền gròi geh sơnơng, broa\ lơh he dê mờ mut lơh ala\ broa\ lơh ờ git, ờ gỉt he gam  lơh broa\ lơi, lơh broa\ hơ\ di lah ờ. Bơta ờ suk  ngan la kòp geh ai go\ gơguh mờ ngan  la bơta ờ hoan hoa\ bơh ala\ cau  hìu nha\, ngan la cau bơklau geh lơh kòp do cau  ùr dê slơ ngai slơ gơbàn kơnjơ\ rlau.

            Bơh bồ sơnam 2017 tus tu\ do,  khoa sơm kòp nữ cấp mờ bán cấp, Hìu sơnơm Tâm thần càr Daklak neh dờp mờ sơm kòp ai tus 12 na\ cau gơbàn kòp trầm cảm, tàm hơ\ geh 7 na\ cau gơbàn trầm cảm tơnơ\ deh. Gơbàn geh bơta do ua\ ngan la bơh rài kis bau kòn ờ   ngap lơngai,  tơnơ\ deh ờ geh tam pà tàm broa\ sền gàr oh kòn, kung bè ala\ broa\ lơh geh gơ rềng tus tàm hìu nha\.

            Jat ala\ bác sỹ,  trầm cảm tơnơ\ tu\ deh la kòp ngòt rngơt ngan,  ngan la tàm rài kis pa tu\ do,  ua\ bơta gơ bơklơn bè tu\ do mơya mùl màl, geh êt ngan cau wa\ bè kòp do. Broa\ geh git mờ sơm kòp lơyaì geh lơh kòp gơbàn kơnjơ\ rlau, kan sơm bời. Cồng nha la ua\ ngan cau kòp geh ala\ broa\ lơh lơh aniai tus sa\ tờm, hìu nha\ hala di gơlan geh lơh aniai tus kòn tờm khi dê.

            Bác sĩ Nguyễn Thị Bé, atbồ khoa cau ùr sơm kòp cau ùr mhar mờ mờr mhar, hìu sơnơm Tâm Thần càr Dak Lak yal mùl màl bal mờ broă sơndră mờ kòp do:

            - Ơ bác sĩ, bác sĩ gơtùi đơs loh rơlao bè kòp trầm cảm tơnơ\ mờ tu\ deh?

          Bác sĩ Nguyễn Thị Bé: Trần cảm tơnơ\ mờ tu\ deh là 1 bơta bơh kòp trầm cảm dê. Cau gơbàn mìng là cau ùr tơnơ\ mờ tu\ deh kòn, bè ờs là deh kòn tơnhoa dơ\ sơnrờp. Mơya mùl màl den ờ di là mìng deh kòn tơnhoa mờ ală cau ùr tơnơ\ mờ tu\ deh kòn ndrờm gơbàn mờ kòp do.

            Jăt 1 jơnau kơlôi sơnơng pà hìu sơnơm phụ sản Hùng Vương [òn dờng Hồ Chí Minh yal, den khà cau ùr gơbàn trầm cảm tơnơ\ mờ tu\ deh geh 41%.

            - Ơ bác sĩ! Bè hơ\ tài bè lơi gơbàn geh kòp do?

           Bác sĩ Nguyễn Thị Bé: Geh 3 mpồl gơbàn tòm ngan. Lài ngan là tài bơta nội sinh. Nội sinh hơ\ là tài gơlời bơh cau lài, ha là broă tam gơl ală phan hoá học, miễn dịch.

             Dơ\ 2 là gơbàn bè nùs nhơm. Bè tơnơ\ mờ tu\ deh kòn mờ gơbàn ală bơta ờ niam bè tam lah tam ring tàm hìu nhă, kal ke bè broă lơh sa, cau pròc mhàm gơbàn chơ\t, ờ geh broă lơh…

             Dơ\ 3 là tài gơbàn ală bơta kòp. Bè tu\ gơbàn geh 1 bơta kòp đồm sơdàng, ală bơta kòp bè tuyến giáp, kòp kòl bơcah gùng mhàm, kòp sồt tơngoh… lơh ală cau do gơbàn ờ su\k ơm mờ di gơlan lơh gơbàn trầm cảm tơn.

              - Kòp do mờng geh ală bơta gơbàn tơngo\ bè lơi ơ bác sĩ?

           Bác sĩ Nguyễn Thị Bé: Kòp trầm cảm mờng gơbàn go\ ală bơta bè: cau mè gơlơ să tòm ờ pal kờ` sền gàr kòn se, ờ sền gròi tus mờ broă sền gàr kòn, gơjra` mờ cau ndai, ờ su\k ơm mờ gơlơh ngòt, ờ kờ` tìp mờ cau ndai, geh tu\ kơlôi tus mờ broă gơsơ\t să ha là jòi tơl bơta kờ` gơsơ\t să.

            - Tàm hìu sơnơm Tâm Thần, bè ờs cau kòp mu\t piam tàm hìu sơnơm tàm bơta bè lơi, mờ jơnau g^t wă bơh làng bol bè kòp do bè lơi?

           Bác sĩ Nguyễn Thị Bé: Bè ờs, cau kòp tus piam kòp tàm hìu sơnơm do geh tơngo\ ală bơta là lơhă b^c, ờ su\k ơm, ntào ờ thàn, nggui ờ thàn. Geh ală cau gơbàn ờ niam tàm tơngoh den lơh ngan dô ha là kờ` gơsơ\t să.

             Cau tàm hìu nhă kơlôi là, cau kòp tơnơ\ mờ tu\ deh gơbàn ờ lơhă b^c là bè ờs. Mờ broă ờ lơhă b^c do, di lah gơbàn bơh 5 tus 7 ngai tơnơ\ mờ hơ\ geh b^c wơl là jơnau bè ờs. Di lah gam gơbàn ờ lơhă b^c bơh 2 poh rơlao hờ đang bal mờ nùs nhơm ờ su\k ơm, gơlơh bè gơbàn tìs, gơbàn lơh aniai den pal lòt sơm kòp.

            Uă cau tàm hìu nhă kơlôi là tài tơnơ\ mờ tu\ deh, bơta pràn kơl dang să jan ờ sô den tàng cau mè gơbàn bè hơ\. Uă cau gam đơs là, gơbàn cà ràk pơhìn den tàng hòi bơjơu jơnang tus trang sền. Tu\ ờ bời kòp hơ\ sồng cèng hờ hìu sơnơm. Jơnau g^t wă bơh làng bol dê bè kòp trầm cảm tơnơ\ mờ tu\ deh gam ờ uă ngan.

             - Ơ bác sĩ, kòp do di lah sơm kòp jơla den gơbàn bè lơi?

           Bác sĩ Nguyễn Thị Bé: Cau gơbàn kòp trầm cảm jroă den mờng geh nùs nhơm kờ` gơsơ\t să ha là geh ală broă lơh, lơh gơbàn tus mờ cau pròc mhàm ndai bè gơsơ\t kòn, lơh aniai tus mờ mè, bèp, cau pròc mhàm tàm hìu nhă.

              Geh ờ uă cau tàm hìu nhă tài neh hòi bơjơu tus trang sền uă dơ\ den tàng lơh gơbàn hoàc huơr priă jền. Den tàng, tu\ geh ală bơta tơngo\ trầm cảm bè pa yal, den làng bol pal cèng cau kòp tus hờ hìu sơnơm gờ` ngan kờ` bác sĩ kham mờ pơlam sơm kòp di tu\, pleh mờ ală bơta ờ niam gơbàn tus.

             - Bè hơ\, cau ùr tơnơ\ mờ tu\ deh pal lơh bè lơi kờ` pleh mờ broă gơbàn kòp do ơ bác sĩ?

          Bác sĩ Nguyễn Thị Bé: Lài ngan, gơwèt mờ ală cau mè gam kơnòm pal bơsram tàm broă lơh pơ-ùr, lơh mè kờ` g^t lài là tơnơ\ mờ tu\ deh kòn, să tòm he geh ală tam gơl bè bơta pràn să jan, bè nùs nhơm, bơsram tàm broă gơdờp bal, g^t tàm broă tam pà tơngai b^c, rơlô să di pal.

             Bơdìh hơ\ tai, cau tàm hìu nhă, tàm hơ\ uă ngan là cau bơklao pal g^t sền gròi, tam pà bal broă lơh mờ cau pơ-ùr. Bè tu\ trồ mang, kòn kah, kòn `ìm den cau bơklao pal dong kờl pơ-ùr sền gàr kòn. Tàm hơ\ kuơ màng ngan là broă lơh sa hìu nhă pal niam.

           Geh bè hơ\, hơ\ sồng rài kis geh ring niam rơlao, bơta pràn kơl dang să jan cau mè geh niam rơlao, tơmù ờ uă ngan mờ broă gơbàn ò trầm cảm tơnơ\ tu\ deh kòn.

          - Ơi, dan ưn ngài bác sĩ uă ngan!

                                                         Cau cih mờ yal tơng^t K' Brọp - Ndong Brawl