VOV4.K’ho- Tàm Sră pơyua Pơrjum dờng ală jơi bơtiàn kòn cau tiah đah jum dà lơgar geh lơh tàm nhai 4 nam 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh neh nting tơngkah: “Làng bol Yoan halà Thổ, Mường halà Mán, Jrai halà Rơđê, Sơdàng halà Bahnar mờ ală jơi bơtiàn kòn cau ndai, ndrờm là oh kòn, kòn sau Việt Nam lơm, ndrờm là oh mi pròc mhàm tờm lơm…” mờ Ồng đơs nền: “Bol he pal tàm kờ` gơboh bal mờ gơ\p, pal ki ngàm bal, pal tàm dong kờl bal nàng jòi bơta chờ hờp bal bơh bol he dê mờ oh kòn kòn sau bol he dê”. Hơ\ là cơng tàng ai bol he in sền gi\t bơ\t bơtàu dà lơgar ngai sơlơ jak chài, tam gơl pa, bơtàu tơnguh bal jăt tàm nùs nhơm ring bal, sền ki ngàm bal mờ gơ\p là jơnau kơ\p kờ` ngan bal bơh 54 jơi bơtiàn oh mi dê tàm dùl hìu bơnhă dờng. Kung tài bè hơ\, nàng ơm kis boh bơr ring bal, jăt tàm nùs nhơm sền dờng màng ală bơta kuơ niam chài bơh ală jơi bơtiàn dê là dùl jơnau sồr dờng màng ngan rlau jơh tàm ală tu\ bơ\t bơtàu mờ bơtàu tơnguh dà lơgar.

Sơnoa boh lam lơgar Việt Nam dê bơh ală rài ndrờm cih dờp mờ đơs nền gơnoar ring bal bơh ală jơi bơtiàn dê. Sơnoa boh lam nam 2013, là sơnoa boh lam neh tơnguh bơngă kơrnoat boh lam bè gơnoar kòn bơnus, gơnoar làng bol, tu\ đơs tus gơnoar ring bal đah ală jơi bơtiàn neh cih: “Lơgar Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam là dà lơgar tơrgùm dùl bơh ală jơi bơtiàn ơm kis bal tàm dà lơgar Việt Nam. Ală jơi bơtiàn ring bal, tam klăc bal, sền dờng màng mờ tàm dong kờl bal bơtàu tơnguh; kơryan ờ ai jơh ală broă lơh tam cah ờ rờm bal jơi bơtiàn. Dà đơs dà lơgar là dà Yoan. Ală jơi bơtiàn geh gơnoar ngui dà đơs, akhar cih, sền gàr bơhiàn niam chài is jơi bơtiàn dê, ngui niam ală adat bơhiàn mờng quèng bơh yau mờ bơta niam chài niam bơne\ bơh he dê. Dà lơgar lơh jăt broă lơh bơtàu tơnguh tơl làm mờ ai tơl bơta nàng jơh ală jơi bơtiàn kòn cau in ngui niam bơta pràn is, bơtàu tơnguh bal mờ dà lơgar” (Bơta 5). “Jơh tơl nă cau ndrờm ring bal tềng đăp kơrnoat boh lam. Ờ cau lơi gơtìp tam cah ờ rờm bal tàm rài kis chính trị, broă làng bol, lơh sa, niam chài, mpồl bơtiàn” (Bơta 16).

Mờ nùs nhơm jơh tơl nă làng bol ndrờm geh ai tơl gơnoar tus bal lơh broă tàm ală anih lơh broă chính trị, tus bal ătbồ Dà lơgar mờ Mpồl bơtiàn, tơlik măt te\ khà tàm Quốc hội mờ Hội đồng Nhân dân ală kấp, ală nam rềp ndo, khà cau jơi bơtiàn kòn cau tus bal lơh broă tàm ală anih lơh broă chính trị ngai sơlơ gơguh. Khà kuang bàng Quốc hội là cau jơi bơtiàn kòn cau sùm geh tus khà uă pơndrờm mờ khà kờp làng bol.

Kờp tus lồi nam 2019, Quốc hội neh geh 108 adat, rlau 30 kơrnoat geh tơngume gơrềng tus gah broă jơi bơtiàn kòn cau. Ală broă dong kờl jơi bơtiàn kòn cau bơh Chính phủ mờ ală bộ, gah lơh broă dê lơh geh 118 sră nggal, tàm hơ\ geh 54 broă lơh, rơndăp broă lơh dong kờl tơn bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn tiah jơi bơtiàn kòn cau, tiah kơh bơnơm…

Jăt Kuang ătbồ Ủy ban Kòn cau là ồng Đỗ Văn Chiến đơs, gơnoar bơh jơi bơtiàn kòn cau dê là dùl tàm ală gơnoar tờm bơh kòn bơnus dê, gơ wèt mpồl gơnoar broă làng bol- chính trị neh geh adat boh lam dunia dờp. Tàm Việt Nam, làng bol jơi bơtiàn kòn cau ngai sơlơ geh uă bơta [ươn nàng brồ guh bơtàu tơnguh bè tơl ală bơta, tă pơgồp uă rlau tàm broă lơh bal bơh dà lơgar dê. Ală nam do, kơnòm ală broă dong kờl mờ gùng dà dipal bơh Đảng mờ Dà lơgar dê, broă lơh sa, mpồl bơtiàn tàm ală tiah làng bol jơi bơtiàn kòn cau mờ tiah kơh bơnơm geh tam gơl loh làng ngan. Cồng nha lơh geh hơ\ là ală cơng tàng tơngo\ loh làng tàm broă ai mờ tơnguh gơnoar bơh jơi bơtiàn kòn cau dê đơs is mờ gơnoar kòn bơnus dê đơs bal tàm Việt Nam.

Nam 2019, den Bộ Chính trị neh đơng lam pơrjum sền jơh wơl 15 nam lơh jăt Kơrnoat 24. Ban Chấp hành Đảng Dà lơgar khoá 9 bè broă lơh kòn cau mờ jăt tàm jơnau sền swì tơl làm kơlôi sơnơng nền uă bơta mờ Bộ Chính trị neh dùl nùs bal uă ngan ai tơlik jơnau đơs pơndu\t sồ 65 pơn jăt tai lơh jăt Kơrnoat sồ 24 bè broă lơh kòn cau tàm tu\ tơngai pa. Bộ Chính trị kung gam sùm đơs loh ờ tu\ lơi tam gơl, ờ tu\ lơi tam gơl là broă kòn cau là broă geh bơta jo\ jòng bơh kăc màng Việt Nam dê mờ bơta pal jăt tờm, jơnhoa ngan rlau jơh hơ\ là ală jơi bơtiàn ring bal tam klăc bal sền dờng màng, tàm dong kờl bal bơtàu tơnguh bal. Jăt tàm bơta pal jăt hơ\ den hơ\ sồng geh ală broă lơh jơnau kờ` dà lơgar dê geh bơta krơi is.

Bulah Đảng, Dà lơgar he sùm sền broă kòn cau mờ tam klăc ală jơi bơtiàn là broă lơh tờm, jo\ jòng bơh broă lơh kăc mạng dê, mơya tài bơh geh bơh ală bơta krơi is bơh jo\ rài bè niam chài, rài kis lơh sa mờ ù tiah ơm kis, tu\ do kung gam sơl jơnau tam cah ờ rờm bal mpồl bơtiàn gơ wèt mờ cau jơi bơtiàn kòn cau, digơlan gơrềng tus bơta bơtàu tơnguh ring bal bơh ală mpồl cau kòn cau dê mờ bơta bơtàu tơnguh bal bơh dà lơgar dê.

Tiến sĩ Nguyễn Công Thảo lơh broă tàm Viện Dân tộc học- Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam pà gi\t: “Ală jơnau đơs ờ hềt dipal bè jơi bơtiàn kòn cau tu\ do pơlai soh ngan là sùm tìp bàn tàm bàr pe anih yal tơngi\t jơnau mpồl bơtiàn, ngan là internet mpồl bơtiàn”.

Gơbàn jơnau do tài bơh uă ngan là broă mìng sền swì bàr pe nă cau krơi is mờ đơs tơn tus jơh ală bơta bơh jơh dùl jơi bơtiàn dê, halà mìng sền dùl jơi bơtiàn mờ đơs tơn tus jơh ală jơi bơtiàn kòn cau ndai ndrờm bè hơ\ sơl.

Mblàng yal jơnau yal tơngi\t jơnau ờ wil tơl, đơs bơceh jơnau đơs ờ di bè mpồl bơtiàn ală jơi bơtiàn kòn cau geh lơh gơlik rùp rài jơi bơtiàn kòn cau là ală cau gơtìp rơmơ\p ndơl, bè cau ơm đah bơdìh, gơlơh nđàc sơngi\t ngan, lơbơn ờ sô ngan. Hơ\ là broă sền sơnơng gơcèng bơta tam cah ờ rờm bal, bềng bơta jòi jơnau, lơh gơlik bơta tam cah is ờ rờm bal, gơ lòt krơi is wơl mờ gùng dà bơh Dà lơgar dê.

Tềng đăp jơnau geh ngan uă pang internet mpồl bơtìan lơh gơs rùp rài bơceh ờ di ir, geh tu\ là geh bơta tam cah ờ rờm bè cau jơi bơtiàn kòn cau, ngai 17/4 pa do, Ủy ban Kòn cau neh pal tơlik sră nggal đơs wih đơs wơl: bơta do neh “lơh tơn bàs bơta niam chài ală jơi bơtiàn kòn cau dê” mờ sồr Bộ Thông tin mờ Truyền thông bơsong, pleh lơh gơrềng ờ niam tus broă lơh tam klăc bal jơi bơtiàn bơh Đảng mờ Dà lơgar dê. Do là jơnau gơlik pa mơya jo\ jòng sùm uă nam do.

Neh geh uă dơ\ cribơyai tơngume is bè mblàng yal jơnau bơta niam chài, mblàng yal jơnau bè cau là làng bol jơi bơtiàn kòn cau geh bơyai lơh tàm ală nam do. Mờ jơh ală ndrờm gơ lòt tus jơnau đơs pơndu\t là, nàng bơsong bơta mblàng yal jơnau bơceh is ờ dipal, ờ wil tơl gơlam tus jơnau tam cah ờ rờm bal đah ală jơi bơtiàn, pal tơnguh uă gơnoar broă, kơnòl broă bơh ală anih lơh broă mblàng yal jơnau ngan ngồn. Ală cau lơh báo kung kờ` pal geh bơsram jơnau gi\t wa\ bè broă kòn cau, nàng bơh hơ\ ai tơlik ală jơnau cih song dơ pă, mpờl go\ loh làng, dipal bè mpồl bơtiàn 53 jơi bơtiàn kòn cau, rơhời tơrmù te\ bơta gơrềng bơh ală pang internet điện tử gơlềng gơlàng khăt gơboh dê.

Bè mò Chu Thị Thu Hằng, Phó Tổng Biên tập drơng broă gah Báo Văn hoá neh đơs nền: Pal tơnguh uă bơta gi\t wă kơnòl bơh cau lơh báo dê tu\ lòt cih báo. A` go\ ală cau lơh báo kờ` pal geh ală ơdu\ bơto pơlam nền nòn. A` là cau sùm cih jơnau báo den tu\ sền báo cau lơh báo lơi dê cih mờ gi\t wa\ jrô den jơnau cih hơ\ jrô ơnàng ngan. Dilah bol he mìng ntoăt jăt broă gơlik, dilah ờ go\ gi\t wa\ ngan ngồn bè phan lời wơl hơ\ mờ bol he lơh mờ nùs nhơm geh kơnòl ờ geh, ờ geh sơnơng jrô den jơnau cih hơ\ bơh bol he dê sùm ndrờm bè jơnau cih báo ndai.

VOV4 cih- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến