VOV4.K’ho - Tây Nguyên là tiah geh uă anih lơh sa suơn dờng, anih tam, sền gàr brê, anih lơh sa kă bro suơn sre, brê bơnơm. Ndrờm bal mờ bơta tàm gùt lơgar, broă sơgràm ù, ai ơpah ù, tam gơl broă ngui ù, tăc, blơi ờ di mờ adăt boh lam gơl^k geh uă; broă ai sră ngui ù lài mờ tơnơ\ mờ broă tam gơl ù lơyaì, tàm tu\ làng bol ờ tơl ù lơh sa…Hơ\ là ală broă, Mpồl sền gròi bơh Anih duh broă sùm Gơnoar ala măt dà lơgar, kuang bàng tàm Gơnoar ala măt dà lơgar lùp ală Gah, mpồl lơh broă gơrềng bal pơgăp mờ do 2, 3 ngai.

Bơh sơnrờp tàm dơ\ mblàng yal, ồng Đỗ Văn Đương, kuang geh jơng tàm anih duh broă adăt boh lam Gơnoar ala măt dà lơgar neh tơl^k ală jơnau lùp: làng bol gam ờ tơl ù lơh sa, nđan lah jàu 2 tơlăk 100 rơbô lồ ù anih duh broă làng bol kơnau ntum in sền gàr? Broă jàu ù bè hơ\ di mờ adăt boh lam lah ờ? Broă sền gàr ù lơh sa suơn dờng, anih tam, sền gàr brê geh cồng nha ờ uă ngan, kơnòl bơh ală gah lơh broă dà lơgar tus kàr lơi? Lơh bè lơi kờ` tơmù bơta hoàc huơr ù tiah?

Hơ jơnau lùp, ồng Cao Đức Phát, kuang atbồ Gah lơh sa mờ tơnguh bơtàu [òn lơgar dà lơgar pà g^t, khà ù geh ntum sền gàr ngài mờ làng bol, ù geh ờ niam, ha là ù brê rơcang gàr, brê hòn is, di lah jàu làng bol in den cồng nha ờ uă. Gam ală broă ờ pràn tàm broă sền gàr ù lơh sa suơn dờng, anih tam, sền gàr brê neh jo\ nam. Tơnơ\ mờ tu\ rơndăp, tam gơl broă sền gàr, geh broă lơh niam wơl mơya broă lơh ờ pràn gam gơl^k geh. “Bol a` geh kơnòl tàm broă sền gròi, lam sồr, bơto sồr ală tiah sền gròi tàm broă sền gàr, ngui ù lơh sa suơn sre, brê bơnơm geh jàu” Ồng Cao Đức Phát đơs.

Ờ hềt di mờ nùs nhơm, ồng Đỗ Văn Đương pơn jăt tai lùp: “Geh jơnau làng bol ờ tơl ù lơh sa lah ờ? Broă jàu ù ntum in sền gàr di mờ adăt boh lam lah ờ? Ồng đơs ù ngài mờ làng bol den tàng ờ jàu, den ờ di pal ngan” Ồng Đỗ Văn Đương đơs tai.

Ồng Cao Đức Phát đơs, do là khà ù neh gơtìp dà cò, mìng gam lu\ rơđeh lơm mờ “Chi che kung ờ gơtùi hòn sơl”, den tàng ờ hềt jàu làng bol in. ală khà ù ndai là ù kơh, ù jăt gah dà dờng, dà croh neh geh ai là ù brê rơcang gàr den tàng kung ờ gơtùi jàu làng bol in sơl. Mùl màl, ờ di jàu ntum in sền gàr ù lơh sa suơn dờng, anih tam, sền gàr brê là tài ờ jàu geh cau ndai in, den tàng ntum pal sền gàr. Mờ jơnau làng bol ờ tơl ù lơh sa là geh ngan.

Dà lơgar neh geh uă broă dong kờl jàu ù làng bol in mờ neh bơsong ală kal ke bè ù lơh sa uă hìu nhă in. Tus do, Gah lơh sa mờ tơnguh bơtàu [òn lơgar dà lơgar kung bơyai lơh sền wơl, di lah bă ù lơi là brê hòn is, brê rơcang gàr mờ gơtùi jàu làng bol in lơh sa den dan tam gơl ù. “Ờ di he geh ù niam, làng bol ờ tơl ù mờ ờ jàu làng bol in. ală tiah kung lơh geh kơnòl, ờ di là ờ sền gròi”, ồng Cao Đức Phát đơs tai.

Tu\ lơi lơh gơs broă ai sră ngui ù tus mờ ù lơh sa suơn dờng, anih tam, sền gàr brê dà lơgar sền gàr lài mờ tơnơ\ mờ tu\ tam gơl? Mò Nguyễn Thị Khá, kuang geh jơng tàm anih duh broă bè ală bơta mpồl bơtiàn Gơnoar ala măt dà lơgar neh lùp ồng Nguyễn Minh Quang, kuang atbồ gah phan geh is mờ tiah kis dà lơgar. Jăt mò Nguyễn Thị Khá yal, broă lơh sră ngui ù tus mờ ù lơh sa ờ hềt geh 50%, mờ ù brê lơh sa mìng geh di pơgăp 25%.

Tàm tu\ hơ\, broă jàu ù mìng geh lơh tài ală anih lơh sa suơn dờng, anih tam, sền gàr brê, sră ờ geh lơh mờ sền gàr nền nòn, uă tiah gơtìp roh. Broă jàu ù ờ mùl màl, mìng jàu tàm pang sră, tàm sră rùp ù geh khà dềt, ờ was, tồt `jrong loh làng tàm mùl màl. Bơta do lơh broă sơgràm ù, ai ơpah, pà gời, ngui ờ di pal ha là sơbì gời…

Mblàng bè broă do, ồng Nguyễn Minh Quang pà g^t, do là broă kal ke ngan. Broă ai sră ngui ù pal geh ai bơh tàm tơngu me lơh sră rùp ù tiah, ai tơl^k nhàr, tồt `jrong nhàr. Tàm mùl màl, broă sơgràm, tam phà, tìs mờ adăt bol lam geh uă ngan, den tàng broă sền wơl, ai tơl^k tiah nhàr, was cih sră rùp ù tiah tìp uă ngan kal ke bè broă lơh, bè priă tă. Den tàng, pal geh broă lơh ndrờm bal, bơh tàm broă bơcri priă lơh tus mờ broă bơyai lơh.

Jăt jơnau sồr dong bơh ală anih lơh sa suơn dờng, anih tam, sền gàr brê dê, gah phan geh is mờ tiah kis dà lơgar neh tơrgùm wơl jơh, gah lơh sa mờ tơnguh bơtàu [òn lơgar dà lơgar neh sền gròi, gah priă jền dà lơgar neh yal, khà priă dan dong kờl kờp jơh di pơgăp 1 rơbô tơmàn priă. “Di lah geh dong kờl, bol a` hơ geh lơh gơs tàm nam 2016”, ồng Nguyễn Minh Quang neh hơ bè hơ\ mờ đơs tai, “Do ờ di là broă dờng ir mờ kal ke ir, broă là he geh tơrgum bơsong lah ờ”.

Ồng Nguyễn Sỹ Cương, mpồl kuang bàng tàm Gơnoar ala măt dà lơgar càr Ninh Thuận đơs là, ờ di kal ke bè priă jền mờ là tài ờ gơtùi sền gàr. Broă ngui ù ờ di mờ adăt boh lam geh uă, gơl^k geh tàm tơngai jo\. Kơnòl gah lơh sa mờ tơnguh bơtàu [òn lơgar dà lơgar bè lơi? Neh bơyai lơh nđờ dơ\ lùp sền, ai wơl ù Dà lơgar in kàr lơi?

“Bol a` ờ di ờ dờp kơnòl bol a` dê”, ồng Nguyễn Minh Quang đơs mờ mblàng, mơya bơh sră nggal tus mờ broă lơh mùl màl kal ke ngan. Ờ geh priă den bè rơgơi lơh? Ală càr tiah kơh bơnơm rơ[ah ngan. He pal cri bơyai kờ` bơsong kal ke do. Gơrềng tus mờ broă lùp sền, anih duh broă làng bol ală kơnă, ală anih lơh sa suơn sre, brê bơnơm lơh jăt nền nòn jơnau đơs du\t ndơl bơh broă lùp sền; neh sền wơl, lơh loh kơnòl gơrềng bal tus mờ ală broă ờ pràn tàm broă sền gàr ù tiah ha là tìs mờ broă sền gàe, ngui ù.

Tus bal lùp sền, jăt ồng Nguyễn Tiến Sinh, kuang jăt jơng atbồ mpồl kuang bàng Gơnoar ala măt dà lơgar càr Hoà Bình yal, broă tam phà, sơgràm ù tiah, ngui ờ di pal broă ngui ù geh uă, Dà lơgar ờ geh priă ơpah ù. Cồng nha broă lơh sa ờ loh làng, gơl^k geh dồs tài rơndăp broă gam pơn jăt tai lơh kal ke tus mờ anih lơh sa kă bro, anih lơh sa suơn dờng, anih tam, sền gàr brê do kis mơya mùl màl ờ jai kis.

Mò Trương Thị Huệ, kuang atbồ mpồl kuang bàng Gơnoar ala măt dà lơgar càr Thái Nguyên den tơl^k jơnau lùp: cau te\ khà ờ su\k ơm ngan tu\ go\ ală hìu kuơ\ geh lơh tàm ù tiah lơh sa suơn dờng, anih tam, sền gàr brê. Mờ ală cau kis tàm hìu kuơ\ do là kuang bàng, cau geh priă. Gah lơh sa mờ tơnguh bơtàu [òn lơgar dà lơgar geh sền gròi, broă lơh bơsong bè lơi? Ồng Cao Đức Phát neh dờp, tơnơ\ mờ neh rơndăp wơl, gam geh ờ uă anih lơh sa suơn sre, brê bơnơm ờ tơmù broă lơh ờ niam lài do, cồng nha lơh sa kă bro ờ uă ha là pơn jăt tai gơtìp dồs. Broă sền gàr priă dà lơgar tàm anih lơh sa kă bro gam uă broă lơh ờ di pal, broă tìp mờ kă bro, tơnguh bơtàu anih kă bro, bơ\t bơ\tàu khà măt phan kă bro gam ờ pràn. “Ală anih lơh sa suơn sre sền gàr, ngui ù ờ geh cồng nha, lơh ù brê gơtìp sơgràm, mus kơl aniai. Mơya gơl^k geh uă ngan mờ a` ờ gơtùi g^t bè hơ\” ồng Cao Đức Phát đơs bè hơ\.

Gơrềng tus mờ broă lơh glài tìs tàm ù lơh sa suơn sre, brê bơnơm, jăt ồng Cao Đức Phát yal, nùs nhơm ndrờm pal lơh glài nền nòn. Tàm hơ\, geh lơh sa mờ tơnguh bơtàu [òn lơgar dà lơgar geh kơnòl tu\ ờ hềt lơh nền nòn, sền gròi di tu\ den tàng gơl^k geh broă bè mò Nguyễn Thị Huệ neh yal. Mơya, di lah geh hìu lơh tàm gùl brê bè hơ\, ală tiah pal g^t mờ lơh glài nền nnòn, di lah ờ, Gah lơh sa mờ tơnguh bơtàu [òn lơgar dà lơgar ờ jai sền gàr jơh gùt lơgar.