VOV4.K’ho- Tu\ do,bơta mờng quèng bơh uă làng bol kis tàm [òn drà, [òn dờng dê là tăc bro, ngui sa phan sa kềng gah gùng drà, tài bơh bơta [ươn, khà priă dipal mờ sơrbac mhar. Mơya, jơh ală bơta phan sa do ờ geh lơh kloh niam, geh lài uă bơta pơhìn lơh khih phan sa mờ ală bơta kòp geh gơrềng bơh phan sa lơh gơlik. Kung bè ală tiah ndai tàm gùt lơgar sơl, tàm càr Lâm Đồng, bơta khih phan sa bơh phan sa ràng tăc tàm ală gah gùng, kềng gùng drà gam ơm tàm khà yal lài uă ngan.

3 nhai do, tàm ù tiah càr Lâm Đồng sùm gơlik geh ală dơ\ khih phan sa uă ngan, mờ kờp jơh cau gơtìp khih pal tus hờ hìu sơnơm nàng geh dong kờl gơguh tus mờr 100 nă cau. Jơnau lơh gơlik ală dơ\ khih phan sa do là tài bơh ngui sa phan sa geh tăc kềng gah gùng. Tàm hơ\, pơneh ngan là dơ\ khih phan sa tài bơh sa [anh bùnh geh blơi tàm dùl anih tăc ơm kềng gah gùng rơndeh dờng 20, di ù tiah ntum Hiệp An, kơnhoàl Đức Trọng, càr Lâm Đồng dê, mờ khà cau gơtìp khih là mờr 50 nă. Jơnau pal đơs ngan là, anih ràng tăc [anh bùnh lơh gơbàn khih do geh sră pơ àr dờp sền lơh kloh niam ờdo ờdă phan sa ngan ngồn bơh anih lơh broă geh gơnoar dê.

Jat mò Lê Thị Thu Vân, Kuang atbồ Hìu sơnơm ntum Hiệp An, kơnhoàl Đức Trọng đơs, bơh broă do pà go\, broă lơh atbồ bè ờdo ờdă kloh niam phan sa tàm tiah do gam mpờl go\ uă bơta ờ hềt pràn jak kờn pal ai jơnau bơsram mờng chài nàng lơh niam wơl:

“Do là dùl tàm ală bơta pal geh ai jơnau bơsram mờng chài nàng bol a` lơh, lơh niam rlau tai broă lơh lòt sền, mblàng yal bè mu\t lơh sền gàr kloh niam ờdo ờdă phan sa. Mơkung geh lòt sền wơl jơh ală anih ràng tăc dềt rah rài phan sa kềng gah gùng drà tàm ntum nàng bơto tơngkah lơh niam wơl”.

Bơdìh mờ ală anih ràng tăc phan sa kềng gah gùng geh sùm, tu\ do tàm ù tiah càr Lâm Đồng geh uă anih ràng tăc phan sa kềng gah gùng drà ờ lơh sùm gơ jat bè lòt kă bro làm bă tiah, geh uă ngan tàm ală tiah geh gal làng bol ơm kis. Tàm hơ\, geh ală bơta phan sa rah rài tăc tàm ală mpồng hìu bơsram, geh uă ngan cau ngui sa tus blơi mờ uă ngan là ală kơnòm bơsram. Ală phan sa lòt tăc làm bă tiah do ờ geh gi\t anih lơh loh làng, ờ geh sền sơ wì mờ sră dờp sền lơh kloh niam den tàng digơlan lơh gơlik bơta khih jơlai là uă ngan.

Jat ồng Trịnh Hoài Duy, Kuang jat jơng atbồ Hìu bơsram kai III Bùi Thị Xuân, [òn dờng Dà Làc, càr Lâm Đồng, đal gi\t jơnau pơhìn digơlan lơh gơlik phan sa bơh ală bơta phan sa do là uă ngan, den tàng hìu bơsram sùm bơto tơngkah mờ mblàng yal ală oh in ờ go\ blơi mờ ngui sa. Mơya, nàng pleh gơtìp khih phan sa gơlik geh, sồr ală gah lơh broă geh gơrềng bơh càr dê pal lơh bal jơh nùs. Ồng Trịnh Hoài Duy, đơs:

“Ală hìu ràng tăc, anih ràng tăc làm bă tiah tàm bơdìh hìu bơsram den anih lơh broă geh gơrềng pal geh broă lơh atbồ. Ai tàm dơlam hìu bơsram, bol a` kung sền gròi uă ngan broă do, uă ngan là mu\t lơh bơh broă lơh mblàng yal, pơnyơu bè ală dơ\ càu kơ, ală dơ\ cribơyai bal…Mơkung pơgồp bal mờ gah lơh sơnơm tàm hìu bơsram dê nàng mblàng yal ală oh in gi\t phan sa gơ aniai bè lơi tus să jan he dê, bơto pơlam ală oh ngui phan sa gi\t loh anih lơh loh làng”.

Bác sĩ Nguyễn Doan, Kuang atbồ Hìu sơnơm kơnhoàl Đức Trọng pà gi\t, tài bơh jơh ală cau ràng tăc phan sa kềng gah gùng drà, phan sa rah rài geh ràng tăc kềng ală hìu bơsram sùm lòt ntrờn anih ràng tăc den tàng broă atbồ bè kloh niam ờdo ờdă phan sa là kal ke ngan. Den tàng bè hơ\, ală phan sa do sùm geh lài jơnau pơhìn ờ kloh niam, digơlan gơtìp khih phan sa là uă ngan. Bác sĩ Nguyễn Doan, đơs bè do:

“Jơnau là bơta vi khuẩn bơh tàm phan sa halà tàm tu\ lơh bơh cau rơcang phan sa gơ cèng tus cau kòp in, mờ gơ geh gơkar tàm dơlam să jan cau kòp dê. Bơh hơ\, den hơ\ sồng lơh gơbàn mờ 12 jiơ tơnơ\ hơ\ sồng mpờl go\ bơta gơ tơnggo\. Den tàng bè hơ\, broă gròi sền geh vi khuẩn tàm anih lơh phan sa, kung bè mpàng tê bơh cau lơh gơlik phan sa dê là dờng màng ngan rlau jơh”.

Kung jat bác sĩ Nguyễn Doan sơl, tềng đap jơnau pơhìn ờ kloh niam phan sa bè tu\ do, broă lơh nàng kơryan bơta lơh gơbàn khih phan sa gơlik geh hơ\ là ngui đèng cực tím nàng sòl pơnđàng mờ sền sùm ờs mờng pah dơ\:

“Dùl broă lơh mờ jat a` là geh cồng nha ngan gơ wèt tus mờ tiah lơh gơlik phan sa hơ\ là ngui đèng cực tím nàng sòl pơnđàng sùm ờs mờng uă dơ\ tàm ngai. Bè hơ\, ală bơta kòp gơdram tàm anih lơh gơlik phan sa gơ geh kơryan geh mờ ờ gam lơh bơtờp tai”.

Tềng đap jơnau geh lài uă bơta pơhìn digơlan gơtìp khih phan sa gơ wèt tus mờ ală bơta phan sa ràng tac kềng gah gùng drà, bác sĩ Bùi Văn Độ, Kuang atbồ Mpồl lơh broă kloh niam ờdo ờdă phan sa càr Lâm Đồng pà gi\t, càr neh lơh uă broă nàng atbồ mờ kơryan:

“Bè đah anih lơh broă atbồ dà lơgar den bol a` geh jơh nùs rlau tai tàm broă lơh atbồ ală anih lơh gơlik phan sa kềng gah gùng drà, ngan là ală anih ràng tăc [anh bùnh ờ kloh niam, ờ lơh jat tơl ală bơta sồr bè phan sa kềng gah gùng drà. Mờ geh bơyai lơh bơto pơlam, sền sơ wì dờp mờ lơh sră hơ pơrgon ai ală anih ràng tăc phan sa kềng gah gùng drà in, sồr lơh jat niam 10 broă lơh ờdo ờdă phan sa gùng drà. Gơ wèt mờ làng bol, bol a` kung lơh pràn mblàng yal ală jơnau gi\t wa\ nàng sac rwah ală hìu ràng tăc, ală anih `ô sa ờdo ờdă kloh niam phan sa. Tu\ làng bol sền go\ ală anih lơi geh tềl tơnggo\ tac phan sa ờ kloh niam den yal mờ anih lơh broă atbồ dà lơgar in”.

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến