VOV4.K’ho – Càn dồs nàng bơcri bơtàu tơnguh lơh sa, ờ geh cau lơh broă sa lơi mờ ờ kơ\p kờn sùm geh sền go\ cồng nha lơh geh bơh he dê tàm broă lơh sa tơnơ\ ală bơta lơh ngan sơr lèt gan kal ke bòr glar bơh he dê. Bè hơ\ mờ tu\ do, jat dùl cồng nha kơlôi sơnơng is bơh mpồl cau mờng chài dê, dùl bơnah cau ờ dùl e\t là cau kòn cau tàm Tây Nguyên gam gơ ơm tàm rài kis gơ tìp gơ kòl dồs, kal ke ngan geh priă jền nàng tơm? Nđan lah bè hơ\ taih? Mờ broă lơh lơi nàng tơn jơh jơnau do?

Ală ngai lài, khà priă tiêu tàm càr Gia Lai gơmù uă ngan tus bàr pe jơ\t rbô đong dùl ki\ pơndrờm bal dùl tu\ mờ nam lài, lơh aniai tus broă lơh sa kă bro bơh làng bol dê. Pa tơnhàu geh rlau 1 tấn tiêu, neh ìs ra`, mơya kơno yal khà priă tàm drà kă bro tu\ gơguh tu\ gơmù, kơlôi wơl gơlơh pơlai ngan dà kơlhề sơngka sền gàr sươn tiêu bơh jo\ do, bi Nguyễn Đức kis tàm [òn Phú Vinh, ntum Ia Băng, kơ nhoàl Cư\ Prông, càr Gia Lai bơyai mờ pơ ùr lòt càn 400 tơlak priă đah bơdìh nàng tơm dồs anih priă jền dê. “Khà priă tu\ gơguh tu\ gơmù, cau lơh broă sa bè bol a` do kơlôi rơcang ngan. Bol a` ờ gi\t lơh bè lơi nàng geh priă tơm dồs càn anih priă jền dê. Bol a` là cau lơh broă sa, mìng geh càn priă anih priă jền dê nàng bơcri, nàng lơh tiêu, lơh kơphê. Mơya bơta geh ngan, tơnhàu gơmù uă ngan. Tu\ do, a` mìng dan tơm priă dồs càn anih priă jền dê di tơngai lơm, mờ dilah tơm là ờ jai ờ”.

Tiêu là là bè hơ\, mơya rơpung kài kung ờ niam sơl rlau. Nam do, cau lơh broă sa càr Gia Lai tam geh pơgăp 1 rbô lồ rơpung kài. Mơya, tài bơh trồ prang dờng ngan, plai rơpung dềt, ờ geh tơl khà tăc mờ lơgar ndai den tàng khà priă tăc gơmù uă ngan bơh 3 tus 5 dơ\. Tam geh 2 lồ rơpung kài, hìu bơnhă mò Nguyễn Thị Thanh Danh kis tàm [òn 6, ntum Hà Tam, kơ nhoàl Đak Pơ bòl glar ngan tơnhàu geh 40 tấn plai rơpung, tăc mờ cau kă phan in. Tơnơ\ tu\ kờp jơh priă tă lơh, mò hơ\ sồng gơ lơh nrơ\t ndơl ngan tu\ sền go\ gơtìp hoàc hươr tus gi\t nđờ jơ\t tơlak priă. “Rơpung kài kàl do den cau lơh broă sa tàm do cau lơi kung hoàc hươr lơm uă ngan. Khà priă gơmù uă ir mờ trồ tiah den kal ke ngan. Tơl hìu bơnhă gơtìp hoàc hươr bơh 60 tus 70 tơlak priă. Tu\ do, hoàc hươr ờ geh tơnhàu bè do, bol a` cau lơi kung bòl glar ngan”.

Nam do, trồ prang gờn mờ dờng ngan, làng bol lơh broă sa tàm ală càr tiah tàm gùl lơgar, Tây Nguyên mờ Tiah ring dà dờng Cửu Long neh mờ gam gơ ơm tàm rài kis bi\c ờ lơhă, sa ờ bơkah. Gơ wèt mờ uă hìu bơnhă, dồs neh càn nàng bơcri tàm sươn chi, tu\ do sơlơ gơtìp gơkòl dồs dờng tai!

Tìp ồng Y Bhô Mlô atbồ [òn Tring, sơnah [òn An Lạc, [òn drà Buôn Hồ, càr Dak Lak, bol a` geh ồng pà gi\t: [òn ồng dê geh 141 hìu làng bol kòn cau Rơđê, den hìu cau lơi kung gam gơtìp dồs lơm. Muh mat ồng Y Bhô Mlô dê gơlơh muat jrùm ngan mờ đơs: lài do lơh kòi den ờ gơtìp dồs, tu\ do lơh kơphê den tu\ lơi kung sền go\ gơtìp dồs lơm! “Tu\ do, lơh kơphê dồs uă ngan. Càn priă anih priă jền dê, he tơm ờ di tơngai, den càn priă cau kă phan dê nàng tơm dồs anih priă jền dê. Kơphê nam do gơtìp trồ prang soăt dà, ờ geh tơnhàu, ờ go\ di là mìng is phơng sih lơm gời ờ, mờ gam pal blơi tai xang zờu nàng tuh bơh 3 tus 4 dơ\ là neh jơh pơgăp bàr pe jơ\t tơlak. Blơi phơng sih kung uă sơl. Tăc kơphê den khà priă ờ yòm ngan, ờ kơ\ kơl jăp, den tàng làng bol tàm [òn lơh kơphê kal ke ngan, ờ geh nàng sa. Nam lơi kung càn lơm, dồs bè hơ\ mờ gơtìp sơlơ dồs dờng tai”.

Ồng kung bè làng bol tàm [òn sơl, ờ geh priă nàng sơngka sền gàr niam kơphê. Geh anih priă jền lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh [òn lơgar ai càn priă, ồng chờ hờp ngan, tài bơh ờ gam jo\ nam tai, hìu bơnhă ồng geh rài kis tơl ngui tơl sa bơh tờm chi tam do. Bè hơ\ mờ tu\ do, ồng gơlơh bè glar ngan tu\ kơlôi tus kơphê. “Bàr pe nam lài a` càn 20 tơlak priă. Nam lài, den a` càn 100 tơlak priă. A` pa tơm geh 30 tơlak lơm, gam wơl 70 tơlak tai. Tus nhai 2 a` tơm 30 tơlak, gam wơl 40 tơlak tai. Tài bơh càn tàm 3 nam. Lơh kơphê den tă uă ngan priă jền, bơcri priă uă ngan, bè priă blơi ding dà, blơi phơng sih, priă tuh dà…uă ngan. Cau lơh broă sa tàm [òn cau lơi kung ờ gơdan ngan lơh kơphê. Uă hìu làng bol neh du\i jơh nàng tam tiêu”.

Priă cồng càn anih priă jền dê den dùl e\t, mơya ồng Y Bhô đơs là, pal lòt wih lòt wơl nàng lơh sră nggal, jo\ ngan hơ\ sồng geh càn priă, geh tu\ là lơh sră jơh 1 nhai tơn hơ\ sồng gơtùi. “Dilah ờ geh priă tơm dồs den càn priă cau kă phan dê, priă cồng den 1 tơlak là 50 rbô đong dùl nhai, mìng là kờn pal geh priă nàng tơm dồs anih priă jền dê. Tài bơh càn bơh cau kă phan dê mhar rlau, den tàng dồs bè hơ\ mờ gơ kòl dồs sùm, tơm sùm ờ jơh sơl, dồs sùm sàm. Càn priă bơh cau kă phan dê gơ [ươn ngan, ờ duh kờn pal lơh sră pơ àr, mìng cih mờ sră lơm gời”.

Càn là dồs, hơ\ sồng càn pa nàng tơm dồs lài, bơta wih wơl hơ\ gơ lòt jat sùm cau lơh broă sa.

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến