VOV4.K’ho - Tơnơ\ 15 nam lơh jăt jơnau kờ` rơbô nam, lơgar Việt Nam neh geh ală cồng nha niam tàm broă tơn jơh jơgloh tơmù rơ[ah, lơh jăt ring bal cau klao mờ cau ùr mờ tơnguh bơtàu broă bơto bơtê mờ bơsram. Bu\ lah bè hơ\, mu\t tàm tơngai pa, tu\ ală khà tơnguh bơtàu tam gơl mhar bơh mhar tus kơl jăp, lơgar Việt Nam gam gơtìp mờ uă kal ke mờ tơlòng. Lơh bè lơi kờ` gàr geh ală cồng nha neh geh mờ lơh gơs ală khà rơbô nam gam tai, wèt tus tơnguh bơtàu kơl jăp? Do là broă tòm ngan geh lơgar Việt Nam ai tơl^k tàm pơrjum dờng Gơnoar ala măt dunia dơ\ 132 (IPU132).

Sền wơl tơngai lơh jăt 8 broa\ lơh khà rơbô nam mờ ală lơgar tàm anih duh broă dunia ring bal geh ai tơl^k tàm nam 2000 mờ lơh ngan geh khà do tàm nam 2015, tàm hơ\ geh: tơn jơh jơgloh rơ[ah mờ glar bòl; bơto bơtê bơtơl kai 1; tơnguh broă ring bal cau klao mờ cau ùr mờ tơnguh bơngă cau ùr in; tơmù chơ\t kơnòm dềt; tơnguh bơta pràn kơl dang să jan cau mè; sơndră mờ kòp HIV/AIDS, kòp prơm mờ ală kòp gơtòp ngòt rơngơ\t ndai; tơl niam kơl jăp bè tiah kis mờ crơng gơs broă lơh bal gùt dunia tài broă kờ` tơnguh bơtàu, lơgar Việt Nam neh geh uă cồng nha kuơ màng, geh mpồl bơtiàn dunia dờp mờ đơs niam. Mùl màl, lơgar Việt Nam neh lơh gơs ờ uă khà tòm bè, lơh gơs broă bơto bơtơl kai 1 tàm nam 2010 mờ wèt tus bơto bơtơl kai 2 mờ kai 3. Tus tu\ do, lơgar Việt Nam kung neh lơh gơs khà bè ring bal cau klao mờ cau ùr mờ tơnguh bơngă cau ùr. Broă lơh sơnơm mờ bơta pràn kơl dang să jan đơs bal geh uă cồng nha pơnrơ ngan. Sơnam tơl nă cau lơgar Việt Nam geh tơnguh 73 sơnam tàm nam 2012 Uă nam lài do, lơgar Việt Nam neh geh cồng nha tàm broă kơrian kòp prơm, ờ uă kòp gơtòp ngòt rơngơ\t mờ gam tàm broă lơh gơs khà tơmù chơ\t tàm kơnòm dềt (Khà chơ\t tàm kơnòm dềt neh gơmù gam 23 tàm 1000 nă kòn se pa deh nam 2012, gơmù rơlao 2/3 jăt mờ nam 1990). Kuơ màng ngan, lơgar Việt Nam neh lơh ngan mờ lơh gơs lài mờ tơngai khà tơn jơh jơgloh tơmù rơ[ah mờ glar bòl tàm nam 2002. Broă tơmù rơ[ah neh geh uă broă lơh geh pơnrơ ngan, mờ khà tơmù rơ[ah mhar ngan. Khà rơ[ah gơmù bơh 58,1% tàm nam 1993 gam 9,6% tàm nam 2012 mờ gam 6% tàm nam 2014. Bu\ lah bè hơ\, jăt ồng Nguyễn Trọng Đàm kuang jăt jơng atbồ Gah lơh broă-cau ling sồt să mờ mpồl bơtiàn dà lơgar yal, broă tơmù rơ[ah tàm lơgar Việt Nam gam gơtìp uă ngan kal ke: “Rơ[ah tơrgùm uă tàm ală tiah kal ke ngan là tiah làng bol kòn cau, tiah kơh bơnơm, kal ke tus mờ he dê tàm tơngai tus. Rềs àr mờ tam gơl trồ tiah gam pơhìn he. Pah nam, geh g^t nđờ 10 rơbô hìu neh klàs rơ[ah, mơya tài rềs àr bơh trồ tiah lơh den tàng gơtìp rơ[ah tai. Kal ke tai là tơmù rơ[ah he dê ờ hềt mùl màl kơl jăp, tài [òn ơm kis geh rài kis gùt dar khà rơ[ah gam uă. Hơ\ là ờ ndrờm bal bơh rơ[ah mờ rềp mờ rơ[ah ờ uă”.

Geh uă kuang bàng tàm lơgar mờ dunia đơs là, bu\ lah neh lơh gơs khà bè tơmù rơ[ah mờ bơto bơtơl kai bơsram 1, mơya lơgar Việt Nam gam tìp ală kal ke kờ` gàr ală cồng nha neh geh kung bè lơh gơs ală khà gam tai, tàm hơ\ uă ngan là khà bè tiah kis, sền gròi kòp HIV/AIDS. Mò Pratibha Mehta kuang dong broă anih duh broă dunia, mờ là kuang atbồ ala măt anih duh broă dunia tàm lơgar Việt Nam đơs: 15 nam do, rài kis gùt dunia neh tam gơl mhar ngan, tam gơl trồ tiah gơl^k geh mờ mpồl bơtiàn [uơn gơtìp aniai neh go\ loh làng; broă ờ ndrờm bal den gam tàm tơl lơgar, tàm tu\ ală lơgar gam pal gơrềng bal uă rơlao mờ lơgar Việt Nam kung bè hơ\ sơl. Tàm broă lơh, anih duh broă dunia tu\ lơi kung rơcang lài kờ` dong kờl lơgar Việt Nam lơh niam ală khà tơnguh bơtàu tàm tơngai tus: “Anih duh broă dunia mờ ală lơgar tàm anih duh broă dunia neh sền sùm tàm rơlao 1 nam do bè broă lơh tơnơ\ mờ nam 2015, mờ khà kuơ màng bè tơnguh bơtàu kơl jăp. Geh 88 lơgar neh geh pơlam bè 11 tơngu me, tàm hơ\ geh lơgar Việt Nam. Mpồl lơh broă anih duh broă dunia tàm lơgar Việt Nam tu\ lơi kung dong kờl lơgar Việt Nam tơnguh bơtàu mờ kờ` geh rơndăp broă tơnguh bơtàu lơh sa-mpồl bơtiàn tơngai bơh nam 2016 tus 2020, tàm hơ\ geh bal tơl niam broă tus bal kờ` geh ală khà tơnguh bơtàu kơl jăp kung bè khà tơnguh bơtàu lơgar Việt Nam dê. Ndrờm bè hơ\, anih duh broă dunia tu\ lơi kung rơcang dong kờl Gơnoar ala măt lơgar Việt Nam tàm broă sền gròi mờ lơh jăt ală khà tơnguh bơtàu kơl jăp”.

Kờ` lơh geh ală khà rơbô nam mờ wèt tus ală khà tơnguh bơtàu kơl jăp lơgar Việt Nam gam lơh ngan “ai jơnau đơs gơs broă lơh”. Do kung là tơngu me tòm lơgar Việt Nam ai tơl^k tàm pơrjum mùl màl bơh pơrjum dờng Gơnoar ala măt dunia dơ\ 132 (IPU132), kờ` hòi jà ală jơnau bơceh pa, pơgồp bal jơnau đơs bơh ală Gơnoar ala măt dà lơgar, ală kuang bàng tàm Gơnoar ala măt dà lơgar tàm broă lơh gơs khà tơnguh bơtàu kơl jăp mờ ală gùng dà tơnguh bơtàu gùt dunia tàm hơ\ geh lơgar Việt Nam tàm 15 nam tus. Ồng Trần Văn Hằng kuang atbồ anih duh broă, broă lơh bal mờ lơgar ndai Gơnoar ala măt dà lơgar pà g^t: “He gam wèt tus khà tơnguh bơtàu kơl jăp. Ală khà tơnguh bơtàu kơl jăp geh 17 khà mờ 169 kơnòl. Gơnoar bơh Gơnoar ala măt dà lơgar dê là lơh bè lơi lơh jăt geh 17 khà do mờ kờ` lơh geh pal lơh gơs adăt boh lam jơh mờ geh broă lơh bal jơh, hơ\ sồng bơ\t bơtàu ală kơrnoăt, broă lơh kờ` lơh jăt”.

Pơn jăt tai ală cồng nha mờ jơnau bơsram geh ai bơh 15 nam lơh jăt ală khà tơnguh bơtàu rơbô nam, pơrjum dờng Gơnoar ala măt dà lơgar dunia dơ\ 132 geh là pơrjum kờ` lơgar Việt Nam lam sồr mờ tơnguh jơnau wă gùt mpồl bơtiàn bè ală khà tơnguh bơtàu kơl jăp. Mờ tơl^k gơnoar bơh Gơnoar ala măt dà lơgar dê tàm broă tơnguh cồng nha broă sền gròi mờ cồng nha lơh jăt ală khà tơnguh bơtàu kơl jăp tàm tơngai tơnơ\ nam 2015.

                                                         }au mblàng Ndong Brawl.