VOV4.K’ho – Dơ\ lơh yàng hòi dan ring lơngai là dơ\ lơh yàng ờs mờng geh bơh rài yô yau bơh cau Bơnhàr dê. Do là dùl tàm ală dơ\ lơh yàng niam ngan bơh [òn lơgar dê, kờ` hòi dan làng bol tàm [òn in hờm ram, chờ hờp, ngap lơngai…

Lơh yàng hòi dan ring lơngai, jat dà kòn cau Bơnhàr Rơ Ngao hòi là Puh hơ dri\. Tàm doh, “puh” hơ\ là ting bơ trơh, “hơ dri\” hơ\ là tơl bơta cà, kòp pluh, bơta [ơ\ [ơl.. Puh hơ dri\ là ting bơ trơh cà, kòp pluh, bơta ờ niam lik bơh [òn, nàng hòi dan làng bol tàm [òn lơgar in gùt nam geh pràn kơldang, hờm ram, chờ hờp, ngap lơngai, tam klac…

Ồng A Thút - Nghệ nhân jak chài, atbồ mpồl dròng cing mồng [òn Đăk Wơk, xã Hơ Moong, kơnhoàl Sa Thầy, càr Kon Tum pà git: Lơh yàng hòi dan ring lơngai geh bơh yô yau ngan. Lơh yàng sơn đờm bơh tu\ [òn làng bol kòn cau Bơnhàr dê gơtìp kòp pluh dờng lơh aniai. Uă cau chơt, den tàng làng bol lơh yàng, hòi dan kơp kờ` yàng ting bơ trơh cà:

Lơh yàng hòi dan ring lơngai là dan ală yàng, kơp kờ` làng bol tàm [òn he dê pràn kơldang, ting bơ trơh tơl bơta kòp tê jê să, bơta ờ bơtuah lik bơh [òn. Làng bol tàm [òn he geh pràn kơldang, lơh uă mìr, tam uă tơngời, uă bùm, ròng phan bơtàu tơnguh, geh mpồl rơpu, kơnrồ nàng [òn lơgar geh rài kis wil tơl, hờm ram, bơt bơtàu [òn lơgar bơtàu tơnguh, niam bơne\ rlau.

Lơh yàng hòi dan ring lơngai sùm geh lơh tu\ làng bol tàm [òn neh tơnhàu jơh phan tam tàm mìr. Gơ jat bè bơta geh ngan bè priă jền, phan bơna mờ làng bol tàm [òn lơh yàng geh ală phan pơ dơng gơ in dipal, digơlan là rơpu halà kơnrồ, sur, be, iar… Ală nam rềp ndo, làng bol kòn cau Bơnhàr sùm rơwah be nàng lơh phan pơ dơng lơh yàng. Jat jơnau pơrya làng bol dê, be là phan ndu gơn rơh, là bi bơh ală phan ròng tàm [òn dê.

Lài mờ tu\ lơh yàng hòi dan ring lơngai, làng bol tàm [òn jì wàs gùng lòt kloh niam, lơh niam wơl hìu chài rơgơi [òn, dà mbòr, pơs wàs kloh niam jơh [òn, tă pơgồp phan bơna nàng rơcang phan pơ dơng lơh yàng, mòn gơs ală phan bơna bè phan jơm muh mat, phan soh rùp phan kis jà` bơsak, rùp lơh pơn yơu cau mờ ală jơi phan kis.

Tàm ngai lơh yàng ngan ngồn, cau kra [òn rơwah ală ùr ơruh, klau pơnu hàng niam, lơbơn niam nàng lơh ală broă lơh tờm tu\ lơh yàng, bè: rơwah dùl nă klau pơnu pràn kơldang soh phan tơrnò phan kis tàm brê, muh mat jơm mờ ià tà, dùl nă klau pơnu ndai pồt ồi tơ\ tàm să, bồ ndau rùp lơh pơn yơu sềm ồs, 2 nă ùr ơruh geh kơnòl ià nha tờm pơr nơs…

Tu\ lơh yàng, cau kra [òn rac bè do: Ơ yàng dà! Yàng bơnơm! Yàng kơnàs hơ đang trồ. Ngai do, jơh tơl nă cau kra, cau kơnòm să, cau klau, cau ùr tàm [òn bol a` dê ndrờm tơr gùm tơl làm tàm [làng hìu chài rơgơi jơnhua do. Mờ bol a` neh rơcang tơl bơta phan jat bè ală yàng neh sồr. Lơh rùp pơn yơu, pềs tạ, pềs đàu, khel mờ phan pơ dơng, lơh poac sur dam kriau jơh dờng neh ròng 10 nam mờ iar tơr nò jù, jơng bè bùh nàng pơ dơng yàng in. Jat ờs mờng bè pah nam, làng bol [òn bol a` dê hòi dan ală yàng dong kờl ai dơ\ lơh yàng hòi dan ring lơngai do geh cồng nha ngan ngồn, nàng ting bơ trơh jơh cà, tơl bơta kòp pluh mờ bơta iơh gam ơm pồn tàm [òn, mhar lik dô bơh [òn….

Tơn jơh jơnau rac yàng, làng bol tàm [òn lơh bơhiàn ting bơ trơh cà, kòp pluh. Cau kra [òn (là cau tờm lơh yàng) là cau lam bồ. Sap driau dờng mờ ală cơnđùa jơng sơn đoh hờ đap ai go\ broă ting bơ trơh ală jơnau ờ bơ tuah, ờ niam, cà… Tu\ tơn jơh sap driau dờng mờ ală cơnđùa sơn đoh, sap ja` sơng gơr, sap dròng cing mồng mpong ntas mờ gơ jat bal mờ hơ\ là ală gùng tamya xoang niam ngan bơh ală ùr ơruh dê, ai go\ bơta chờ hờp tài ală kòp pluh, cà, bơta ờ bơtuah … neh lik bơh anih ơm pồn mờ dô ngài.

Broă ting bơ trơh ală cà, kòp pluh mờ tơl bơta ờ niam.. pơn jat tai geh lơh làm gùt ală gơl gùng lòt tàm [òn mờ tàm ală hìu bal mờ bơta lơh wơl jat rơndap sap sèng bè neh yal hơđang: tơnơ\ sap driau dờng ting bơ trơh “huih huih huih” là sap ja` sơng gơr yal lơh tềl 3 dơ\, hơ\ sồng sap dròng cing mồng mpong ntas bơrlu\ bal mờ bơta tamya xoang niam ngan bơh ală ùr ơruh Bơnhàr dê.

Tơn jơh lơh yàng ting bơ trơh cà, kòp pluh, làng bol tàm [òn tơr gùm tàm hìu chài rơgơi [òn nàng pơn jat tai bơnah lơh chờ. Tu\ drap yang tơr nờm mờ ală phan sa neh rơcang tơl làm, cau kra [òn pơn jat tai lơh yàng, rac dan jà ală yàng tus sa bal, `ô bal, chờ hờp bal mờ làng bol [òn lơgar.

Jơnau rac yàng bè do: Ơ yàng! Làng bol [òn bol a` dê ưn ngài ală yàng neh ai ring lơngai tàm gùt nam lài. Jơh nùs jà ală yàng tus sa poac bal, `ô tơr nờm bal, chờ hờp bal mờ làng bol tàm [òn tàm ngai lơh yàng hòi dan ring lơngai do. Kơp kờ` tàm ală nam tơnơ\ tai, làng bol [òn bol a` de tìp uă bơtuah bơtùai, ai pà mìu niam càl niam, lơh mìr tơnhàu geh uă tơ ngời, kòi, khoah… ơn bềng đam, bềng drong; ròng rơpu, kơn rồ, sur, be, iar deh pơ jing ring pơ jài bềng [òn, bềng brê… Làng bol [òn bol a` geh ring lơngai, ờ do ờ dă, geh phan prap ơn mờ geh rài kis hờm ram, pas sơm, tam klac bal dùl nùs, kờ` gơboh bal mờ gơp, dong kờl bal mờ gơp tàm ală ngai rềs àr halà tàm ngai chờ hờp, dùl nùs bal bơt bơtàu [òn lơgar mờ ờ tu\ lơi gơlik geh tam lah tam lơh tàm [òn.

Cau kra [òn lơh yàng jơh den làng bol tàm [òn `ô bal tơr nờm gờm chờ. Ală sap driau, jơnau tàm jà gơp, nting sap gờm chờ bal mờ gơp mờ ală jơnau tamya xoang niam ngan bơh ală ùr ơruh Bơnhàr dê bơrlu\ bal mờ sap ntas dròng cing mồng pràn kơldang ngan bơh ală klau pơnu dê, sơlơ lơh gơguh uă rlau tai bơta chờ hờp bơh dơ\ lơh chờ, lơh yàng dê.

Mờ bơta niam chài bơh jo\ krơi is ngan bơh dơ\ lơh yàng hòi dan ring lơngai dê, kòn cau Bơnhàr tàm [òn Đăk Wơt, xã Hơ Moong, kơnhoàl Sa Thầy, càr Kon Tum sùm sền gàr, jat jơng mờ bơtàu tơnguh; cau lòt lài bơto wơl cau kơnòm să in. Nghệ nhân A Hliuh, 70 sơnam yal: Dròng cing mồng, tamya xoang ờ gơtùi ờ geh tàm ală dơ\ làng bol tàm [òn lơh yàng hòi dan ring lơngai, lơh yàng dà mbòr, lơh yàng `ô lir bong.. A` bơsram dròng cing mồng bơh tu\ jơt nđờ sơnam, tu\ do  bơto wơl ală sau tàm [òn in.

Ai oh Y Sương, 15 sơnam chờ hờp đơs :Bol oh lơh ngan tus bal ală ơdu\ bơto dròng cing mồng, tamya xoang. Geh tus bal lơh wơl dơ\ lơh yàng hòi dan ring lơngai, mpồl nghệ nhân dròng cing mồng [òn Đăk Wơt sùm cèng tus nac nhơl chờ tàm lơgar mờ lơgar ndai in ală jơnau kah kir ờ gơtùi hui\, bơta hơ\ lơh bol oh pơn ìơ să ngan bè niam chài kòn cau he dê.

Tu\ do, ală dơ\ lơh yàng hòi dan ring lơngai, hòi dan kàl lơh sa bơh làng bol kòn cau Bơnhàr dê ờ mìng là broă lơh huềng soàn bơh jo\ kờ` ưn ngài trồ tiah ai kàl lơh sa tơnhàu geh uă, mờ gam là tu\ nàng làng bol in nhơl `o\, dròng cing mồng, `ô tơr nờm.. Lơh yàng kung là tu\ nàng cau Bơnhàr ai go\ bơta tam klac bal, pơgồp bơnah bơto bơtê kòn sau sền gàr bơta niam chài bơh jo\, lơh li la rlau tai rài kis nùs nhơm bơh làng bol kòn cau Bơnhàr dê tàm rài kis pa.

Cau mblàng K’Duẩn