VOV4.K’ho - Bơh rài yau, cau K’ho pin là “Geh chi dờng den hơ\ sồng geh chi dềt. Geh mè geh bèp den hơ\ sồng geh kòn. Kòn mờ ờ geh mè sền bè là hìu ờ geh bơnhă ồs, kòn ờ geh bèp den sền bè là hìu ờ geh jrong hìu”. Mờ jơnau gi\t wa\ bè hơ\, cau K’ho sền dờng màng, ki ngàm mờ duh rơngòt ngan, gi\t jơnau ngan mờ mè bèp.

Tàm [òn lơgar bơh làng bol kòn cau K’ho he dê, ờ geh jơnau oh kòn sền ờ sơ\p bơtrơh ờ rờm, ờ ròng siam sền gàr mè bèp, ồng mò he dê. Sơlơ\u wơl, tu\ rài kis tơl ngui tơl sa geh phan bơna, khi sùm lơh yàng kah ưn ngài dà kơlhề deh dùh, ròng siam sền gàr bòl glar kal ke bơh mè bèp dê.

Tàm dơ\ bồ sơnam pa bè do, uă hìu bơnhă làng bol kòn cau K’ho he tàm càr Lâm Đồng sùm bơyai lơh yàng kah ưn ngài mè bèp, nting săp mờ kơ\p kờ` ồng mò mè bèp in să jan pràn kơldang kis jo\ mờ oh kòn kòn sau, kis tus kra dồn khồn ngkời, ai lơngai oh kòn kòn sau in dờn bơr mè bèp, tơryang tơryồng jak lơh jak sa mờ lơh geh uă phan bơna.

Nàng gi\t loh làng rlau bè ală bơta niam, jơnau kuơ tàm dơ\ lơh yàng kah ưn ngài mè bèp bơh cau K’ho dê, bol he iat dơ\ boh bơr bơh bol a` dê mờ ồng Rơ Ông Ha Krong, ơm tàm thôn 2, xã Dà Long, kơnhoàl Dam Rong, càr Lâm Đồng. Ồng Rơ Ông Ha Krong lài do là Phó Chủ tịch Hội đồng Nhân dân xã Dơng K’Nơh, kơnhoàl Lạc Dương tu\ do neh rê rlô jơh sơnam lơh broă, ồng là dùl nă cau kờ` ngan ală bơhiàn niam chài mờ gi\t wa\ jrô ngan uă bơhiàn niam bơne\ bơh kòn cau K’ho he dê.

-Ơ làng bol mờ gơ\p bơyô! Ơ ồng Rơ Ông Ha Krong!

Sơnam pa sa tềp tus là tu\ tơngai nàng jơh tơl nă cau, jơh ală hìu bơnhă tìp mat bơtòm tơrgùm bal chờ hờp chờ hờn, nting săp kơ\p kờ` bal mờ gơ\p ală jơnau niam bơne\ bơkah lơngồt bơtuah bơtoài ngan rlau jơh.

Do kung là tu\ tơngai geh lơh uă dơ\ lơh chờ [òn lơgar, mờ ală dơ\ lơh chờ krơi is bơh ală hìu bơnhă dê bè lơh yàng kơ\p kờ` ồng mò mè bèp kis jo\, `ô bau…, sơlơ lơh tơnguh uă rlau tai bơta chờ hờp sơnam pa bal mờ uă jơnau bơtuah bơtoài mờ lơngai lơngò. Tàm dơ\ do, bol a` neh bơtuah ngan geh tus bal dơ\ lơh yàng kah ưn ngài mè bèp bơh dùl hìu bơnhă kòn cau K’ho dê tàm xã Tà Nung, [òn dờng Dà Làc, càr Lâm Đồng. Jà làng bol mờ gơ\p bơyô iat bal:

Hìu ùr bơklau ồng Ka Dơng Ha Bông mờ mò Cil K’Lêu dê tàm xã Tà Nung, [òn dờng Dà Làc, càr Lâm Đồng gơlơh nggồr nggàc hô hơng rơ\ ru ngan cau pơndrờm mờ ngai bè ờs. Ngai do, pe nă kòn klau ồng mò dê lam bau lam kòn tơrgùm să bal geh tơl mat tàm hìu mè bèp dê nàng jơrnum bal bơyai lơh yàng kah ưn ngài mè bèp. Ồng mò kung jà sơl oh mi [òn lơgar tus chờ hờp bal mờ hìu bơnhă.

Phan ơn pơndơng nàng lơh yàng mè bèp in geh ală kòn cèng tus, bơdìh mờ sur neh lơh puăc jà jơh tơl cau, jơh tơl hìu bơnhă, là ală blah àu pa pà bèp in, dùl dang nhòng tơn wan tềng ngko mè in, pang ồi mbơn mè in….Dùl tàm pe nă kòn klau bơh ùr bơklau ồng Ka Dơng Ha Bông mờ mò Cil K’Lêu dê lòt tus tềng đap mat mè bèp, cun kơltăng sền ki ngàm mờ đơs: 

“Ngai do, pe nă oh mờ kòn tus tàm do jơrnum să bal nàng bơyai lơh yàng kah ưn ngài mè bèp in, kah tus dà kơlhề deh dùh, ròng siam sền gàr, tơngơs hìu bơnhă ai bol kòn in. Bulah rài kis hìu bơnhă ờ hềt pas sơm ngan mơya bol kòn geh dùl êt phan bơna ơn pơdơng nàng lơh yàng, kơ\p kờ` mè bèp dờp phan mờ ai lơngai bol kòn in”.

Bi Liêng Jrang Di Na, là kòn ban tơnhoa ùr bơklau ồng Ka Dơng Ha Bông dê, kung jơh nùs sơl sền dờng màng ngan mè bèp mờ đơs:

“Kòn ưn ngài uă ngan mè bèp neh geh dà kơlhề deh dùh, ròng siam sền gàr bơklau kòn dê tus jak tus chài. Tu\ do, kòn ùr kòn klau mè bèp dê neh jơh dờng, kah tus dà kơlhề deh dùh, ròng siam sền gàr bơh mè bèp dê, bol kòn neh jơrnum să bal tàm do dùl nùs bal nàng bơyai lơh yàng dùl ết mờ kơ\p kờ` mè bèp dờp mờ ai lơngai bol kòn in nàng bol kòn kis jo\, kis tam klac bal, chờ hờp mờ lơh sa ngai sơlơ bơtàu tơnguh rlau tai”.

Dờp ală jơnau nting săp kơ\p kờ` niam bơne\ ngan rlau jơh bal mờ nùs nhơm niam ngan bơh ală kòn klau, kòn ban dê, ùr bơklau ồng Ka Dơng Ha Bông chờ hờp ngan tàm nùs. Ồng kung tus nting săp kơ\p kờ` mờ ai lơngai ai joh tơl nă kòn in, bơto tơngkah oh mi sùm tam klac bal, tàm kờ` gơboh bal, tàm ròng tàm gàr bal, ùr bơklau pal gi\t kờ` gơboh wa\ wờng bal, kis tam klac gơ sòr bal tàm hìu bơnhă mờ oh mi [òn lơgar bal mờ cau gơ\p să, tơryang tơryồng lơh broă lơh sa nàng rài kis ngai sơlơ pas sơm bơtàu tơnguh rlau tai…Ồng Ka Dơng Ha Bông nam do neh tòm 81 sơnam, să jan ờ gam pràn tai, đơs:

“Ngai do, oh kòn kòn sau tàm hìu bơnhă kah tus dà kơlhề deh dùh, ròng siam, sền gàr bơh mè bèp dê, cèng tus tàm do dùl nơm sur nàng lơh yàng kah ưn ngài mè bèp. A` dan ưn ngài ală kòn neh kis gi\t jơnau, kah wơl mờ mè bèp. Ngai do, a` kung neh jà jơh ală gơ\p [òn bơh [òn rềp [òn ngài tus bal tềng do nàng chờ hờp bal mờ hìu bơnhă bol a`, sền go\ bal dơ\ lơh yàng kah ưn ngài mè bèp bơh ală kòn bol a` dê. Tài bơh geh bèp, geh mè den hơ\ sồng geh oh kòn, oh kòn hơ\ sồng gơ gơs jak chài kung là kơnờm jơh bơh dà kơlhề mè bèp dê”.

-Ơi ngan bè hơ\ bè bol he neh pa iat, dơ\ lơh yàng kah ưn ngài mè bèp neh gơ gơs là bơhiàn niam ngan bơh làng bol kòn cau K’ho dê pah tu\ bồ sơnam pa tus, tu\ rài kis gam ngai sơlơ tơl ngui tơl sa hờm ram rlau.

Bè hơ\, ơ ồng Rơ Ông Ha Krong! Dơ\ lơh yàng kah ưn ngài mè bèp bơh cau K’ho dê sùm geh lơh bè lơi?

          Jat bơhiàn cau K’ho dê bơh rài yô rài yau, kah tus dà kơlhề deh dùh, ròng siam sền gàr bòl glar kơ` jơ\ kơnăng bơh mè bèp dê, dilah kòn lơi geh phan bơna den cèng tus mè bèp he dê in dùl nơm sur pơgăp 50 ki\ hơ\ là sur dờng 5 nđàm, dilah rài kis gam kal ke siơ\u siar den cèng tus mè bèp in dùl nơm sur dềt rlau hơ\ là pơgăp jơ\t, bàr jơ\t ki\ dờng kàr dùl nđàm bàr nđàm tê nàng lơh yàng mè bèp in. Dơ\ lơh yàng do geh lơh is tàm hìu bơnhă, sur tơnơ\ tu\ geh lơh puăc, tru\ gơm gơs biăp piang sin den geh jà ală gơ\p [òn tus `ô sa bal nàng chờ hờp bal mờ hìu bơnhă.

Lài mờ tu\ lơh yàng, tềng đap mat làng bol [òn lơgar, cau kòn geh ntàu mờ đơs bè dà kơlhề bơh mè bèp dê neh deh dùh, ròng siam sền gàr he tus jak chài. Tơnơ\ hơ\ mè bèp ưn ngài oh kòn neh geh nùs nhơm gi\t jơnau wơl kah wơl mờ mè bèp, mờ ai lơngai kòn in mờ đơs là: ưn ngài kòn, bulah mè bèp ờ go\ lời wơl kòn in phan bơna lơi, tài bơh jat bơhiàn bơh mò pàng he dê bơh rài yau, den mè bèp pal lời wơl oh kòn kòn sau in dùl kôp jơlu\, dùl dang nhòng. Kòn lơh yàng mè bèp in bè do, ngòt là mè bèp sa jơh gời kòn dê, ngòt tơnơ\ do kòn gơtìp dồs kơnòl. Mè bèp ưn ngài nùs nhơm gi\t jơnau bơh kòn dê, kòn kah là pal tam klac tàm kờ` gơboh bal mờ [òn lơgar. Dan ală yàng trồ yàng tiah ai lơngai kòn in mờ dong gàr rài kis kòn dê.

-Bè hơ\ ơ ồng, lơh yàng do geh rồn bơklơn sơl oh kòn pal lơh halà ờ?

          Ờ go\ ờ. Lơh yàng do ờ go\ cau lơi rồn bơklơn ờ, gơ jat tàm rài kis mờ bơta tơl pràn bơh he dê lơm. Ờ go\ geh dùl nă cau lơi geh gơnoar rồn bơklơn!

-Ơi ơ ồng, lơh yàng kah ưn ngài mè bèp sùm geh cau K’ho bơyai lơh tàm tu\ lơi tàm nam?

Ờs mờng den dilah tơl pràn den geh bơyai lơh tơnơ\ tu\ phan tam neh jơh tơnhàu, phan ròng neh jơh dờng, kòi, tơngời tam bong tàm đam neh prăp bềng. Tu\ neh geh tơl kòi tơngời, mờ sur nàng lơh puăc yờ mè bèp in sa, den cau kòn hơ\ sồng rwah dùl ngai niam nàng lơh yàng.

Bè hơ\, lài mờ tu\ lơh yàng den cau kòn pal lơh ală broă lơh lơi, ơ ồng Rơ Ông Ha Krong?

           Lài mờ tu\ lơh yàng den bơh sơnrờp cau kòn pal lòt yal mờ mè bèp in, tơnơ\ hơ\ yal mờ cau kồ`. Tơnơ\ hơ\, mè bèp kờ` sa is den gơ jat nùs nhơm mè bèp dê. Ai dilah mè bèp kờ` jà oh mi [òn lơgar tus `ô sa bal nàng chờ hờp mờ hìu bơnhă kung gơ jat mờ nùs nhơm mè bèp dê sơl. Mè bèp kờ` lơh dờng, halà dềt den kung là gơ jat mè bèp dê sơl.

Ai cau kòn den mìng là geh kơnòl cèng tus phan bơna ơn pơdơng tơn tềng tê mè bèp dê. Mè bèp kờ` oh mi [òn lơgar tus sền go\ bal den jà oh mi [òn lơgar tus bal `ô sa chờ hờp bal mờ hìu bơnhă. Ai cau kòn den ờ geh gơnoar hòi jà oh mi [òn lơgar.

Phan ơn pơdơng lơh yàng kah ưn ngài mè bèp mờ ală kòn ơn pơdơng mè bèp in, sùm là ală phan lơi, ơ ồng?

Tu\ lơh yàng, phan geh ơn pơdơng bơdìh mờ sur, den gam geh tai ală phan ndai. Cau mè den geh kòn mbơn dùl nơm ồi pa, tơ wan tềng ngko dùl dang nhòng, ai cau bèp den geh kòn tơn soh àu mpha pa. Dilah kòn klau den pà tai mè bèp in dùl drăp yang, jơlu\ bơngàn mờ nhòng, ai dilah kòn ùr lơh yàng den pà tai dùl pang ồi, dùl blah àu…gơ jat tài rài kis hìu bơnhă bơh oh kòn dê.

-Bè hơ\, ơ ồng, tơnơ\ tu\ oh kòn lơh yàng kah ưn ngài mè bèp in den mè bèp geh ai wơl oh kòn kòn sau in bơta lơi, ơ ồng?

Tu\ hơ\, mè bèp ai sơnđan ală yàng (yàng kơh, yàng bơnơm, yàng dà, yàng ù) nàng dan ai lơngai kòn in, mờ bơto tơngkah oh kòn ba` tàm jòi jơnau mờ cau, ba` tàm gơjra` mờ oh mi, mờ [òn lơgar. Tơryang tơryồng lơh broă lơh sa, kis tàm dong kờl bal, geh piang he jà piang sa, geh dà den he jà hùc dà, ờ geh den he kung niam nùs sơl jà mu\t tàm hìu mờ boh bơr `o\ nhơl chờ hờp, pal gi\t tam pà bal, wa\ wờng bal mờ gơ\p.

-Ơ làng bol, ơ gơ\p bơyô! Ơ ồng Rơ Ông Ha Krong. Bè jơnau pơnđick bơto kòn mờ bol he pa iat, cau K’ho he sền dờng màng ngan broă bơto bơtê oh kòn kòn sau pal git ơm kis boh bơr git jơnau, gi\t ki ngàm bal, tam klac mờ kờ` gơboh bal mờ gơ\p. Jơnau yau kung neh đơs sơl bè do “Geh chi dờng den hơ\ sồng geh chi dềt. Geh mè geh bèp den hơ\ sồng geh oh geh kòn. Kòn ờ geh mè bè hìu ờ geh bơnhă ồs, kòn ờ geh bèp gơlơh bè hìu ờ geh jrong hìu”, bơto tơngkah oh kòn kòn sau pal sùm kah tàm nùs dà kơlhề bơh mè bèp dê.

Mờ bè ồng pa đơs, den dơ\ lơh yàng kah ưn ngài mè bèp bơh cau K’ho he dê là tơngo\ ngan ngồn bơh broă oh kòn kòn sau kah wơl dà kơlhề mè bèp dê deh dùh, ròng siam tus dờng, gơ gơs jak chài, mè bèp nting săp kơ\p kờ` mờ ai lơngai oh kòn in kung bè bơto tơngkah oh kòn pal kis niam rlau, mờ jơh oh mi [òn lơgar sền go\ bal, chờ hờp bal mờ hìu bơnhă. Bè hơ\, dơ\ lơh yàng do geh bơta bơto tơngkah kòn bơnus uă ngan, ngan bè hơ\ lah ờ, ơ ồng Rơ Ông Ha Krong?

Ơi, di ngan bè hơ\, lơh yàng do bơto tơngkah kòn bơnus. Sồr ờ go\ di tung kơ`au phan, ờ go\ di lơh ală broă ờ niam, pal kis mờ lơh sa kơ\ dùl bă tiah, ờ go\ di lòt khat gơboh gơlềng gơlàng làm gùt làm tiah, kòn ùr pal sền gàr bal kòn klau, kòn klau pal kờ` gơboh kòn ùr. Pơnyơu bè, oh mi tàm hìu bơnhă cau lơi tơnhàu lài phan tam den dong kờl cau gam jơgloh tơrhìr siơ\u siar…nàng mè bèp in iang nùs.

-Bè ồng neh đơs, cau K’ho ờ go\ rồn bơklơn oh kòn pal lơh yàng mè bèp in. Bulah bè hơ\, dilah ờ lơh yàng, den oh kòn tơngo\ nùs nhơm gi\t ưn ngài kah wơl dà kơlhề deh dùh, ròng siam sền gàr bơh mè bèp dê bè lơi, ơ ồng?

Ơi, ngan bè hơ\, bè a` pa yal bơh nti. Tài bơh mè bèp là cau neh geh dà kơlhề deh dùh, ròng siam sền gàr he bơh tàm ndul mè tus di tu\ he dờng, geh bau geh kòn. Kah tus dà kơlhề hơ\, den cau kòn geh lơh yàng, lơh yàng dờng halà dềt ờ go\ chi lơi, gơtùi lơh yàng mè bèp in dùl nơm iar lơm kung di sơl, kòn mìng kờ` là ơm kis boh bơr gi\t jơnau sùm mờ mè bèp pah ngai là neh niam ngan. Kòn klau dờng lòt jat pơ ùr, kah wơl dà kơlhề mè bèp dê den wơl rê wơl còp mè bèp, ai kòn ùr dờng den geh bau pal geh kơnòl ròng siam, sền gàr mè bèp...

-Ơi, ơ ồng Rơ Ông Ha Krong. Ồng là dùl nă cau bơtuah đau neh geh tu\ lòt uă tiah, gi\t wa\ jrô bè bơta niam chài ờs mờng bơh yau bơh kòn cau he dê, ồng sền go\ lơh yàng kah ưn ngài mè bèp do neh gơdờp bè lơi tus mờ rài kis bơh làng bol dê tàm ală [òn kòn cau K’ho dê, ơ ồng?

Jơnau oh kòn ờ dờn bơr ờ duh rơngòt mè bèp tàm [òn lơgar kòn cau K’ho dê bơh rài yau tus tu\ do là ờ huan ngan geh. Cau kòn pal dờn bơr mè bèp, đòm krơh niam mè bèp dê, tơnơ\ do dờng gơ gơs là dùl nă cau geh kuơ ai [òn lơgar in, rài kis lơngăp lơngai chờ hờp, lơh sa kơ\ kơl jăp bơtàu tơnguh. Pơnyơu bè kòn klau bơsram dờng tus gùng tus dà, geh broă lơh broă sa, geh bau geh kòn, dilah kah tus mè bèp, sơnđàc mè bèp den wơl còp sền trang gàr mè bèp, ai dilah rài kis kal ke den mìng kờ` pal kờ` gơboh pơ ùr, oh kòn nàng hìu bơnhă in lơngăp lơngai chờ hờp là di.

-Ơ ồng, lơh yàng kah ưn ngài mè bèp bơh cau K’ho he dê sùm geh bơta tus bal bơh uă ngan oh mi gơ\p să dê. Bè hơ\, lơh yàng do geh bơta tam klac tàm [òn lơgar bè lơi ờ ồng?

Bơh dơ\ lơh yàng do, oh mi tàm [òn sơlơ tam klac rlau tai, rê wơl hờ hìu bơnhă he dê, bơto tơngkah oh kòn tàm hìu, mờ bơto tơngkah oh kòn pal đòm jat nùs nhơm gi\t jơnau, sền dờng màng, duh rơngòt mè bèp bơh ală hìu bơnhă ndai dê nàng rài kis tơnơ\ do kung bơtàu tơnguh bè oh kòn hìu bơnhă cau dê sơl…

-Ơi, dan ưn ngài ồng Rơ Ông Ha Krong neh lời tu\ jiơ dờng màng nàng tus bal mờ bol a` tàm jơnau đơs do.

Ơ làng bol, ơ gơ\p bơyô bal mờ cau iat rơdio kờ` gơboh! Bơh dơ\ boh bơr mờ ồng Rơ Ông Ha Krong, bol he sền go\ là, dơ\ lơh yàng bơh cau K’ho dê là tu\ nàng oh kòn, kòn sau tàm hìu tơngo\ nùs nhơm gi\t jơnau, ki ngàm mờ duh rơngòt mè bèp, kah wơl dà kơlhề deh dùh, ròng siam sền gàr bơh mè bèp dê, mờ mè bèp bơto tơngkah oh kòn kòn sau pal gi\t kis tam klac, tàm kờ` gơboh bal, lơh ngan tơryang tơryồng lơh broă lơh sa, nàng rài kis in ngai sơlơ niam bơne\ rlau. Cau K’ho ờ go\ rồn bơklơn oh kòn pal lơh yàng mè bèp in, mờ kuơmàng ngan rlau jơh hơ\ là broă ơm kis boh bơr pah ngai, oh kòn kòn sau kah ròng siam, sền gàr mè bèp ồng mò he dê. Gơ wèt mờ cau K’ho, geh phan sa phan prăp den lơh yàng mè bèp in, geh uă den lơh dờng peh sur, geh dùl êt den mìng kờ` geh dùl nơm kòn iar lơm là di, dilah ơm kis rềp mờ mè bèp, den kờn pal tơryang lòt còp rwàng mè bèp he dê, dilah ơm ngài [òn den sùm pal kờ` gơboh hìu bơnhă, pơ ùr, bơklau oh kòn he dê, hơ\ kung là broă tơngo\ bơta gi\t jơnau nàng mè bèp in iang nùs!

Kis kờ` gơboh tam klac bal nàng rài kis sùm chờ hờp chờ hờn, hìu bơnhă sùm lơngăp lơngai, hơ\ là jơnau tơngo\ bơh dơ\ lơh yàng kah ưn ngài mè bèp, kung bè neh geh gơ lòt mu\t tàm uă jơnau đơs pơnđick bơh kòn cau K’ho dê.

Cau cih mờ yal tơng^t Lơmu K’Yến