VOV4.K’ho-Tàm ală càr tiah kơh bơnơm đah tô dà lơgar dê, dơ\ lơh chờ `ô lir bông bơh cau Thái dê neh gơlơh mờng quèng ngan, mờ bơhiàn niam chài hơ\ neh geh làng bol kòn cau Thái ntrờ` ơm kis tàm Tây Nguyên pơn jat tai sền gàr.

Pah tu\ tus gùl nhai 9 nam he, 3 nam dùl dơ\, tàm xã Ea Kuêh, kơnhoàl Cư\ Mgar, càr Dak Lak dê, ală cau kơno tai săp ntas jơnau đơs crih tam ya lì kòn cau Thái klo gơlơh rơle\ rơlùn niam bơne\ ngan, sền go\ wơl tai ală ùr ơruh kòn cau Thái soh àu bơkàu mbơ` ồi tơme niam bơne\ glo\ gơcrà ngan, tềng ngko wan chèu, bơne\ bơnài ngan tam ya lòt gùt dar chi gơnơng geh bơka sền niam mat ngan, ơn bơtàu tềng gùl [làng hìu bơyai tơr`a [òn.

Săp ntas gùng đơs crih là tềl tơngo\, dơ\ lơh chờ `ô lir bông bơh cau Thái dê, bơyai lơh tàm [òn pa neh tus tu\ sơnđờm lơh, lơh geh bơhiàn niam bơne\ pơnrơ is ngan ai ală bơhiàn niam chài uă jơi bơtiàn kòn cau tàm kơnhoàl ù tiah kơh bơnơm Dak Lak in.

Mò Kha Thị Quý, ơm tàm [òn Thái, xã Ea Kuêh, kơnhoàl Cư\ Mgar, càr Dak Lak dê pà gi\t, Dơ\ lơh chờ `ô lir bông bơh kòn cau mò dê neh geh bơh jo\ rài ngan, lòt jat bơta ntrờ` ơm kis bơh oh mi [òn lơgar bơh kơnhoàl ù tiah đah mat tơngai mu\t càr Nghệ An dê mu\t tàm Dak Lak nàng ơm kis lơh sa mờr 25 nam do.

Ală ùr ơruh kòn cau Thái soh phan niam ngan duh hồl tus bal dơ\ lơh chờ

Do là dơ\ lơh chờ dờng màng ngan rlau jơh tàm nam, den tàng bơh lài hơ\ pơgăp di dùl nhai, ală broă lơh rơcang ai dơ\ lơh chờ in geh jơh tơl nă cau tàm [òn lơh bal. Khi tàm jàu is kơnòl ală mpồl tàp đơs crih tam ya, [e\ tơrnờm, lơh sơna kam, gai sạp, tết còn, bơka chi gơnơng…Do là ală phan ờ gơtùi ờ geh tàm dơ\ lơh chờ cau Thái dê.

Rơcang dơ\ lơh chờ pe nam dùl dơ\ den tàm pơgăp dùl nhai nàng rơcang ai ngai chờ in, den oh mi cau ùr kung ờ ru ngan mờ gơlơh chờ hờp ngan kơ\p gơn ngan tus tàm ngai lơh chờ do nàng gơ in lơh niam. Ngai chờ `ô lir bông bơh [òn Thái dê mblàng yal sền gàr bơhiàn niam chài is bơh cau Thái dê.

Tàm gùl [làng hìu bơyai tơr`a [òn, chi gơnơng geh bơka niam ngan neh ơn bơtàu lài

Cau Thái pin là, nàng geh dùl kàl lơh sa geh tơnhàu uă den bơta ai lơngai bơh ù tiah trồ tiah mờ ală yàng sền gàr sươn sre là dờng màng ngan. Den tàng bè hơ\, pah tu\ tus tơngai kòi dum tàm sre [ô bơkah ngan, làng bol lơh tai dơ\ lơh yàng duh khuai piang kòi pa, hơ\ là `ô lir bông bal mờ jơnau kơ\p kờ` tơngo\ nùs nhơm gi\t ưn ngài gơ wèt mờ mò pàng, trồ tiah. Do kung là tu\ nàng [òn lơgar yal wơl ală bơhiàn ờs mờng bơh yau nàng kờ` sền gàr mờ ngui niam ală bơhiàn niam chài bơh jơi bơtiàn he dê.

Tam ya sạp

Mò Xên Thị Lan, mu\t ơm kis tàm Dak Lak bơh nam 1994 pà gi\t, bulah ơm kis tàm kơnhòal ù tiah pa mờ làng bol kòn cau Thái tàm do kung gam cèng jat bal ală bơhiàn niam bơne\ bơh [òn yau dê.

Bơta niam ngan là bulah trồ tiah tàm Dak Lak mờ Nghệ An krơi is ngan, mơya ală sơntìl kòi bơh [òn yau cèng sih tam tàm [òn pa kung gam kah sơl di tơngai, di kàl. Kòi Nghệ An cèng sih tam tàm Dak Lak den kàl toès kung gơ ơm tàm nhai 9 nam he sơl, nàng Dơ\ lơh chờ `ô lir bông kung gam gơtùi bơyai lơh di tàm ngai àng ndar me nhai 9 nam he bè [òn yau sơl.

Tàm [òn yau den kung neh geh lài sơl, mơya tu\ mu\t tàm do là [òn pa den dơ\ lơh yàng do klung là nàng kờ` sền gàr wơl bơhiàn bơh rài yau dê. Ờs mờng là tàm ngai 16/9 nam he, cau brê kòi rê tàm hìu, den tàng ndrờm bè tus nhai 9 tàm tiah lơi kung geh lơm kòi pa mờ jơh tơl nă cau tàm tiah lơi kung lơh yàng lơm, geh bal lơh bal halà lơh is tàm hìu.

Cau ùr Thái dròng cing gơmu\t ngan

Tàm Dak Lak, cau Rơđê tàm do kung lơh yàng `ô lir bông sơl, mơya broă lơh yàng geh lơh dềt rơhền ngan, sa piang kòi pa geh lơh tàm àng drim gờ`, geh mat tơl nă cau tàm hìu mờ ală phan sa mờng quèng ngan pah ngai, geh tai puăc iar halà hìu lơi geh den geh tai puăc sur. Cau Thái tu\ do cèng tus dùl dơ\ lơh yàng `ô lir bông dờng màng ngan.

Dơ\ lơh yàng geh lơh bal mờ ală phan ơn pơdơng, tàm hơ\ geh: mbar sơkul bơh phe mbar pa toès, bồ sur, bàr căp kòi pa, ală phan sa tru\ gơm bơh puăc kơnrồ, drăp tơrnờm geh rơndăp chài ngan tàm ală sơlào phan ơn pơdơng lơh yàng, ơn tềng hìu kù lơh lài rềp kềng chi gơnơng.

Cau bơ jơu duh khuai kah ưn ngài ală yàng, trồ tiah neh sền gàr ai lơngai lơngò, ai mìu nhàc niam, trồ tiah niam, phan tam geh tơnhàu uă, ơn pơdơng ală phan bal mờ bơta jơh nùs ngan, kơ\p kờ` ală yàng tus `ô sa bal, pơn jat tai ai lơngai ai mìu nhàc niam trồ tiah niam, làng bol geh să jan pràn kơldang, hờm ram. Jơh lơh yàng là tus bơnah lơh chờ, mờ uă jơnau đơs crih tam ya niam bơne\ ngan.

Dar cau tam ya lì geh rề ơnàng rơhời, jo\ jòng tàm bơrlu\ bal tàm ală cau soh àu bơkàu mbơ` ồi tơme bơh cau Thái dê là ală muh mat bơh cau năc lòt nhơl tus bơh tiah ngài lơh chờ bal mờ làng bol.

Cau bơ jơu soh àu kăp pơrhê rơcang sơlàu phan ơn pơdơng duh khuai

Ồng  Y Quynh Kbuôr, cau Rơđê, ơm tàm [òn Thái, xã Ea Kuêh, kơnhoàl Cư\ Mgar, pà gi\t, dơ\ lơh chờ bơh cau Thái dê lơh ồng in gơlơh bè geh kis gơrờm bal mờ bơhiàn niam chài mờ tam klac bal đah ală jơi bơtiàn kòn cau.

Do là sa tềp chờ piang kòi pa khi dê, mơya a` sền go\ chờ hờp ngan, niam ngan. Tài bơh do là bơta niam chài mpồl bơtiàn, rài kis cau Thái dê mờ ờ mìng is bơh làng bol kòn cau Thái dê lơm gời ờ mờ khi kung gam jà bal ală làng bol tàm tiah do tus bal, geh bal cau Rơđê tàm [òn Wing, [òn Jun tus bal nhơl chờ hờp bal. Do là bơta tam klac khi cèng bơh Nghệ An tus tàm do. Jơnau do lơh a` in gơlơh ngoh rơngac mờ chờ hờp ngan tài bơh ală bơta lơi khi geh, geh kòi, geh phe khi kung lơh di bơta ngan, bơhiàn niam chài is khi dê kung sùm gơ lòt jat bal mờ khi.

Trồ nisơna geh mìu dềt tu\ dơ\ lơh chờ gam geh lơh, làng bol mờ năc lòt nhơl kung gam kờ` ngan tam ya jat săp ntas gùng đơs crih tam ya lì cau Thái dê

Ngai do, dơ\ lơh chờ sa piang kòi pa bơh cau Thái dê tàm xã Ea Kuêh, kơnhoàl Cư\ Mgar ngai sơlơ geh uă năc lòt nhơl git tai. Gàr sùm bơh yau ală bơhiàn niam chài is sùm geh bơh yau tàm ù tiah [òn pa, dơ\ lơh chờ do geh dờp rò mờ dờp geh bơta kờ` bal bơh ală kòn cau oh mi tàm do dê. Bơh hơ\ lơh geh bơhiàn niam chài is ai ală bơhiàn niam chài uă jơi bơtiàn kòn cau tàm kơnhoàl ù tiah kơh bơnơm Dak Lak in.

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến