VOV4.K’ho - Lơh kòi sre geh bơnga\ kuơ màng ngan tàm rài kis bơh mpồl bơtìan mờ tơl hìu nha\ cau Sêdang tàm xã Mường Hoong, kơnhòal đắk Glei, càr Kon Tum. Geh ua\ ngan  adat bơhìan lơh yàng gơ jềng tus rài kis bơh tờm kòi, tàm hơ\ geh sa tềp kòi rê tàm đam la dùl tàm ala\ adat bơhìan kuơ màng ngan bơh làng bol tàm do sùm lơh.

            Tàm Mường Hoong pah nam,  làng bol  mìng lơh kòi sre dùl  dơ\, mơya mìng bè hơ\ lơm kung tơl phe  nàng ala\ hìu nha\ sa  gùt nam. Kòi geh  sih tam tàm ala\ lo\ sre bè kai ntùng tơrbo\ jòng bơh jơng dà sroh tus tềng  gùl jơng bơnơm. Tus kàl tơnhàu,  ala\ ba\ sre kai ntùng dum  sền niam mat ngan.

            Làng bol tàm tiah do pơrya la tơl kàl lơh kòi buơn bòai,  geh tơnhàu ua\ la bơh ala\  ndu yàng kòi sền, trơ wơl ala\ kàl lơh kòi ờ geh la bơh yàng  glài. Den tàng, pah nam,  làng bol sùm bơyai lơh ua\ ngan  adat lơh yàng geh gơ  jềng tus rài kis kòi dê, bơh tềng  ờng kòi, tam kòi tus mờ tơnhàu, cèng kòi  prap tàm đam. Tàm hơ\, sa tềp kòi rê tàm đam  geh sền la dùl tàm ala\ adat bơhìan lơh yàng kuơ màng ngan.

            Jat ồng A Ban- Phó Bí thư Đảng ủy xã Mường Hoong, sa tềp kòi rê tàm đam sùm geh bal mờ dơ\ lơh yàng `ô lềr bông, gơ rềng  đềt mềr ngan bal. Dơ\ lơh yàng `ô lềr bông geh lơh tu\ ala\ lo\ sre kai ntùng neh dum rmit crư, làngbol rcang lòt tơ wès kòi pa. ~ô lềr bông la tu\ nàng làng bol tơ lik nùs nhơm git ơn ngài tus mờ ỳang, trồ tiah neh ai broa\ lơh sa tơnhàu geh ua\, mơ kung ai go\ bơta kờ` gơboh, bơta sền ngềr ngan tus mờ gar kòi,  kơp kờ` kòi gam dum tàm sre kơnjơ\ sơnyùr, ờ gơbàn phan brê, sềm, đe aniai, làng bol gùt nam geh tơl kòi sa ba` gơbàn jơ gloh.

Đam kòi bơh cau Sêdang dê

            Tu\ bơyai lơh yàng sa kòi pa,  tàm tơl ba\ sre cau geh rwah ờ ua\  sơnyùr dờng,  niam ngan, dum ring  nàng pic cèng rê. Broa\ do geh lơh nền nòn ngan. Ala\ sơnyùr  kòi do geh  rwah pic bơh ala\  lo\ sre. Hìu lơi geh nđờ lo\ sre kung pal pic tơl sồ kòi tàm ala\  lo\ sre.

            Ala\ sơnyùr kòi geh pic geh tam pà lơh 2 bơnah. Dùl bơnah cèng prap tàm đam sơnđan la kòi yau nàng tàm sa tềp kòi rê tàm đam, dùl bơnah gam wơl, làng bol ngui nàng  piah  gơs phe tru\ piang pơ dơng yàng. Tơnơ\ jơh lơh yàng, khi geh mut tàm broa\ tơnhàu kòi.

            Tu\  jơh ala\ hìu nha\ tàm [òn jơh tơnhàu kòi,  kòi geh is ra` mờ  cèng tơmut tàm bềng ala\ drong geh lơh rềp hìu hala kềng gah brê, cau kra [òn geh rwah dùl ngai niam nàng bơyai lơh sa tềp cèng kòi tàm đam. Tơl hìu nha\ tàm Mường Hoong sùm pal geh dùl đam kòi, hìu ua\ geh tus 2, 3 đam kòi. Đam kòi la phan bơna bơh  ala\ hìu nha\, la dà kơlhề, pràn sa\ lơh broa\ bòl glar gùt nam den tàng tơl cau git  ngan sền gàr.

            Kòi yau ờ geh lời tam đam mờ pal ta\ jơh nàng cèng tàm hìu lời is bơh tu\ wàs đam kờ` rcang tơ wès kòi pa. Tài jat pơrya bơh cau Sêdang tàm Mường Hoong, kòi pa tơnhàu mờ kòi  yau ờ geh ơn bal, lơh bè hơ\  ndu yàng kòi geh gơ jra`, lơh glài, kàl tơnơ\ lơh kòi ờ geh. Hìu lơi gam kòi yau den pal sa jơh hơ\ sồng geh sa kòi pa.

            Ồng A Tỏa kra [òn Tu Hoong ai git: Tàm sa tềp cèng kòi  rê tàm đam, ala\ hìu nha\ geh ai ala\ sơnyùr kòi ‘’yau’’ tàm đam, tru\ piang pơdơng yàng. Tàm tơl hìu nha\,  cau dờng sơnam ngan rlau jơh geh dờp broa\ lơh yàng. Phan pơdơng geh ơn tềng bơnga\ kuơ màng ngan tàm hìu,  bè ờs la rềp mờ bơnha\ ồs. Cau tờm  lơh yàng geh hòi ỳang, yal mờ yàng bè ala\ cồng nha lơh broa\ sa, ưn ngài cau yàng. Phan pơdơng yàng  bal hia\ ngan,  hìu lơi geh den sa sur, ờ geh den sa iar, drap tơrnờm mờ ngan la pal geh piang geh tru\ bơh ala\ gar kòi ‘’yau’’.

Ồng A Toả pơdu\ kòi yau cèng tàm hìu

            Ngai tơnơ\,  làng bol geh tus ur tềng hìu [òn nàng bơyai  lơh sa tềp kòi cèng rê tàm đam bal [òn dê. Ala\ hìu nha\ geh ta\ tơrnờm,  tus bal  buh mbar, lơh poac sur, iar mờ lài hơ\ làng bol neh ta\ pria\ bal blơi kờ` lơh yàng ù, yàng kòi, yàng trồ. Khi bơyai lơh sa chờ, đơs crih tam ya chờ ngan. Do kung la tu\ làng bol geh đơs ala\ nùs nhơm bơta kơp kờ` he dê mờ brê bơnơm, mờ mìr sre neh lơh geh khi in phan bơna kờ` rài kis hờm ram… Tàm tu\ do, làng bol tàm [òn gơ tùi geh đơs, tam pà bal  ala\ bơta tàm rài kis, sang  sơbì ala\ bơta tam gơ jra` lài hơ\.

            Tơnơ\ tus ur `ô sa jơh,  ala\ hìu nha\ geh pơnjat tai tus tơl hìu nhơl chờ, `ô sa, sùm jơh ngai do tus ngai ndai. Tơl cau bơ`ul chờ mờ hiu\ ala\ ngai lơh broa\ bòl glar.

            Do kung la tu\ nàng ala\ cau kra yal kòn sau in git bè mò pàng yau, adat bơhìan, ala\ yal yau, jơnau yal yau  bơh rài yô yau ngan, ala\ bơta mờng tàm lơh sa, ting mòk… Dơ\ lơh yàng do la tu\ nnàg klau pơnu, ùr ơruh tam tìp,  tam pla, wàr bal, kờ` gơboh bal…

            Tơnơ\ ngai bơyai lơh sa tềp kòi cèng rê tàm đam, jơh mờ [òn pal ơm tai tàm hìu dùl ngai tai, ờ geh cau lik lik bơh [òn. Khi pơrya la jơh nhơl chờ mờ lòt ngài den geh gơtìo bơta ờ  bơtuah, gơbàn yàng lơh glài. Ồng A Ban-Phó Bí thư Đảng ủy xã Mường Hoong, mblàng: ‘’Hơ\ la pơrya rài yau, ai jat git wa\ tu\ do den tơl cau neh `ô sa bơ`ul, bồ tơngoh ờ ngac ngar, sa\ bồ den jê reh jê ram, di lah lòt ngài bươn gơbàn  rềs àr. Yau den gơbàn tìp phan iơh tàm brê ờ  jai tam dra\,  geh tu\ gam tam tìp tê, tam lơh tam  lah mờ cau hờ bơdĩh’’.

            Sa tềp cèng rê kòi tàm đam ai go\ dùl kàl lơh sa neh tơnjơh mờ làng bol geh mut tàm ngai, nhai ơm rlô, nhơl nho\, bơyai lơh ala\ dơ\ `ô sa chờ [òn dê, jơi nòi dê. Kàl chờ do bơh làng bol cau Sêdang tàm Mường Hoong geh tam tơrbo\ jòng tus tu\ làng bol lơh yàng tơrbo\ bòng dà mbòr nàng mut tàm  kal sih tam lơh sa pa.          

            Cau mblàng K’ Brọp