VOV4.K’ho - Uă cau, hùc sơnơm mờ khăt dà lơi gơlơh bè ờ dờng màng, geh tu\ là geh cau săc rơ wah tơn dùl bơta dà geh bơta kờn mờ he kờ`, kờn tơ` jơh bơta bô ờ niam tài bơh ngui sơnơm. Geh cau hùc sơnơm mờ dà cê, halà mờ dà plai chi bè dà plai kruăc, plai kue\t…geh tu\ là ơlak bìer là phan hùc gam geh lài halà mìng nàng geh bơta gơlơh niam tàm să ja`. Mơya hơ\ ờ di là broă hùc sơnơm jak chài ờ.

Ală bơta dà pal yal di gơlan lơh aniai uă ngan tus mờ cồng nha sơm kòp bơh sơnơm dê, den tàng di lah ngui bơta dà ờ di pal geh lơh aniai uă ngan tus mờ broă gơdờp bơh sơnơm dê tàm gùng tơrdih phan sa, lơh sơnơm gơtìp gơmù bơta kuơ ha là ờ gam gơtùi sơm kòp tai.

Dà lơi niam ngan ngui kờ` hùc sơnơm?

Dà duh lời ngềt ha là dà sàng kloh là bơta dà niam ngan ngui kờ` hùc sơnơm. Hùc sơnơm mờ bơta dà do mờ khà dà di pal geh dong kờl ai sơnơm gar (gar kră mờ gar dà) bơh bơr tus tàm klung, lề mờ klài bal lơh gơs dà sơnơm, tơnơ\ mờ hơ\ pơrdô tus tàm pròc là tiah sơnơm mu\t tàm mhàm mờ geh kuơ.

Gơwèt mờ sơnơm là sơnơm gar dà là sơnơm [uơn lơwan, geh ờ uă cau hùc tơn, ờ hùc bal mờ dà (Kuơ màng là cau dờng sơnam tài ờ niam tàm gùng dà đồm, lòt đồm uă dơ\ den kal ke ngan mờ broă hùc dà), sơnơm gar dà hùc tơn di gơlan đềr tơn tềng rơnồng dờ mờ lơh gơtìp sồt rơnồng dờ aniai ngan. Den tàng, hùc sơnơm mờ khà dà di pal, geh tu\ geh ờ uă bơta sơnơm pal hùc uă ngan dà (Bè sơnơm geh sulfamid) kờ` sơnơm geh jồr, tơl^k uă jăt dà đồm mờ lơh gơklăc lu\ aniai leh.

Gơtùi ngui dà neh ơn lài tàm khàr mơya pal là dà sàng niam ờ gơtùi ngui ală dà geh ală chất khoáng (Gam sơnđan klà dà tô) kờ` hùc sơnơm, tài chất khoáng bè: canxi, natri lơh ờ niam tus mờ sơnơm

Ală bơta dà lơi ờ gơtùi ngui kờ` hùc sơnơm?

Jăt mờ bơta dà, geh bơta dà ờ gơtùi ngan tài di lah hùc mờ sơnơm geh lơh roh bơta kuơ sơnơm dê ha là lơh aniai tus mờ să jan, mùl màl bè tơnơ\ do:

Dà toh: tàm dà toh geh canxi gơtùi pơgồp bal mờ ờ uă kháng sinh (Bè tetracylin) lơh gơs dà ờ gơklài bal, lơh kháng sinh ờ gơtùi mu\t tàm mhàm kờ` sơm kòp. Bu\ lah bè hơ\, gam geh sơnơm pal hùc bal mờ dà toh. Bè ngui sơnơm lơh siar klung (aspirin), ha là sơnơm [uơn gơdan hă (Sơnơm pleh bun pal hùc pah ngai [uơn ngan gơdan hă tàm ờ uă cau ùr), ha là pal geh chất béo kờ` sơnơm [uơn gơmu\t tàm să bè (vitamin A, vitamin D) den pal hùc bal mờ dà toh. Bè hơ\, kờ` rơwah di dà hùc sơnơm, hùc bal mờ sơnơm pal lùp bác sĩ ha là dược sĩ kờ` geh bơto.

Dà kơphe, ce, dà lơngồt geh gaz: tàm ală bơta dà do, tàm hơ\ uă ngan là dà lơngồt, dà tơnguh pràn ndrờm geh caffein (Do là phan tơnpràn lơh să jan he ngăc ngar) geh pơgồp bal mờ sơnơm geh sắt, lơh gơs dà kơ\t ờ gơtùi mu\t tàm să. Bơdìh hơ\ tai, caffein gam lơh tơmù bơta kuơ sơnơm geh ngui kờ` lơh gơdan b^c di lah hùc bal dơ\ le\.

Dà plai chi: uă bơta dà plai chi tu\ do neh geh go\ là lơh aniai di lah hùc bal mờ sơnơm. Dà plai kroăc, dà plai táo ngui kờ` hùc sơnơm di gơlan lơh tơmù bơta kuơ ờ uă sơnơm, tài lơh chất sinh học tàm pròc dờp broă pơn diang sơnơm tus tàm mhàm ờ gơtùi lơh broă. Kal ke ngan là dà plai bung nsrùm (grape-fruit, là plai bung geh ngui uă tàm phương Tây, mơya he kung pal tus mờ plai bung tàm lơgar he). Tu\ hùc bal mờ ờ uă sơnơm (bè sơnơm statin sơm kòp ờ niam lipid tàm mhàm, sơnơm ateno sơm kòp gơguh mhàm…) dà plai bung nsrum geh lơh tơnguh bơta kuơ sơnơm dê, tài tơmù phan pơn diang sơnơm tàm klờm, lơh tơnguh khà sơnơm tàm mhàm.

Dà plai chi, dà khoáng kiềm ha là dà lơngồt geh gaz: ală bơta dà do di gơlan lơh roh sơnơm ha là sơnlơm geh mu\t mhar ir. Ală bơta dà do di gơlan lơh tơnguh bơta kuơ ha là lơh khih sơnơm.

Bièr-ơlăk: do là bơta dà hùc ờ gơtùi hùc bal mờ sơnơm. Ơlăk lơh tơnguh khih aniai klờm bơh sơnơm paracetamol, tơnguh khih aniai klung bơh sơnơm aspirin dê, tơnguh ờ lơh gơdan b^c sơnơm b^c dê. Mìng is mờ kháng sinh bè: metronidazol, ală cephalosporin…di lah hùc bal mờ ơlăk, bièr lơh gơtìp khih mờ gơl^k geh ală bơta ngòt rơngơ\t ndai bè: gơl^k mhàm tàm klung, lơng să, rơtơs jơng tê, klờm gơtìp khih, gơmù sơdàng tàm mhàm ni sơna.

Tàm tơngai gam ngui ală bơta sơnơm lơi, niam ngan là ba` `ô ơlăk, bièr

                                                                     }au mblàng Ndong Brawl.