VOV4.K’ho - Cồng nha lùp lap bè bơta mùl mài tàm rài kis, lơh sa-mpồl  bơtìan bơh 53 jơi bơtiàn kòn cau ai go\, geh kờp bal bơh dùl hìu kòn cau mìng geh di pơgap 1 tơlak 200 rbô pria\ dùl nhai. Tàm tu\ mìng is tàm nam 2016 do,  khà pria\ bơcri tus tàm tiah làng bol kòn cau neh tus rlau 7 tơmàn 500 tơlak pria\. Bơh tài cồng nha broa\ lơh sang sơbì jơgloh tơmù rbah ờ hềt jơnhua?

            Bơcri lơh gam rah rài. Sùm mìng lơh geh broa\ lơh lài mờ ờ hềt kờp tus khà pria\ bơcri bơh dà lơgar, geh ai rơndap pria\ gơtùi ờ. Hơ\ la 2 bơta ờ pràn geh lơh gơmù cồng nha bơh broa\ lơh bơcri bơtàu tơngguh lơh sa mpồl bơtìan tàm làng bol kòn cau tàm tơngai lài do. Ồng Y Khút Niê kuang tàm Gơnoar ala mat dà lơgar càr Daklak, geh jơnau kờ` đơs: “A` geh jơnau đơs, lài mờ tu\ lơh geh broa\ lơh tus mờ làng bol kòn cau, den pal sơnđìng geh pria\ lài. Geh pria\ lơh di pal geh bơh 80-90% den hơ\ sồng geh lơh broa\ lơh. Tu\ lơh broa\ lơh den pal tơnsrềp cau geh mut lơh”.

            Blàng bè bơta bơcri rah rài tam pà  bal, ồng Tống Thanh Bình atbồ gah kòn cau càr Lai Châu, đơs do la bơh bol he ờ hềt geh broa\ lơh mờ broa\ lơh nàng geh dong lài bơcri sơnrờp. Ồng đơs jơnau pơnyơu bơh bơta mùl màl lơỳai khà pria\ bơcri tus broa\ lơh bơtàu tơngguh lơh sa mpồl bơtìan tàm tiah kòn cau Mảng, Cống, La Hủ, mờ Cờ Lao, den tàng làng bol ờ hềt pin dờ` ngan ngồn tàm  broa\ lơh do:“Broa\ lơh bơcri tus 4 kòn cau tàm Lai Châu, Hà Giang mờ Điện Biên. Broa\ lơh geh ky\ sra\ bơh nam 2010 mờ tus nam 2013 hơ\ sồng geh pria\ bơcri”.

            Ala\ broa\ lơh bơcri  lơh  broa\ tàm tiah làng bol kòn cau lài do la 13, tu\ do tơnruc lơyah gam 10 broa\ lơh. Mơya, do mìng la broa\ lơh bơh anih duh broaư kòn cau mut lơh. Mờ ala\ broa\ lơh tus tiah làng bol kòn cau mờ cau kuang, ala\ gah mut lơh, den jat jơnau đơs wơl bơh mò Phương Thị Thanh kuang jat jơng atbồ Mpồl duh broa\ ala  mat làng bol càr Bắc Kạn, anih duh  broa\ kòn cau  ơ hềt hala ờ git geh. Mờ ờ geh sền git geh tơl jơh ala\ broa\ gam bơcri, den tàng anih duh broa\ kòn cau kan ngan gơtùi dong broa\ tus mờ Đảng, Dà lơgar geh gùng lơh geh ala\ broa\ lơh geh ai go\ kuơ màng, di pal mờ mùl màl  tàm tơngai pơnjat tai.

            Ồng Lê Sơn Hải kuang jat jơng atbồ anih duh broa\ kòn cau, dờp ala\ bơta ờ niam pa geh yal tàm broa\ mut lơh ala\ broa\ lơh bơcri tàm tiah làng bol kòn cau. Bơh geh sền mùl màl, ồng kung geh  sơnđio go\ loh ala\ bơta gam  gơ kòp tàm broa\ mut lơh broa\ lơh do gơ bàn tàm ala\ bơta bơrkuat ờ cau sơnơng tus:“Geh ala\ broa\ gam gơkòl broa\ lơh mờ mìng bơh ờ ua\ cau dùl na\ sa\, cau lơh broa\ đah đang, cau lơh broa\ jak chài lơh gơ kòl. Broa\ lơh den niam, mơya git wa\  ờ hềt di bè broa\ lơh. Do la dùl bơta mờ niam bơh broa\ lơh kòn cau. Bol he ờ hềt geh adat den tàng  bơta kuơ bơh adat tàm bơh ala\ kơrnuat bơh kuang gơs gơnap gơnoar atbồ hơđang rlau jơh  dà lơgar tu\ lơi kung rơndap tơnơ\.Dilah geh adat, geh gơtùi bơsong geh ala\ broa\ lơh do, den geh ai pria\ lơh,  den gơ geh is”.

            Tàm tu\ khà hìu nha\ rbah kờp bal bơh gùt lơgar la 7% den tàm ù tiah làng bol kòn cau la 23%. Ala\ càr Điện Biên, Sơn La, Hà Giang, Cao Bằng khà hìu rbah gơ bàn bơh rlau 40-48%. Ờ ua\ kòn cau êt kòn bonus, bè cau La Hủ, khà rbah  geh tus 84%.

            Trung tướng Vi Văn Long kuang jat jơng atbồ đah sền gàr ngap lơngai, di Gah kuang àng dà lơgar geh yal jơnau bè bơta ờ niam tàm bơta mut lơh broa\ lơh sang sơbì jơgloh tơmù rbah mờ dùl jơnau bơh ua\ [òn ngan:“Tàm ua\ [òn ngan, broa\ rwah hìu mùl màl rbah tô lah buơn mờ la kal ke ngan. Tu\ geh đùh sra\ pồ tàm ala\ dơ\ pơrjum [òn, den ala\ jơi nòi geh gal cau den khi đùh sra\ pồ cau tàm jơi nòi khi. Ala\ cau rbah mùl màl mờ êt oh mi jơi nòi den ờ go\ tu\ lơi geh mut tàm sra\ mat do kờ` geh dờp ala\ broa\ lơh dong kờl bơh dà lơgar”.

            Hala bè jơnau lơh sra\, tam gơl sra\ hộ khẩu làng bol in. Ai bơh  tàm sra\ hộ khẩu, ala\ hìu rbah geh dờp broa\ dong kờl bơh  dà lơgar jat tơl na\ cau. Mơya nàng kờ` lơh pa hala cah is hộ khẩu, bơta kờ` sơnrờp la pal geh sra\ ngai deh. Tàm tu\ hơ\, làng bol tàm ala\ tiah do sùm gơlik geh trồ tiah aniai, dà cò hala kis ntrờn, hala geh tus ơm kis tiah pa, den broa\ sền gàr niam prap geh sra\ ngai deh nàng kờ` geh cơng tàng lơh pa hala cah is hộ khẩu den kan bè guh đang trồ. Ồng Y Khút Niê đơs tai:“Cau neh 30, 40 sơnam den sra\ ngai deh ua\ ngan la gơbàn roh hiu\. Cau 60, 70 sơnam den  slơ ờ prap geh. Cau cèng sra\ kim ta den ờ bài dờp, pal kờ` sra\ ngai deh, den tàng bòl glar kal ke ngan”.

            Mờ ala\ bơta sra\ nggal nàng  pria\ bơcri  geh tus tàm [òn lơgar di tơngai, hơ\ sồng ala\ sra\ nggal geh gơ rềng tus bơta atbồ, tu\ do kung gơbàn kal ke ngan. Dilah ờ lơh pràn  bal hia\ sra\ nggal đơs bal, tàm hơ\ geh broa\ lơh lơh pràn ai pria\ bơcri tàm tiah làng bol kòn cau, den broa\ lơh  sra\ nggal la gơ gơs la dùl bơta lơh kơryan, lơh tơmù cồng nha bơcri.

            Kờ` geh lơh niam wơl bơta gam ờ niam do, mò Phương Thị Thanh  kuang jat jơng atbồ  mpồl duh broa\ ala mat làng bol càr Bắc Kạn, đơs,  pal lơh pràn  tam cah khà gơnoar lơh broa\.  Bơta  was geh bơh cồng nha  bơh broa\ lơh, di pal ngan ngồn ngan, ngan la piang sào pah ngai bơh tơl na\ làng bol. Den tàng geh đơs khà sồ lùp lap pa do bè khà hìu nha\ rbah  mờ pria\ geh kờp bal tàm ala\ hìu nha\ tàm làng bol kòn cau la dùl khà sò git lơh bơklơn, kung la jơnau di gùng.

            Anih duh broa\ kòn cau neh sền go\ loh bơta do mờ neh geh gùng bơsong gờ`. Lài jơh la geh tơmut bal  broa\ lam sồr ala\ broa\ lơh sang sơbì jơgloh tơmù rbah geh lơh bal tàm  broa\ lam sồr bơt bơtàu [òn lơgar pa. Jat kờp du\, 10 broa\ lơh bơcri tàm bơtàu tơnguh lơh sa mpồl bơtìan tàm  làng bol kòn cau tàm nam 2017 geh kờ` tus rlau 6.300 tơmàn pria\.

                                      Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp