VOV4.K’ho- Bồ nhai 12 pa do, tàm dơ\ pơrjum Ủy ban ală Chính phủ bè sền gàr phan lời wơl chài rơgơi ờ di mờ phan bơna bơh UNESCO dê geh lơh tàm [òn dờng Addis Ababa, lơgar Ethiopia dê, phan lời wơl Lơh Pin dờn duh khuai Mẫu Tam phủ (Mè) bơh Việt Nam dê neh ngan ngồn geh dờp là Phan lời wơl chài rơgơi ờ di mờ phan bơna ala mat bơh kòn bơnus gùt dunia dê. Bè hơ\, Pin dờn duh khuai mè gơ gơs là sră jờng rơ Phan lời wơl chài rơgơi ờ di mờ phan bơna bơh kòn bơnus gùt dunia dê dơ\ 11 mờ Việt Nam dê geh.

Pin dờn duh khuai Mè sơnđờm geh bơh jơnau pin dờn trồ tiah geh is bơh yàng bơh cau Việt Nam rài yau dê, jat jơnau đơs Mè Yàng, halà ùr gơnrơh Mè. Bơhiàn do tơngo\ bơta pràn jak tàm tơrgùm dờng ngan mờ yàng Phờk, yàng Giáo, yàng Nho bal mờ pin dờn rài yau bơh làng bol ală kòn cau dê nàng lồi du\t gơ gơs là dùl bơta pin dờn uă bơta chài rơgơi, uă jơi bơtiàn kòn cau. Broă lơh pơnrơ ngan bơh pin dờn duh khuai Mè là broă lơh chầu vân, ơn prăp tàm dơlam ală bơta kuơ chài rơgơi đơs crih tam ya niam ngan. Gơ là ală yal yau, ndu gơnrơh bè yàng. Hơ\ gam là ală broă lơh mờ jơnau đơs crih, đơs crih tam ya, ală broă lơh bơka, hìu đam rài yau li la, mờ lơh gơkờn ngan. Ờ mìng lơh di nùs kơ\p kờn bè mìu nhàc niam, kòi tơngời kis dờng niam, rbô phan deh dờng rơ\ rài sơpài pơn jềng bơh cau lơh broă sa rài cau bơtau atbồ dê, pin dờn duh khuai Mè gam lơh geh jơnau kờn đah huềng bơh rơnàng cau kă bro tiah drà dê, geh bơh rài 16, 17 mờ bơtàu tơnguh pràn tus tàm tu\ do.

Pin dờn duh khuai Mè

Tiến sĩ Lưu Minh Trị, Kuang atbồ Mpồl Phan lời wơl chài rơgơi Thăng Long, Hà Nội, pà gi\t:

“Răc yàng là dùl broă lơh pơnrơ ngan rlau jơh bơh pin dờn duh khuai Mè, mờ răc yàng pal gơ jat bal mờ ală hìu duh khuai Mè halà ală tiah duh khuai Mè. Răc yàng tơngo\ jơnau kờn dùl anih prăp gàr phan kuơ yau kis, dùl anih prăp gàr phan kuơ yau đah huềng mờ tàm hơ\ cau răc yàng mờ jơnau răc dan pal gơ tàm bơrkuăt bal. Bơh jơnau đah huềng do nàng jờng rơ ală cau yàng geh dà kơlhề mờ làng bol, mờ dà lơgar, gơ đơs tus broă lơh chài rơgơi niam bơne\ ngan”.

Lơh Pin dờn duh khuai Mè bơh cau Việt Nam dê geh tàm tiah Đah tô mat tơngai mu\t dà lơgar, đah tô mat tơngai lik dà lơgar, Đah tô dà lơgar, đah tô tàm gùl lơgar, mờ [òn dờng Hồ Chí Minh…Tàm hơ\, càr Nam Định geh sền là tiah tờm bal mờ mờr 400 anih duh khuai Mè Yàng. Bơh broă pơgồp bal dùl bă chài ngan ală jơnau chài rơgơi bơhiàn yau bè phan ngui soh, gùng đơs crih, đơs chầu văn, tam ya, đơs crih tam ya bơhiàn yau tàm tu\ răc dan mờ dơ\ lơh chờ. Pin dờn duh khuai Mè bè dùl anih prăp gàr phan kuơ yau kis ơn prăp jơnau kah yau, phan lời wơl mờ bơhiàn chài rơgơi is bơh cau Việt Nam dê, ơn prăp ală bơta kuơ nùs nhơm bồ tơngoh mờ bơto tơngkah kòn bơnus uă ngan, hơ\ là jơnau gi\t wa\ tàm bồ tơngoh “Hùc dà kah tô dà”, tàm hơ\ cau Mè- là cau tờm. Bơhiàn duh khuai Mè kung tơngo\ dùl bă niam bơne\ ngan nùs nhơm kờn gơboh dà lơgar bơh broă pơn jờng ală cau geh dà kơlhề mờ dà lơgar. Ală cau geh duh khuai tàm ală tiah, anih duh khuai Mè sùm là ală cau khin cha jak chài neh khin cha jak chài tam lơh phi să tài rài lơngăp lơngai is, khat gơboh is bơh jơi bơtiàn dê. Cau cih jơnau lơh lèu, cau pơlam lơh Nguyễn Minh Tuân, cau tờm bơh 100 tập phim ký sự sơnio rùp “Việt Nam chài rơgơi duh khuai Mè Yàng”, đơs bè do:

“Bơta kuơ dờng ngan bơh pin dờn duh khuai Mè hơ\ là jờng rơ nùs nhơm tam klac bal jơi bơtiàn. Gơ tơngo\ loh làng ngan tàm ală dơ\ răc yàng hơ\ là bol he jờng rơ bơhiàn chài rơgơi bơh ală jơi bơtiàn kòn cau dê, bè: Dao, Mông, Nùng…mờ pin dờn duh khuai Mè kung gơ cèng nùs nhơm khin cha jak chài jơi bơtiàn tài bơh uă ngan cau tàm 36 bơta răc yàng tờm là ală cau khin cha jak chài jơi bơtiàn. Nhu lục bộ Trần Triều ờ cau lơi ndai tai hơ\ ngan là Trần Hưng Đạo, kuang dờng Triệu Tường dong bơtau gơ sơ\t bol sò tơm, tam lơh tiah đah mat tơngai lik bơtrơh tơlik bol sò tơm tiah đah tô, ồng dong kờl bơtàu sền gàr lơngăp lơngai làng bol, sền gàr bơtau”..

Mờ ală bơta kuơ bè chài rơgơi, rài kis đah huềng, sră nggal phan lời wơl Lơh pin dờn duh khuai Mè bơh cau Việt Nam dê neh lơh geh 5 jơnau sồr nàng geh UNESCO dờp là Phan lời wơl chài rơgơi ờ di mờ phan bơna ala mat bơh kòn bơnus dunia dê. Tàm hơ\, phan lời wơl neh mờ gam pơgồp bơnah tàm broă lơh geh dang che nùs nhơm tàm tơrbo\ bal đah ală jơi bơtiàn. Sền jat đah mpồl bơtiàn, mờ bơta sơrmah sơrmài bơh phan lời wơl dê, neh chul chồl bơta toh glài đah ală jơi bơtiàn mờ đah gah jat yàng dê. Phan lời wơl neh geh lời wơl bơh rài 16 bơh broă lơh, bơto yal…gơ rờm bal mờ ală jơnau cih bè gơnoar kòn bơnus dunia mờ ờ geh bơta kơryan bè lơh. Dùl bơta kuơ tai geh UNESCO cih dờp là bơh nam 1990, ală cau lơh phan lời wơl do neh hòi jà tă pơgồp is priă jền, dong kờl ai broă lơh sùm dơ\ lơh chờ mờ lơh bơka niam wơl tiah tềl lời wơl duh khuai Mè. Dà lơgar neh geh uă chính sách nàng atbồ ală dơ\ lơh chờ, phan lời wơl. Ală broă lơh sền gàr mờ ngui bơta kuơ bơh phan lời wơl dê neh geh ai tàm hơ\ geh: lơh chính sách dong kờl, crơng gơs ală câu lạc bộ sền gàr mờ ngui bơta kuơ phan lời wơl tàm tiah he dê; lơh wơl ală dơ\ lơh chờ bơhiàn yau; bơyai lơh ală dơ\ pơrlòng lơh, ală kơlôi sơnơng jak chài, lơh gơs sră nggal bơto pơlam…Ală broă lơh do neh tơngo\ jơnau hơ pơrgon bơh Dà lơgar Việt Nam, mpồl bơtiàn mờ ală mpồl lơh dê kờn sền gàr phan lời wơl, pleh broă gơ gơs kă bro ală broă lơh duh khuai.

Pin dờn duh khuai Mè

Giáo sư Ngô Đức Thịnh, Ủy viên Hội đồng Phan lời wơl Dà lơgar mơkung là Kuang atbồ Trung tâm Kơlôi sơnơng mờ prăp gàr Chài rơgơi pin dờn Việt Nam, pà gi\t:

“Tu\ bol a` lơh sră nggal do, gơ krơi mờ jơh ală sră nggal ndai là: ală phan lời wơl ndai là pal dong gơ mơya gơ wèt mờ pin dờn chầu văn ờ duh pal dong gơ mờ gơ gam bơtàu tơnguh. Bơh nđờ jơ\t nam do, mờ bơta lơh ngan bơh ală cau jak, bơh ală cau răc yàng dê den neh lơh tus mpồl bơtiàn in geh jơnau gi\t wa\ pa ngan bè bơta do. Lài do den cau đơs gơ là pin dờn bu ba mơya tu\ do den cau đơs là dùl bơta phan lời wơl mờ geh uă ngan bơta niam ngan. Do là cồng nha dờng ngan rlau jơh mờ dà kơlhề bè ală cau rac yàng, ală cau tờm bơh bơta chài rơgơi do dê, tàm rài kis kal ke khi kung gam sền gàr geh ”.

Broă sră nggal “Lơh pin dờn duh khuai Mè bơh cau Việt Nam dê” geh UNESCO dờp là Phan lời wơl chài rơgơi ờ di mờ phan bơna ala mat bơh kòn bơnus dunia dê dùl đah geh pơgồp bơnah sơlơ tơnguh tai gơnoar broă, bơngă bơh phan lời wơl dê gơ wèt tus mờ mpồl bơtiàn, lơh uă tai pang rùp li la bơta chài rơgơi bơh Việt Nam mờ bơh kòn bơnus dunia dê, bơta ndai geh lơh ai mpồl bơtiàn in, ală cau lơh phan lời wơl gi\t wa\ uă mờ jơh nùs rlau tàm broă lơh tus bal sền gàr mờ ngui bơta kuơ bơh Pin dờn duh khuai Mè dê. Bơh do kung geh jơnau sồr kờn pal rơndăp gùng, atbồ niam rlau tai bơh ală anih lơh broă geh gơrềng dê nàng phan lời wơl dờng màng do lòt di gùng, ngan ngồn là bơta chờ hờp mờ pơnìơ să ngan bơh jơi bơtiàn Việt Nam he!

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến