VOV4.K’ho-Gơ wèt mờ cau M’nông tàm Tây Nguyên, plai nhồng geh bơta kuơmàng ngan. Mờ bè mat sơnđan M’nông dê tơn (hơ\ là cau bơh plai nhồng), Dak Nông (dà bơh plai nhồng)….neh tơngo\ bơta kuơ gơrềng bal bơh plai nhồng dê gơ wèt tus mờ kòn bơnus. Nhồng sùm geh làng bol tam uă ngan tàm sươn mìr halà gùt dar hìu.

Ală plai bơnung ngui nàng gơm biăp sa pah ngai, bè biăp nhồng, biăp pài, nhồng tơm bà…sa bơkah mờ mrềt niam ngan tàm să jan. Ală plai nhồng kra, cau M’nông mòn gơ gơs ală phan ngui geh kuơ ngan tàm hìu bơnhă, bè: nhồng pơdơng dà, ơn biăp piang cèng tu\ lòt lơh mìr, lơh sươn, ngui nàng lơh phan sơkul mbar, phan cho\ dà, rơnàng pòr tròc dà halà ală phan ngui đơs crih tam ya….

Lơh ngan yờ rơnggô plai nhồng dờng kơn jơ\ ir, ồng Y Siêng, ơm tàm thôn Phú Lợi, xã Quảng Phú, kơnhòal Krông Nô, càr Dak Nông, pà gi\t: do là broă lơh bơh sơnrờp nàng mòn plai nhồng gơ gơs ală phan ngui tàm rài kis.

Hơ\ sồng ồng kùar dùl nơm trồm tềng hơđăng bồ plai nhồng dê nàng tă jơh sò mờ gar plai nhồng tơlik bơdìh.

A` gam lơh phan sơkul mbar mờ plai nhồng ro. Nàng lơh gơ in kơl jăp a` pal rwah plai nhồng ngko jòng, să tơr è dờng wil, kờp du\ kơ` jơ\ pơgăp 3 ki\ halà 5 ki\. A` ờ go\ ngui plai nhồng ro nàng ngui tơn ờ, mờ pal tram tàm bo\ dùl tu\ tơngai, tơnơ\ hơ\ kùar trồm tềng hơđang mbùng nhồng nàng tă jơh gar mờ sò tàm dơlam nhồng, hơ\ sồng hồl. Hồl 2 tus 3 dơ\ tus dì tu\ ờ gam geh [ô tai den hơ\ sồng ngui lơh phan hồl sơkul mbar.

Ồng Y Siêng kung pà gi\t sơl, plai nhồng ro gơtùi ngui nàng lơh gơs uă phan ngui tàm hìu bơnhă, bè nhồng dơng dà, nhồng ơn biăp piang cèng lòt mìr, lơh kơl wào, mboăt…Broă lơh bơh sơnrờp sền bal ndrờm gơ\p bal.

Tơnơ\ tu\ pik, plai nhồng geh kùar trồm, tă jơh sò mờ gar, tơnơ\ hơ\ sồng cèng lòt tram tềng bo\, tềng dà croh pơgăp 2 nhai. Pơn jat hơ\, làng bol bơcroh wih bơcroh wơl mờ dà sàng kloh nàng ràu gơ dô goh jơh ală sò gam wơl tàm dơlam plai nhồng.

Plai nhồng tơnơ\ hơ\ geh yồng tềng dra hìu [ềp halà ngui dùl bơta nha chi brê tho nàng gơ in jù mơ `à. Tu\ hơ\, nhồng hơ\ sồng mòn gơs ală phan ngui gơ jat tai broă lơh, bè lơh phan ngui nàng dơng dà, tram sơnơm pràn, prăp gar sơntìl, ơn dà hùc, ơn biăp piang sa tu\ lòt lơh broă tàm mìr mờ gơ gàr piang duh ram jo\ ngan, lơh phan ngui nàng hồl sơkul mbar, phan cho\ dà, rơnàng pòr halà ală phan ngui đơs crih… Mơya plai nhồng lơi ngui ai broă hơ\ in mờ ờ go\ di ngui gơlềng gơlàng.

Plai nhồng lơh phan ngui tàm hìu bơnhă kung là sơntìl nhồng sa plai sơl, geh ndul gơ prồ dờng, ngko jơnhoa pơgăp 10 phơng yờn wơl, geh kơmhò lơ u\t ngan. Nàng nhồng hòn kis niam, làng bol sùm tam nhồng tàm bă ù nđiơm gơs, ù pa mus halà ù pơrhê bazan.

Ồng Y Siêng pà gi\t, kuơmàng ngan rlau jơh là pal rwah niam sơntìl, sih tam mờ sơngka sền gàr niam nàng nhồng geh uă plai, plai dờng mờ niam.

Dilah he kờ` rwah plai nhồng niam, rùp să bè lơi den he rwah sơntìl jat jơnau mờ he kờ` nàng tơnơ\ do gơ ai he in plai nhồng bè hơ\ sơl. Tu\ pik plai nhồng nàng lơh ală phan ngui tàm hìu bơnhă, he pal rwah ală plai nhồng dờng, kơmhò bơdìh niam ring bal, ờ gơtìp phan cuh kăp. Nàng lơh ală phan ngui den plai nhồng pal kra di tơngai den hơ\ sồng ờ gơtìp bơcah, dàng mờ ngui gơ in jo\.

Gơ wèt mờ cau M’nông, tơl nă cau tàm hìu bơh 10 sơnam rlau hơđang ndrờm geh nhồng dà is nàng cèng bal tàm să tu\ lòt brê, lòt mìr, geh tu\ là cèng dà lòt bơsram. Hìu cau lơi kung geh lơm dùl nơm plai nhồng dờng ngan gơtùi dơng geh pơgăp bơh 3 tus 5 li\t dà nàng hùc, wa\ năc sơnđan là nhồng me. Cau mè geh kơnòl ờ go\ di lời nhồng me soăt dà, mờ ală nhồng kòn geh ai dà bơh nhồng me do.

Ồng Y Nhông, ơm tàm thôn Phú Lợi, xã Quảng Phú, kơnhoàl Krông Nô, càr Dak Nông, pà gi\t, plai nhồng me kung sùm là plai nhồng plai bơh sơnrờp tềng hơđơm tơm nhồng dê:

Plai nhồng plai tềng lơngkòt den kơmhò lơhơ ngan mờ [ươn ngan bơcah; den tàng ală plai bơnung, plai tơnơ\ ờ go\ ngui nàng lơh phan ngui. Plai nhồng ngui nàng dơng dà den he rwah plai nhồng plai tềng hơđơm tờm, plai bơh sơnrờp den gơ hơ\ sồng kơl jăp he in. Ai tềng bồ tê ìa den gơ jat tàm bơta he rwah ngko song halà ngko kùet kung di lơm…

                                       Nghệ nhân M’nông uh kơmbuôt geh lơh bơh plai nhồng ro

Ờ mìng drơng jơnau kờ` ngui sa tàm rài kis pah ngai lơm, plai nhồng ro kung là dùl tàm ală phan ngui ờ gơtùi ờ geh tàm ală dơ\ lơh duh khuài yàng bơh cau M’nông dê. Nhồng geh ngui nàng ơn ơlak mờ mhàm ală phan ơn pơdơng lơh yàng jà ală yàng rê sa bal.

Ngan là tàm ală dơ\ lơh yàng duh khuai yàng dà mbòr, lơh yàng `ô lir bông mờ lơh yàng kah ưn ngài mò pàng, plai nhồng là phan ngui mìng gơ lơm nàng làng bol bơ\ dà bơh dà mbòr rê lơh yàng duh khuai.

Ngai do, bulah rài kis tàm ală [òn kòn cau M’nông dê neh geh uă bơta tam gơl, uă phan ngui pa, niam kas priă jền, [ươn ngui rlau, mơya ală hìu bơnhă cau M’nông kung gam kờ` sơl ngui nhồng ro nàng ơn dà, nhồng ơn piang halà lơh uă phan ngui ndai. Tu\ lòt mìr halà lòt brê, mù tàm dà croh, cau M’nông ndrờm cèng bal ală plai nhồng ro ơn dà mờ phan sa, gơtùi kơ\t tềng bu\t, àn tềng sơ\ halà ìa tềng tê.

Plai nhồng ro đềt mềr mờ làng bol bơh gi\t nđờ rài do, ờ mìng là phan ngui mờng quèng ngan [ươn ngan ngui pah ngai lơm gời ờ, mờ neh gơ gơs là bơhiàn niam chài krơi is ngan bơh cau M’nông- cau geh deh bơh plai nhồng!

Cau mblàng mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’Yến