VOV4.K’ho- Rlau gùl bồ nam 2019, broă kòp sốt xuất huyết gơlik geh kal ke mờ khà cau gơbàn kòp gơguh 3,2 dơ\ pơn ndrờm dùl tu\ mờ nam lài. Kuơ màng tàm tiah tàm gùl lơgar, Tây Nguyên mờ tiah đah Jum dà lơgar, ală cau gơbàn kòp gơguh mhar ngan. Tàm tu\ kòp sốt xuất huyết kung gam ờ hềt geh sơnơm vaccine rcang sơn dră, den gùng dà broă lơh lài ngan kung gam là tơnguh uă bơta pràn jak sơm kòp bơh ală hìu sơnơm dê mờ mblàng yal tàm làng bol in ală broă lơh rcang sơn dră mờ pleh gơbàn kòp. Mơya, kòp sốt xuất huyết kung gam gơguh sơl pah nam, ai go\ cồng nha broă mblàng yal bè kòp ngòt rơngơ\t do kung gam là jơnau pal đơs ngan. Broă do geh đơs tàm jơnau cih tơnơ\ do bơh broă cih dờp broă geh ngan tàm bàr pe càr, [òn dờng tiah đah Jum dà lơgar dê.

{òn dờng Biên Hòa là dùl tàm ală tiah geh uă ngan cau gơbàn bè kòp sốt xuất huyết bơh Đồng Nai dê. Bơh bồ nam tus tu\ do, tàm Biên Hoà neh geh 2 rơbô nă cau kòp sốt xuất huyết. Trồ tiah tơngai duh uă pơn jat sùm jo\ jòng, tàm bơrlu\ bal mờ ală dơ\ mìu, tiah drà gơguh mhar, uă broă lơh bơt bơtàu, ală tiah lời gời, ală hìu apah sùh ìo, sàl ơm ing, [làng tuh phan sang te\... là tiah ơm kis buơn ngan ai sơmăc mờ kih dà in rơ\ rài mờ bơtờp kòp uă. Mờ tàm Biên Hoà, ală jơnau do ndrờm geh tơgùm tơl, den ờ kal ke nàng g^t là mbè lơi pah tu\ mut tàm kàl mìu, [òn dờng rlau 1 tơlak nă làng bol do den pal kong tai mờ kòp sốt xuất huyết.

Tàm khu phố 4, sơnah [òn Trảng Dài, [òn dờng Biên Hòa, ală tiah lời gời gơ hòn bềng nhơt, ru\ rơm jat kềng gah tiah hìu ơm kấp 4 bơh làng bol dê. Nhơ\t uă ngan, r[òng dà den bềng dà, ală phan sang tàm ù tiah lời gời hơ\ bềng dà mìu…, jơh ală bơta hơ\ là tiah gơ kờ` ngan nàng sơmăc in deh tăp, deh kòn rơ\ rài.

Tu\ geh lùp bè kòp sốt xuất huyết, uă làng bol tàm do đơs ngan là khi g^t kòp sốt xuất huyết là kòp ngòt rơngơ\t, mơya ngòt rơngơ\t mbè lơi mờ broă rcang sơn dră mờ kòp mbè lơi den kung gam ờ hềt g^t uă ngan sơl. Dùl nă làng bol kis tàm tiah khu phố 4, sơnah [òn Trảng Dài, [òn dờng Biên Hoà pà g^t:

G^t sơl bè sơmăc jơng jòng lơh bơtờp kòp sốt xuất huyết. He rcang sơn dră kòp den hìu bơnhă pal sàng goh kloh niam, khàp dơng dà ờ geh kih dà. Gơ bơtờp kòp bơh samăc, bơh cau kòp gơ bơtờp tus kơnòm dềt, gơtùi pleh kàr lời den niam kàr hơ\.

Bác sĩ Lê Đức Hạnh, Kuang atbồ Hìu sơnơm sơnah [òn Trảng Dài pà g^t, bơh broă lơh mblàng yal, làng bol neh g^t wă niam rlau tai bè bơta ngòt rơngơ\t bơh kòp sốt xuất huyết dê mờ broă rcang sơn dră kòp. Mơya, bơta geh ngan là kung gam sơl ală cau sền ờ sơ\p, ờ dùl nùs bal mờ gah lơh broă geh gơnoar tàm broă rcang sơn dră kòp.

Broă mblàng yal bơh he dê den làng bol g^t mờ dờp niam ngan. Mơya ngan ngồn geh bàr pe hìu bơnhă, bulah dùl êt, kung gam ờ hềt lơh jat niam sơl. Khi gam sền ờ sơ\p, khi kung ờ hềt g^t nền bơta ngòt rngơ\t bơh kòp sốt xuất huyết dê. Ală ală hìu bơnhă pal tơngkah tus dơ\ 3 hơ\ sồng lơh jat.

Mờ pah dơ\ gah lơh sơnơm tiah do dê bơyai lơh [ồm sơnơm gơ sơ\t sơmăc tàm tiah làng bol ơm kis, den ờ di tu\ lơi kung geh làng bol wă rò niam ờ. Uă cau tơngo\ muh mat ờ niam nùs, geh tu\ ờ kờ` ai kuang bàng lơh sơnơm in mut tàm hìu [ồm sơnơm, den gơtùi đơs là, bơta g^t wă bơh mpồl bơtìan dê bè broă rcang sơn dră mờ kòp kung gam uă jơnau pal đơs ngan.

Gah yal tơng^t jơnau pal dong tam gơl broă lơh

Jat tơrgùm kờp, bơh bồ nam tus tu\ do, gùt lơgar cih dờp rlau 80 rơbô nă cau gơbàn kòp sốt xuất huyết, uă rlau 3 dơ\ pơn ndrờm dùl tu\ mờ nam 2018, tàm hơ\ geh 6 nă cau chơ\t. Tàm tiah đah Jum dà lơgar, mìng is tàm [òn dờng Hồ Chí Minh cih dờp geh rlau 27 rơbô nă cau gơbàn kòp bơh bồ nam, ai tàm Đồng Nai khà cau gơbàn kòp là mờr 6 rơbô nă cau.

Broă rcang sơn dră kòp sốt xuất huyết cồng nha tu\ do là pơs wàs tiah ơm kis, gơ sơ\t kih dà, rcang sơn dră sơmăc kăp. Gơ sơ\t sơmăc, kih dà den pal pơs wàs tiah ơm kis, tuh jơh ală phan lơh gơ kờn dà nàng ờ lời sơmăc in geh tiah deh tăp; pleh mờ broă gơbàn sơmăc kăp den pal soh ồi ào jòng tê, bi\c tàm kơmùng… Ală broă lơh do ndrờm ờ kal ke, cau lơi kung gơtùi g^t, mơya ya ờ di cau lơi kung mut lơh bal ờ.

Jat Phó Kuang atbồ Sở Y tế Đồng Nai ồng Huỳnh Cao Hải đơs, nam do Đồng Nai lời ai khà priă rlau 10 tơmàn nàng lơh broă rcang sơn dră kòp sốt xuất huyết. Broă lơh bè mblàng yal geh càr lơh jat mờ bơta tus bal bơh ală anih lơh broă sră ba\o, anih pờ tơlik jơnau đơs tàm ală tiah; bal mờ ală broă lơh bơh yau bè rơndeh mblàng yal lòt làm tiah, phàt sră mblàng…

Gơ wèt mờ càr den ală anih lơh broă sră ba\o sùm geh ală jơnau cih yal, rùp hin bè broă rcang sơn dră kòp. Bơh bồ nam tus tu\ do, bol a` neh lơh pơgap 700 rơbô sră mblàng yal nàng phàt ală hìu bơnhă in bơh mpồl lơh broă gah lơh sơnơm dê kung bè cau lơh broă bal bơh ală mpồl cau bal nàng mblàng yal ai làng bol in.

Mơya, jat bác sĩ, tiến sĩ Nguyễn Vũ Thượng, Phó viện trưởng Viện Pasteur [òn dờng  Hồ Chí Minh dê đơs, pal sền wơl ală gùng dà broă lơh rcang sơn dră kòp pal lơh sùm, pơn jat sùm pah ngai, pah poh, ờ mìng lơh jat tàm dùl tơngai lơm den hơ\ sồng sang te\. Tài bơh dilah mìng lơh jat dùl tơngai lơm hơ\, mờ ờ lơh jat sùm den sơmăc, kih dà den pơn jat tai geh uă tài bơh lơgar he lơgar nhiệt đới.

Den tàng bè hơ\, bác sĩ, tiến sĩ Nguyễn Vũ Thượng đơs là, broă mblàng yal lơh mbè lơi nàng ờ mìng tơnguh uă bơta g^t wă bơh làng bol dê mờ pal lơh tam gơl broă lơh bơh tơl nă làng bol in tai.

Bol he sền wơl broă mblàng yal bơh bol he dê neh tơl ờ hềt, neh lơh làm jơh tàm làng bol, jơh làng bol neh kơno halà ờ hềt, kơno sùm hà là ờ hềt? A` pin dờn là tu\ làng bol go\ geh bơta ngòt rơngơ\t bơh kòp sốt xuất huyết dê là digơlan kơn jơ\, digơlan gơbàn chơ\t, den a` kơlôi là hời rơ hời làng bol geh tam gơl nùs nhơm mờ dùl nùs lơh broă bal. Jơnau kờ` bơh broă mblàng yal là lơh mbè lơi nàng tam gơl broă lơh, ờ di là pal mblàng yal mìng nàng cau in g^t lơm gời. Mờ pal tam gơl broă lơh hơ\ pal cèng bal bơta kơ\ kơl jap, hơ\ là pal gàr niam sùm ờ geh kih dà, ờ di mìng gàr niam ờ geh kih dà tàm dùl tu\ tơngai lơm.

Broă lơh rcang sơn dră kòp sốt xuất huyết là ờ kal ke ờ, hơ\ ndrờm là ală broă lơh pah ngai lơm, gùt dar tơl nă làng bol he lơm. Cau lơi kung pal g^t lơh broă lơi, lơh mbè lơi, mơya ngan ngồn ờ hềt mut lơh. Den tàng he go\, bơh bơta g^t wă tus broă lơh gam geh dùl bơta tam cah ngài, sang te\ bơta hơ\ den ală broă lơh ngan rcang sơndră kòp ngòt rơngơ\t bè kòp sốt xuất huyết hơ\ sồng geh cồng nha. Mờ broă mblàng yal gah lơh sơnơm dê kung gam geh  gơnoar kuơ mang nàng dong làng bol tam gơl, ờ mìng ơm wơl tàm bơta g^t wă mờ gam dong làng bol tam gơl broă lơh tai.

Cau mblàng K’ Hạnh