VOV4.K’ho - Bulah neh mut tàm kàl prang, mơya kòp mprơm gơlik mhàm tàm càr Daklak gam pơnjat tai gơbàn kal ke. Tus tu\ do, gùt càr Daklak neh cih dờp geh rlau 2 rbô na\ cau gơbàn kòp mprơm gơlik mhàm, tàm hơ\ neh geh 1 na\ cau chơt. Bal mờ  bơta gơbàn bơh trồ tiah dê mờ gơ jat  tờm tơngai bơh gơbàn kòp, den bơta ờ chài broa\ lơh rcang sơndra\ neh gơ gơs la bơta tờm ngan lơh kòp mprơm gơlik mhàm tàm Daklak gơ tờp ua\.

            Hìu bơh ồng Võ Đình Chuẩn kis tàm [òn drà Quảng Phú, kơnhoàl Cư\ Mgar, càr Daklak geh lơh tàm gùl suơn kơphe, gùt dar den  la chi che lơm, gùt dar hìu den geh ua\ ngan thùng phi, khàp dà khà bè lời. Tàm ua\ thùng dà, kih dà neh gơ diah gơs ua\ ngan mơya tàm  git wa\ bơh ồng Chuẩn hơ\ la bơta ờ gơtùi pleh geh:“Suơn gơbàn ru\ rơm den la gơ geh sơmac. Ai tu\ do ờ git lơh bè lơi, ờ go\ di la he geh bồm sơnơm jơh mờ suơn do, gơ ơnàng ngan den tàng  he pal bồm gơsơt jơh sơmac, den hơ\ sồng jơh kih dà. Tu\ do hìu đah do, hìu rềp bal geh kih dà den gơ geh par tus”.

            Ồng Lê Văn Duyên gơnoar atbồ anih tờm lơh sơnơm kơnhoàl Cư\ Mgar ai git,  nđờ nhai do,  kơnhoàl  neh sùm geh cau gơbàn kòp mprơm gơlik mhàm, khà cau gơbàn kòp mprơm gơlik mhàm gơguh jơnhua tus 2 dơ\ pơndrờm mờ bal tu\ mờ nam lài. Anih tờm lơh sơnơm kơnhoàl neh trơ gùm mpồl cau, bồm sơnơm gơsơt sơmac, phàt sra\, bơyai lơh mblàng pơlam nàng làng bol geh git wa\ loh bơh tài bơh kòp mprơm gơlik mhàm mờ broa\ rcang sơndra\ mơya làng bol gam ờ hềt sền ngan tàm broa\ lơh do:“Git wa\ bơh làng bol tàm broa\ sền gàr pràn kơldang sa\ ja` tus sa\ tờm, hìu nha\ mờ [òn lơgar gam ờ w\a ngan, bơh geh tus sền, sền gròi,  den go\ tàm ala\ [òn làng bol ơm kis tàm [òn drà Quảng Phú kung mìng go\ lơh is bơh tơl hìu nha\, ai bơta lơh kloh tiah kis dùl ròt den ờ hềt geh lơh”.

            Tàm [òn dờng Buôn Ma Thuột,  gơbàn bơh kòp mởơm gơlik mhàm geh ai go\ gơbàn kal ke. Bác sĩ Đặng Ngọc Sơn atbồ gah sền gròi kòp pluh, anih tờm  lơh sơnơm [òn dờng Buôn Ma Thuột ai git, nam do, kòp mprơm gơlik mhàm geh bơtờp ơnàng tàm làm 21 ntum, sơnah [òn tàm [òn dờng dờng mơya gam geh ua\ ngan cau gam sền broa\ rcang sơndra\ kòp mprơm gơlik mhàm la broa\ is bơh gah lơh sơnơm dê:“Git wa\ bơh làng bol bơh jo\ do sùm sơnơng gơbàn kòp den he pal bồm sơnơm, ờ hềt geh broa\ lơh git wa\ bơsong ala\ tiah geh kih dà tàm ala\ hìu nha\. Pa do, anih tờm lơh sơnơm [òn dờng neh bơyai lơh ua\ ngan dơ\ mblàng pơlam nàng gơsơt kih dà mơya khà  kờ` bal bơh ua\ ngan hìu nha\ mờ ua\ làng bol ờ hềt git wa\ ngan bơta do mờ gam  geh kih dà. A` kung neh lòt mờ go\ ờ ua\ khà 10-20% làng bol ờ lơh broa\ bal, ờ ua\ làng bol til mpồng ờ ai bồm sơnơm bulah gam  tàm hìu”.

            Tu\ do,  jơh ala\ kơnhoàl, [òn drà, [òn dờng bơh càr Daklak neh geh cau gơbàn kòp mprơm gơlik mhàm, mờ kờp jơh geh tus rlau 2 rbô na\ cau gơbàn kòp. Bal mờ broa\ geh đơs lài mờ làng bol ba` lơh bè ờ git mờ bơta kòp do, gah lơh sơnơm tàm càr Daklak gam nhap nhar lơh bal mờ gơnoar atbồ [òn lơgar, ala\ mpồl, mpồl bơtìan mut lơh ua\ ngan broa\ lơh mblàng pơlam bơta chài rcang sơndra\ kòp bè bơyai lơh lơh kloh tiah kis, gơsơt kih dà,  bồm sơnơm gơsơt  sơmac nàng geh sền gròi, tơmù mờ kơryan geh kòp mprơm gơlik mhàm.

Kung bè uă càr, [òn dờng tàm gùt lơgar, kòp prơm gơl^k mhàm tàm càr Dak Lak kung gam kal ke. Kòp gơl^k geh tàm 15 kơnhoàl, [òn drà, [òn dờng, tàm càr bal mờ ală cau gơtìp kòp tơnguh ni sơna. Jơnau kờ` đơs ngan là tàm càr Dak Lak neh geh cau gơtìp chơ\t tài kòp prơm. Làng bol pal rơcang ală broă sơndră, ală kơnă, gơnoar atbồ bal mờ gah lơh sơnơm geh gơnoar lơi tàm broă sơndră mờ kòp tu\ do, cau ai tơng^t jơnau đơs do neh lùp bác sĩ Phạm Văn Lào, gơnoar atbồ hìu sơnơm sơndră mờ kòp càr Dak Lak bè tơngu me do.

-Ơ bác sĩ, bu\ lah neh mu\t tàm kàl prang, mơya khà cau gơtìp kòp prơm gơl^k mhàm tàm càr Dak Lak kung gam tàm khà uă. Nđan lah nam do kòp prơm gơl^k mhàm gơl^k geh pràn bè hơ\ mờ gah lơh sơnơm neh rơcang lơh jăt ală broă sơndră mờ kòp bè lơi?

Bác sĩ Phạm Văn Lào: Gơtùi đơs, kòp prơm gơl^k mhàm là kòp gơtòp jo\, geh tus tàm lơgar Việt Nam bơh ală nam 1960, tàm dunia den neh gơl^k geh jo\ rơlao, lơgar he geh bal tàm tiah geh kòp prơm gơl^k mhàm. Dơ\ 2 tai là bơta duh nam do jăt broă gơl^k geh bè bơta duh ală nam pa do den bơta duh tơnguh rơhời mờ bơta duh sơlơ tơnguh den ală kòp gơtòp gơrềng bal tus rài kis ală bơta ký sinh trùng gơrềng bal tus broă tơnguh duh kung tơnguh bal sơl, dơ\ 3 tai là he go\ tàm ală nam do, tiah geh mìu kung kal ke, kàl mìu nam do ờ uă mơya geh mìu rah rài tàm uă tiah, ală broă mìu jăt kàl he dê neh roh rơhời tài tam gơl trồ tiah mờ lơh gơl^k bơta bè do, mơya he ba` đơs là tài bơh trồ tiah mờ gam geh bơh să tòm he dê tai. Să tòm he dê là jăt tơngai bơh 3 tus 6 nam, mơya ờ loh tơngai mờ tài he tu\ geh kòp den he pal tơrgùm kơrian, mơya tơnơ\ mờ 1 tơngai he ờ kah tai tàm hơ\ geh bal gah lơh sơnơm kung gơtìp ờ di sơl tàm broă do mờ làng bol kung ờ rơcang, ală kuang bàng bal mờ làng bol ờ tơrgùm tàm ală broă do ngan mờ he hời rơhời hu^ tus tàm tu\ he go\ den kòp neh geh uă, gơl^k geh kòp uă là bè hơ\.

Bè broă sơndră mờ kòp tu\ do den tềng đăp mờ bơta do, gơtùi đơs nam do he lơh uă ngan, gah lơh sơnơm kung lơh ngan sơl bal mờ ală broă lơh mờ pơlam ală kơnă, gơnoar atbồ tu\ do tàm ală tiah geh uă kòp bè [òn dờng Buôn Ma Thuột, kơnhoàl Cư\ Mgar den broă gơsơ\t kih dà, phan lơh gơl^k kòp mờ pơs wàs kloh niam tiah kis kờ` tơmù khà cau gơtìp mờp chơ\t den neh lơh ngan, bu\ lah he neh geh ală cau gơtìp chơ\t, mơya tơnơ\ mờ hơ\ den neh tơl^k geh jơnau mờng chài, ală mpồl sơm kòp neh tơnguh broă sơm kòp, ală mpồl sơndră den pơn jăt tai ai ală broă lơh mờ geh bal tàm ală tu\ kal ke he kung pal [ồm sơnơm mờ gơsơ\t kih dà nền nòn.

- Bè bác sĩ pa yal den 1 tàm ală bơta tòm gơtòp uă kòp prơm gơl^k mhàm là bơh jơnau g^t wă làng bol dê, di bè hơ\ den ală broă lơh mùl màl mờ bơh tàm ală dơ\ tus sền gròi kờ` g^t kòp bác sĩ dê den bác sĩ neh g^t bè lơi jơnau g^t wă tàm broă sơndră mờ kòp làng bol dê mùl màl tàm tiah geh uă kòp nam do?

Bác sĩ Phạm Văn Lào: Dùl anih geh ờ uă làng bol gam ờ sền gròi nền nòn, pal đơs là bè hơ\, mơya broă lơh nền nòn rơlao là pal sền gròi rơlao hơ\ là bơta ngăc ngar làng bol dê bè broă sơndră mờ kòp prơm gơl^k mhàm, gơtùi đơs là, làng bol he tus hờ kòp prơm gơl^k mhàm là kung ờ su\k ơm ngan mờ kung tam pà bal mờ gah lơh sơnơm sơl mờ tam pà bal mờ ală gah, mpồl lơh broă, gơnoar atbồ, mơya broă bơsong mùl màl là ală cau kờ` lơh bè lơi ba` gơtìp kòp prơm gơl^k mhàm tai den làng bol ờ g^t bè jơnau do, bè tàm ală [òn dờng den tàm ală tiah cau lời ală khàp dà tam tòm chi bơka, ală khàr dà, thùng phi đơ dà mìu geh uă mơya he ờ lơh jơh ha là he ờ lơh ngan jòi tus tàm ală tiah geh kih dà uă, phan lơh gơl^k kòp tàm hìu tòm den pal tuh jơh. Jăt a` kơlôi, jơnau g^t wă kờ` bơsong ală broă do he dê bè là ală khàr tồt bơkào, sơ[àk dà tam tòm chi bơka là tiah kis kờ` kih dà mờ phan lơh gơl^k kòp prơm gơl^k mhàm ơm kis  den he ờ hềt geh tam cah is loh làng, geh uă tu\ he ờ g^t mờ broă pơs wàs kloh niam ù tiah, mờ broă pơs wàs kloh niam tiah kis kờ` sơndră mờ kòp prơm gơl^k mhàm hơ\ là ală tiah tòm he pal sền gròi.

- Bè hơ\, ală cau gơboh kờ` mờ broă tồt bơkào ha là ròng ka bơka tàm hìu ha là tam chi bơka niam den pal lơh bè lơi tàm tu\ kòp prơm gơl^k mhàm bè tu\ do?

Bác sĩ Phạm Văn Lào: Loh làng rài kis tơnguh bơtàu den broă kờ` kung geh  tơnguh rơlao, mơya pal geh ală broă lơh niam bal mờ broă pal nền nòn uă. Bè tu\ he tam chi bơkao niam den geh dà tàm hơ\, den pal ròng ka bal tàm hơ\. Mờ gơwèt mờ ală khàr dà tồt bơkào tềng jơnang duh khoai den pal ơn tai 1 sơ-io\ dà tơngi sa den lơh kih dà ờ gơtùi kis tai. Ha là ală tiah bè bơngàn dơ dà den pal tuh ờ uă boh, den kih dà ờ gơtùi kis. Mờ ală tiah thòng kờn dà den ngui dà `ơ\k tuh. Ală khàr dà den he sơklu\p, ală sơtèk dà den ròng ka mờ sền gàr tiah kis mờ geh tơnguh nùs nhơm kờ` gơboh he dê tai.

- Ưn ngài ồng uă ngan!

                    Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp mờ Ndong Brawl