Kòp đồm mhàm la bơta kòp gơ lơh ờ niam tàm dơlam sa\ tu\ mờ hooc môn insulin bơh  phan lơh lề phan sa, tơnơ\ mờ klung ờ tơl hala gơmù lơh aniai tus mờ sa\ ja`, geh ai go\ khà sơdàng tàm mhàm sùm  jơnhua. Kòp do geh đơs la cau gơsơt cau ờm tài gơbàn kòp ờ git ngan mờ ala\ aniai bơh kòp den ngòt rngơt ngan di lah ờ sơm kòp di pal mo. Khà cau gơbàn kòp đồm mhàm tàm dunia jơnhua ngan, tàm 100 na\ cau den geh 1 na\ cau gơbàn kòp. Việt Nam la lơgar geh cau gơbàn kòp do ơm dơ\ 10 dunia mờ cau gơbàn kòp do sơbac ngan. Kòp do lơh gơmù khà rài kis bơh cau kòp. Broa\ git gờ` ala\ bơta gơbàn kòp mờ sơm kòp geh bal mờ broa\ sùm lòt kham di ngai du\ la kuơ màng ngan.

            Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Nhược Kim hìu bơsram dờng Y Hà Nội, kuang jat jơng at bồ mpồl đông y Việt Nam ai git: Geh ua\ bơta ngan lơh gơguh gơbàn kòp đồm mhàm bè bơh gơ lời wơl, bơh cau lơma\ ir, bơh raà kis ờ hoan ờ wanh sa\, sào sa ờ di pal…Ngan la, ala\ bơta gơbàn aniai bơh kòp den ngềt ngơt ngan, den tàng cau kòp ờ sền, ờ git. Tus tu\ ala\ bơta gơbàn kòp loh làng ngan den hơ\ sồng geh lòt kham, tu\ hơ\ broa\ sơm kòp den gơbàn kal ke mờ roh ua\ pria\ ngan.

            Ala\ bơta gơbàn bal bơh kòp đồm mhàm la cau kòp sùm  ai go\ gơbàn tơhir dà, lòt đồm sùm ua\ dơ\,  ngan la tàm trồ mang, sa\ ja`  gơlơh jê reh jê ram, rgai sa\, dơ kia\t pờm mas…Cau kòp gam sùm gơbàn gơ du\i kòn đe,  kòl è, mat sơlơ ngan slơ sền ờ loh, sa\ ja` bươn ngan  gơbàn sồt mồr…

            Kòp đồm mhàm mùl màl gơbàn ngòt rngơt tài kan ngan git, den tàng pal git rcang lài kòp tu\ gơ ờ hềt geh lơh aniai sa\ ja` mờ broa\ lơh:

            Hơ\ la ba` lơi lơ ma\ ir sa\. Jat cồng nha sền sơnơng, kòp đồm mhàm geh gơ bàn lơỳai di lah cau kòp tơmù rgai sa\ bơh 5-7% kơnjơ\ sa\. Tơmù kg sa\ mờ sùm tàp pràn sa\ ja` sùm kung dong sa\ ja` lơh gơs insulin ua\ rlau- bơta tờm ờ lơh gơbàn kòp đồm mhàm.

            Sào sa pal di pal, rwha phan sa ờ hoan ua\ tơngi, ê\t sơdàng mờ sa ê\t boh, phan hùc ê\t calorie hala phan hùc ờ geh ga. Pal sang chu jrào mờ ala\ bơta bè ơlak bièr, kờ` kơryan pơhìn kòp đồm mhàm.

            Broa\ sơm kòp do pal lơh geh 2 bơta: Sền gròi khà sơdàng tàm mhàm tàm bơta di pal mờ git sơm gờ` ala\ bơta gơbàn aniai.

            Tu\ do, geh ua\ ngan ala\ sơnơm geh is, rềp mềr ngan lơh tơmù sơdàng tàm mhàm, lơh jơh  bòl glar  ai tus cau gơbàn kòp do bè bù` bơtang, jrang thìa canh, sinh địa, thương truật, hoài sơn. Broa\ ngui sơnơm Tây geh ngui bal mờ đông y tu\ do neh lơh niam ngan broa\ sơm mờ rcang sơndra\ gơbàn aniai bơh kòp do,  kơryan ngan ala\ bơta gơ dờp ờ niam bơh sơnơm.

Ơ làng bol mờ gơ\p bơyô, kờ` dong kờl làng bol mờ gơ\p bơyô wă rơlao tai bè kòp đồm mhàm, ală cau di gơlan gơtìp kòp, mờ lơh bè lơi kờ` sơndră mờ kòp, bol a` neh geh dơ\ lùp bác sĩ Trịnh Quang Trí kuan jăt jơng atbồ anih lơh sơnơm rơcang sơndră mờ kòp càr Dak Lak. Tu\ do, là tơngu me tòm bơh dơ\ lùp do:

-Ơ bác sĩ, nđan lah kòp đồm mhàm lah ngòt rơngơ\t ngan, mờ geh sền là kòp lơh chơ\t cau uă ngan?

Bác sĩ Trịnh Quang Trí: khà sơdàng tàm mhàm tơnguh uă den ờ lơh chơ\t mơ cau, mờ gơl^k geh kòp mờ chơ\t rơhời. Bè kòp gơlơh kră kơl dang gùng mhàm tềng klồng măt, lơh gơtìp jù tềng măt mờ lơh ờ loh măt geh tu\ gơlơh jơngo măt tơn. Dơ\ 2 là lơh ờ niam tus mờ tơngoh: ală gùng tơngoh tàm să tu\ gùng mhàm tơnguh den lơh gơtìp kră kơl dang, lơh cau gơtìp kòp lài ngan tul, tơnơ\ mờ hơ\ jê, hơ\ sồng ờ g^t bè lơi tơn. Kòp gơl^k geh ờ niam ngan là gùng mhàm mờ plai nùs lơh gơl^k mhàm rơndồl tus hờ nùs uă, lơh bơcah gùng mhàm nùs, hơ\ sồng lơh gơtìp tus hờ leh, lơh ờ pràn leh. Ală bơta phan tàm dơlam să ndrờm gơtìp aniai jơh tài kòp đồm mhàm den tàng ngòt rơngơ\t ngan.

- Ơ bác sĩ, kòp đồm mhàm gơl^k geh lơyaì, den tàng kal ke ngan tàm broă kờ` g^t mờ cau kòp ờ hoan sền gròi ngan. Di bè hơ\, ală cau bè lơi den pal kah rơcang ngăc mờ bơta gơl^k geh kòp đồm mhàm?

Bác sĩ Trịnh Quang Trí: Lài ngan là ală cau `jơ\ să mờ lơmă ir Dơ\ 2 tai là cau sơnam sơlơ dờng den kòp do sơlơ geh uă, tàm hơ\ uă ngan là bơh 45 sơnam rơlao hờ đang. Dơ\ 3 tai là cau lơma\ ndul, mờ cau ùr là bơh 80 phơng, cau klao là 90 phơng rơlao hờ đang. Hơ\ sồng ală cau neh geh kòp gơguh mhàm, kòp nùs, gùng mhàm lài do, ha là cau ùr geh bun mờ deh kòp dờng rơlao 4 k^; tàm hìu nhă geh cau mè, bèp ha là oh mi gơtìp kòp đồm mhàm; mờ ală cau ờ hoan ơwa` să. Den ală cau do pal lòt kham jăt tơngai, ờ uă ngan 1 dơ\ tàm 1 nam, hơ\ là mìng kờ` ai mhàm sền mờ hìu kham lơi kung gơtùi lơh lơm, priă ờ kas.

-Ală cau do pal lơh bè lơi kờ` sơndră mờ kòp đồm mhàm ơ bác sĩ?

Bác sĩ Trịnh Quang Trí: Broă rơcang mìng là tam gơl tàm rài kis, tam gơl broă lơh, broă sào sa. Bè di lah lơmă ir să den he pal tơmù lơmă, ndul dờng den pal lơh bè lơi nàng geh ndul dềt wơl, sào sa trồ mang den tơmù wơl, tơmù sa tơngi phan ròng, tơmù sa uă ir boh, ală phan bòk, tơmù hùc dà lơngồt, tơmù ală phan sa neh lơh lài. Bè gơtìp gơguh mhàm den pal sơm kòp sơndră mờ mhàm geh bè ờs wơl…geh tơmù ală bơta kòp gơl^k geh.

-Bè bác sĩ neh yal, den broă lơh jăt rài kis niam, sào sa di pal, tàp pràn să jan là broă lơh niam ngan kờ` sơndră mờ kòp tê jê să. Kuơ màng ngan là tus mờ cau gơtìp kòp đồm mhàm, tu\ neh gơtìp kòp den broă sơm kòp kal ke mờ hoàc huơr ngan, tài pal sền gròi khà sơdàng tàm mhàm mờ go\ sơm kòp gờ` ală bơta kòp. Bác sĩ gơtùi yal loh rơlao bè broă sơm kòp kòp do bè lơi?

Bác sĩ Trịnh Quang Trí: broă sơm kòp đồm mhàm den geh 3 mpồl broă lơh: Lài ngan là broă sào sa pal tam gơl. Dơ\ 2 là pal tàp pràn să jan, tàp di pal mờ tơl sơnam dê. Dơ\ 3 tai là tu\ ngui sơnơm den pal lơh jăt di mờ jơnau bơto sồr bơh bác sĩ dê mờ pal lơh jăt di pal, di lah hùc uă ir den gơtìp chơ\t mơ.

-Ưn ngài bác sĩ Trịnh Quang Trí, kuang jăt jơng atbồ hìu sơnơm rơcang gàr mờ kòp càr Dak Lak.