VOV4.K’ho- Lơh jăt Broă lơh dà lơgar bè phan bơkah tơl pràn, uă broă lơh, rơndăp broă lơh bè phan sa bơkah tơl pràn neh geh Dà lơgar bơcri priă tơn mờ uă rơndăp broă lơh lơh broă bal mờ dunia geh pờ ơnàng. Bơta hơ̆ neh lơh niam bơta geh ngan phan sa bơkah tơl pràn làng bol in dùl bă loh làng ngan. Mơya, bơta geh ngan, bơta rơgai ờ tơl pràn tàm lơgar he, ngan là kơnòm dềt tiah làng bol jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau mờ tiah kơh bơnơm kung gam ơm sơl tàm khà uă pơndrờm mờ kờp bal bơh gùt lơgar dê.

Bi H’Son Lao ơm tàm xã Ea Wer, kơnhoàl Buôn Đôn, càr Dăk Lăk bau neh 12 nam do mờ deh geh 4 nă kòn. Hìu bơnhă bi dùl êt sre mìr, broă lơh broă sa ờ gŏ geh sùm, pal ntoăt jòi phan sa pah ngai den tàng rài kis kal ke ngan gĭt lơh den tàng ală kòn bơh bi dê ndrờm rơgai ờ tơl pràn ngan. Bi H’Son Lao, pà gĭt: Bàr pe nă kòn tàm hìu sa ờ tơl phan sa bơkah, tơl pràn, ờ gŏ geh biăp dà, ờ gŏ geh boh dà màn sơnđờm khai ờ pràn, khai glar tàm să, khai jê ndul sùm. Kòn lơi kung rơgai rơgong lơm, bơh kòn tơnhoa tus kòn pŭt ndrờm rơgai jơh lơm.

Tàm ală ƀòn kal ke tàm tiah Tây Nguyên bơta kơnòm dềt rơgai ờ tơl pràn lơyah bè hìu bơnhă bi H’Son Lao dê gam uă ngan. Bơnah phan sa ờ tơl bè khà mờ ờ geh tơl bè bơta bơkah tơl pràn, kòp jê mờ ală jơnau ròng siam sền gàr bè jơgloh rƀah là jơnau bơh bơta rơgai ờ tơl pràn tàm kơnòm dềt tàm ală tiah gam uă kal ke. Ƀác sĩ mò Trần Thị Thúy Minh- Kuang ătbồ Khoa kòp kơnòm dềt Tơrgùm bal Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, pà gĭt: Jăt bàr pe jơnau kơlôi sơnơng rềp ndo bơh jơh gùt tiah Tây Nguyên dê bè bơta rơgai ờ tơl pràn tàm mpồl bơtiàn den gơ ơm tàm khà bơh pơgăp 30 tus 40% tàm mpồl bơtiàn. Geh uă ngan jơnau lơh gơbàn rơgai ờ tơl pràn. Dùl tàm ală jơnau lơh gơbàn hơ̆ là ală cau să jan krơi is. Dơ̆ bàr là ală cau ngan ngồn là khi siơ̆u siar ngan protein ai kòn dềt in sa, hơ̆ là gơwèt mờ ală rài kis lơh sa là kal ke ngan mờ khi ờ geh tơl bơta ai kòn in sa ală dơ̆ sa geh phan sa bơkah tơl pràn. Dơ̆ pe là geh ală cau den mè bèp kung ờ gŏ di là siơ̆u siar ir bè priă jền blơi phan sa, tơl phan sa bơkah tơl pràn ai kơnòm dềt in mơya bè ală bơta kơlôi sơnơng ờ di ngan tàm broă ròng siam sền gàr, kung gơlam tus sơl jơnau kơnòm dềt rơgai ờ tơl pràn.

Ndrờm bè ală ƀòn lơgar bơh làng bol jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau tàm Tây Nguyên dê sơl, Mèo Vạc là dùl tàm ală kơnhoàl rƀah ngan bơh càr Hà Giang dê, rài kis làng bol ală jơi bơtiàn tàm kơnhoàl gam rƀah lơ ời ngan pơndrờm mờ rài kis kờp bal bơh càr dê. Uă xã, khà kơnòm dềt hơđơm 5 sơnam rơgai ờ tơl pràn jăt bơta kơng kơn jơ̆ geh tus bơh 20- 23%; rơgai ờ tơl pràn jăt bơta jơnhoa să bồ là bơh 40- 45%, khà ờ tơl kẽm tàm kơnòm dềt là bơh 70- 80%. Jăt bi Đặng Thị Quẩy- Kuang bàng sùm lơh kơnòl broă pràn kơldang să jan deh dùh mờ phan sa bơkah tơl pràn Hìu sơnơm xã Tát Ngà dê yal: Tềng đăp bơta geh ngan hơ̆, Hìu sơnơm xã Tát Ngà neh tơnguh tai broă lơh mblàng yal nàng rơhời dong tơrmù khà rơgai ờ tơl pràn tàm kơnòm dềt. Bi Đặng Thị Quẩy, yal: Pah nhai, añ pal bơto pơlam ai mè bèp in là sac rwah kơnòm dềt chấm jăt sră wăc sềr rùp bơh Viện phan sa bơkah tơl pràn dê nàng gĭt sền kòn he dê ơm tàm khà lơi, bè ờs, rơgai ờ tơl pràn di mơ halà rơgai ờ tơl pràn kơn jơ̆ ir nàng gờñ bơtơl wơl ai kòn he in kis dờng niam. Pal đơs là nàng ai làng bol in wă wờng tŭ kơnòm dềt gơbàn kòp bè bơnah phan sa bơkah tơl pràn den he pal bơtơl dà mờ phan sa bơkah tơl pràn wil tơl nàng bơtơl wơl ai să jan kòn dềt in, pleh ală tŭ kòp kơnòm dềt gơtìp rơgai ờ tơl pràn. Lòt mblàng yal mờ geh lơh phan sa bơkah tơl pràn dơ̆ sa phan sa ai kơnòm dềt in. Tŭ do, tàm xã ờ geh rơndăp broă lơh lơi, ală broă lơh kung ờ geh den añ pal mblàng yal bè phan sa bơkah tơl pràn geh ngai 01 nhai 06 vitamin A gơ sơ̆t jrơs mờ nhai 12, lơh sùm pah nam 2 dơ̆. Geh bàr pe nă cau mè lơh jăt niam ngan den tàng kung gŏ gơlơh chờ hờp sơl bàr pe nă kơnòm dềt ờ gơtìp rơgai ờ tơl pràn, tàm ală tŭ sơnam 24 nhai bơh pa deh. Tŭ do, kơnòm dềt tàm do kờp bal pơgăp bơh 18- 20% rơgai ờ tơl pràn, mìng là ală hìu bơnhă geh rài kis rƀah lơ ời lơm.

Tài bơh rài kis làng bol tàm ù tiah kal ke den tàng bơta niam rài kis bơh kơnòm dềt dê ờ huan uă ngan. Ală dơ̆ sa pah ngai mìng geh tơngời, biăp, ờ geh tơl phan sa bơkah tơl pràn nàng tam gơl, tơnguh uă geh bơta dờng jơnhoa să bồ mờ bơta pràn să jan. Nàng rơhời tơrmù khà rơgai ờ tơl pràn ai kơnòm dềt in, Hìu sơnơm xã Tát Ngà neh mờ gam lơh pràn broă lơh mblàng yal, hòi jà ai làng bol in tơrmù khà deh kòn dơ̆ pe nàng ròng siam sền gàr gơ in niam ngan rlau jơh ai ală kòn in. Nàng broă lơh rơcăng sơndră bơta rơgai ờ tơl pràn ai kơnòm dềt in tàm ală ƀòn lơgar lơh geh cồng nha niam, jăt bi Đặng Thị Quẩy- Kuang bàng lơh kơnòl broă sùm sền gàr pràn kơldang să jan deh dùh mờ phan sa bơkah tơl pràn Hìu sơnơm xã Tát Ngà dê, den: Kơ̆p kờñ gơnoar ătbồ lơh ngan ai tơl bơta blơi phan ngui lơh ală dơ̆ sa phan sa bơkah tơl pràn ai kơnòm dềt in mờ ai càn priă ai làng bol in ròng phan, pơnyơu bè ròng sềm halà ròng iar deh tăp nàng ai ală hìu bơnhă cau ờ huan geh priă jền in nàng cau ròng, sền gàr ròng siam oh kòn pah ngai geh niam rlau, hơ̆ là priă jền nàng ai ală hìu bơnhă rƀah mờ mờr ndrờm bè rƀah in ờ geh tơl pràn jền nàng dơ̆ ngui tàm rài kis hìu bơnhă, sền gàr dơ̆ sàu sa bơh kơnòm dềt dê lơh bè lơi nàng gơ in dipal.

Tŭ do, broă lơh rơcăng sơndră rơgai ờ tơl pràn neh gơ gơs là dùl tàm âlw Broă lơh jơnau kờñ Dà lơgar kuơmàng tàm lơgar he, tàm hơ̆ jơnau kờñ tơrmù lơyah khà rơgai ờ tơl pràn tàm kơnòm dềt hơđơm 5 sơnam neh gơ gơs là jơnau kờñ bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn bơh dà lơgar dê mờ jơnau kờñ bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn bơh tơl càr dê. Tàm hơ̆, anih lơh broă sồr lơh là Bộ Y tế, anih tờm lơh là Viện phan sa bơkah tơl pràn dà lơgar dê bal mờ 2 jơnau đơs là rơcăng sơndră lài mờ sền gàr gờñ lời ai kơnòm dềt hơđơm 5 sơnam in. Mơya, khà rơgai ờ tơl pràn lơyah băt dờng mờ khà rơgai ờ tơl pràn khà nggờc kĭ tàm kơnòm dềt hơđơm 5 sơnam tàm nam 2020 kung gam ơm tàm khà 12,5% sơl. Nàng lơh niam wơl bơta geh ngan do, kơlôi ngan kờñ pal geh bơta bơcri priă ală gah in, rề ơnàng ală bơta dong kờl tàm ală càr kal ke, ngan là tiah làng bol jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau mờ tiah kơh bơnơm, pleh bơcri priă rah rài nàng cèng wơl cồng nha geh kuơ ngan.

            Cau cih Giàng Seo Pùa- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến