VOV4.K’ho – Bơh yô yau, tàm rài kis pah ngai, tàm broă lơh sa, bơh ală dơ\ lơh yàng bơh kòn cau Sơdàng dê neh crơng gơs ală gùng đơs pơnđik niam mờ li la ngan. Pơn rơ bè ală gùng đơs pơnđik Rơngêi, ting ting, chiếo, Ayo\, Plet… Tàm rài kis pah ngai, cau Sơdàng sùm đơs pơnđik mờ gùng đơs pơnđik Rơngêi rơle\ rơlùn, jrô ndơp ngan.

Rơngê – dùl tàm ală gùng đơs pơnđik rơle\ rơlùn, jrô ndơp geh làng bol kòn cau Sơdàng đơs dùl bă rềp mềl, jơh nùs song dơpă ngan. Ală jơnau đơs pơnđik tàm gùng đơs pơnđik Rơngê den cèng li la ngan bơta krơi is, gàr bơta niam chài is gơ dê. Jơnau đơs pơnđik sùm geh đơs ring ngan, ờ mìng kờ` lơh gơ in [uơn đơs, mờ gam geh sap sèng ring bal nàng [uơn git, [uơn kah. Tơngume đơs pơnđik digơlan là jơnau chờ hờp, jơnau moat jrùm; geh tu\ den đơs dềt dềt, geh tu\ den yal jơh, geh tu\ den chờ chờ, geh tu\ den chờ bè rài kis să tờm, bè hìu bơnhă halà bè [òn lơgar.

Cau chài bơceh jơnau đơs crih, ồng A Đũh, lài do là Phó kuang atbồ mpồl đơs crih tamya kòn cau càr Kon Tum pà git: “Gùng đơs pơnđik rơngê geh đơs tu\ chờ hờp bè dùl broă lơi hơ\. Gùng đơs pơnđik do sùm geh đơs rơle\ rơlùn, ngui bơta chài đơs pơn yơu, digơna jờng rơ bè rài kis, lơh broă, lơh sa. Dilah cau iat nền nòn den geh git uă bè pơrya tơngume mờ cau đơs pơnđik kờ` đơs tus bè bơta lơi, tài cau đơs pơnđik ai lơh pơn yơu bè hơ\, mơya ờ di là khi đơs ngan bè hơ\ ờ, khi kờ` ai broă gơlik geh, ai phan geh ngan nàng đơs bè nùs nhơm, broă lơh kòn bơnus dê, geh tu\ khi đơs pơnđik bè cau bơyô, bè cau nac, cau gam iat khi đơs pơnđik”

Gơ jat bè tơl bơta gùng đơs pơnđik bơhìan yau bơh tơl tiah dê mờ gùng đơs pơnđik rơngê digơlan geh dùl êt bơta krơi is bè khà ndang đơs pơnđik, muh mat cau đơs pơnđik dê. Gùng đơs pơnđik rơngê bơh tiah Đăk Tô, Tu Mrông, càr Kon Tum dê den geh đơs jat sap rơ le\ rơ lùn, ờ gơ jă gơ jal, ai cau Sơdàng tàm tiah Kon Plông, càr Kon Tum den đơs pơnđik jat dùl sap jòng sùm, tus lồi jơnau đơs pơnđik den tơnguh sap đơs hời rơ hời.

Gùng đơs pơnđik rơngê geh đơs mờ bơta gơguh sap đơs jat kơnă  (hơ\ là Do-Re-Mi-Fa-Sol-La), cèng gùng đơs crih lơbơn niam, yal nùs nhơm cau đơs dê bè dùl jơnau yal, pờ nùs cau in git. Bơta niam is ngan rlau jơh bơh gùng đơs pơnđik do dê là tu\ nghệ nhân gam đơs pơnđik tàm sap dimơ (hơ\ là sap đơs ờ lơyah mơkung ờ jơnhua), nisơna đơs gơguh jơnhua dùl kơnă 8 (hơ\ là đơs sap ndrờm tàm nốt jơnhua). Jat cau bơceh jơnau đơs crih, ồng A Đũh yal, bơta ai tơnggo\ muh mat đơs pơnđik, sap đơs bè hơ\ geh sền là bơta tờm ngan, là bơta kuơ màng bơh tơngume jơnau đơs pơnđik dê, lơh gơlik bơta gơ hòi gơ jà cau iat in: “Bè sap đơs bơh gùng đơs pơnđik rơngê dê, gơ guh gơ mù bè lơi geh gùng krơi gơ dê, krơi mờ ală gùng đơs pơnđik ndai. Gơ niam is tàm bơta, hơ\ là nghệ ngân gam đơs tàm sap dimơ hơ\ sồng tus nggùl jơnau đơs pơnđik den đơs gơguh tus kơnă 8, hơ\ là bơta crih crài bơh gùng đơs pơnđik do dê. Bơta tơnguh sap đơs là kờ` đơs ngan bè dùl bơta lơi hơ\, mơkung nàng nghệ nhân in ai cau ndai in go\ sap đơs he dê, lơh gơlik bơta sền gròi cau iat in. Bulah đơs pơnđik tàm sap jơnhua, mơya nghệ nhân ờ nggà lơh kơldang sap đơs, mờ lơ bơn ngan, rơle\ rơlùn ngan. Do là bơta niam is bơh gùng đơs pơnđik rơngê dê là ờ huan go\ ngan ală gùng đơs pơnđik ndai gơtùi geh bè hơ\”.

Tơngume jơnau đơs pơnđik dê den li la ngan, bơh ală jơnau yal boh bơr mờ mè bèp, ùr bơklau, bơta tam kờ` ùr klau, nùs nhơm kờ` gơboh [òn tờm, chài boh bơr, kis mờ cai ndai, mờng chài lơh sa, wă rò sơnam pa… tàm gùng đơs pơnđik rơngê geh ngui jơnau đơs ai lơh pơn yơu niam ngan. Bơta do rềp mềl mờ rài kis pah ngai den tàng [uơn ngan geh cau kơnòm să kờ` iat. A Sương, 25 sơnam ơm tàm thôn Long Giôn, xã Đăk Ang, kơnhoàl Ngọc Hồi, càr Kon Tum đơs bè gùng đơs pơnđik do bơh kòn cau Sơdàng dê bè do: “Rơngê là gùng đơs pơnđik kuơ màng ngan mờ mò pàng he dê bơh yau lời wơl, ală jơnau đơs pơnđik tàm rơngê den cèng bơta niam krơi is. Gùng đơs pơnđik do ờ mìng geh cau kra đơs mờ iat, mờ ală cau kơnòm să bè bol oh tu\ do iat kung wă mờ git bơta niam, bơta kuơ tàm dơlam bơh ală jơnau đơs pơnđik hơ\ dê. Oh iat cau kra sùm đơs bè rài kis să tờm, rài kis bơh hìu bơnhă dê, jờng rơ lơh broă, lơh sa. Khi đơs ai lơh pơn yơu, jơnau đơs geh sap sèng niam ngan, bơh ală jơnau đơs do tus jơnau đơs ndai ring ngan. Tu\ do, oh b al mờ mpồl ơruh pơnu tàm thôn kung gam tàp đơs bè gùng đơs pơnđik rơngê, ting ting, ayo\ mờ ală gùng đơs pơnđik ndai”.

Gùng đơs pơnđik neh đềt mềr tàm rài kis pa ngai, tàm broă lơh sa, là phan sa nùs nhơm ờ gơtùi ờ geh tàm mpồl bơtiàn kòn cau Sơdàng. Jơnau đơs pơnđik ờ mìng geh đơs tàm ală dơ\ lơh chờ, mờ tàm ală dơ\ lơh yàng, wă rò nam pa, làng bol tàm ală thôn kung gam sền gàr mờ bơtàu tơnguh. Ồng A Lih, kra [òn [òn Kon Wang, xã Ea Yiêng, kơnhoàl Krông Pach, càr Dak Lak pà git: “Làng bol tàm thôn Kon Wang gam pơn ìơ să ngan mờ sền gàr ală gùng đơs pơnđik bơh ồng mò dê lời wơl. Bol a` đơs gờm chờ sơnam pa, nting sap bal mờ gơp mờ gùng đơs pơnđik rơngê. Tàm ală broă chờ hờp bơh hìu bơnhă mờ [òn lơgar dê, bol a` sùm đơs lơh quèng bal mờ kung bơto wơl kòn sau in nàng tơ nơ\ do ờ gơtìp roh hui\ bơta niam chài kòn cau he dê”.

Tài bơta gơ rềng bơh rài lơh sa drà kă bro dê, ală gùng đơs pơnđik bơh ală bă tiah krơi is geh gơ rềng uă ngan tàm rài kis bơh làng bol dê, 2, 3 gùng đơs pơnđik bơhìan yau ndrờm bè gơtìp roh hui\ hời rơ hời, cau kơ nòm să ờ kờ` mờ jơnau đơs pơnđik kòn cau he dê. Bulah bè hơ\, tàm ờ thôn, [òn làng bol kòn cau Sơdàng tàm Tây Nguyên dê tu\ do, gùng đơs pơnđik rơngê kung gam geh đơs sùm tàm ală dơ\ geh broă bơh hìu bơnhă dê, tàm ală dơ\ lơh yàng, lơh chờ bơh [òn lơgar dê. Bơh ală jơnau đơs pơnđik làng bol dê, bơh ală nghệ nhân dê neh pơgồp bơnah lơh gơs bơta chờ hờp ai tơl nă cau in, dong làng bol sơlơ git wă bal mờ gơp, tam klac đềt mềr, brồ guh bơt bơtàu rài kis pa.

Cau mblàng K’Duẩn