VOV4.K’ho - Geh ua\ ngan kòn se  tu\ deh ờ gơbàn go\ bơta lơi bè kòp tê jê sa\. Mơya, slơ dờng, ala\ bơta  gơbàn krơi is slơ go\ loh ngan. Hơ\ la bơh kòn se neh gơbàn kòp, gơbàn kơlte bơh tàm ndul mè. Kờ` tơmù ngan ala\ bơta gơbàn aniai bè kòp tê jê sa\ tus mờ kòn dềt, ala\ cau jak  lơh sơnơm neh đơs lài, jơh ala\ kòn se kơnòm dềt tu\ deh pal geh rwah pa deh, dùl broa\ lơh xét nghiệm  mờng lơh nàng git gờ` ala\ bơta kòp bè tàm dơlam sa\, mờ ala\ bơta ờ niam gơ tam gơl, geh lơh aniai tus pràn sa\ ja`, bơta dờng sa\ mờ bồ tơngoh bơh kòn se kơnòm dềt dê tơnơ\ do.

            Oh dềt Nguyễn Đăng Tú 2 sơnam, kis tàm xã Nam Đà, kơnhòal Krông Nô, càr Dak Nông  geh sơm kòp ờ niam tềng bòm ngko bơh deh  tàm hìu sơnơm dờng Thiện Hạnh bơh tu\ deh. Do la dùl bơta kòp gơbàn bơh tàm ndul mè ngòt rngơt ngan lơh bồ tơngoh ờ ngac ngờ mờ sa\ ja` ờ pràn tàm kòn dềt. Bulah bè hơ\, sau Tú gam pràn kơldang, mbù mờ dờng bè dùl na\ kòn dềt bè ờs. Lo\ Nguyễn Thị Hằng, mè sau Nguyễn Đăng Tú dê ai git kòn lo\ geh bơtuah bè ngai do la kơnờm geh xét nghiệm rwah kòn se,  git gờ` kòp mờ geh sơm kòp di pal mo. Lo\ Nguyễn Thị Hằng tam pà:

            Tu\ deh kòn, den khai ờ  gơbàn bơta krơi is lơi pơndrờm mờ kòn dềt ndai. Tơnơ\ geh deh,  ala\ bác sĩ lòt lơh xét nghiệm kòn in  den hơ\ sồng git kòp,  dilah ờ  den  a` kung ờ git sơl.

            Rwah pa deh la broa\ lơh xét nghiệm  mờng geh lơh jơh  tus ala\ kòn se pa deh bơh 2 tus 7 ngai kờ` git  go\ ala\ kòp gờ`  ala\ bơta kòp tàm dơlam sa\ mờ gơbàn ờ niam gơ tam gơl, geh lơh aniai tus pràn sa\ ja`, bơta bơtàu tơngguh dờng sa\ mờ nùs nhơm bơh kòn se. Kòn se tơnơ\ deh tàm hìu sơnơm, tơl 48 jiơ geh ai 2 ntờc mhàm tềng kơndờl jơng nàng lơh xét nghiệm. Tơnơ\ bơh rlau 24 tus 72 jiơ, dilah cồng nha xét nghiệm ai git,  kòn se gơbàn kòp, ala\ bác sĩ geh tơlik ala\ broa\ lơh sơm kòp di pal.

            Bàr bơta kòp  tờm ngan tàm broa\ lơh sac rwah pa deh tu\ do la ờ pràn tềng bòm ngko mờ ờ tơl men G6PD. Gơbàn ờ  pràn tềng bòm ngko bơh deh la bơta tuyến giáp ờ lơh tơl hormone kờ` lơh di bơta kờ` tam gơl mờ bơta dờng bơh sa\ ja`. Gơbàn la lơh kòn se jo\ dờng jơh bè  sa\ mờ nùs nhơm, sa\ ja` rgai, ờ ngac  bè cau dê, git wa\ jơnau lơ yài...Kờp bal tàm 4 rbô tus 5 rbô na\ kòn se den geh 1 na\ sau gơbàn ờ pràn tềng bòm ngko bơh deh.

            Ờ tơl men G6PD la dùl bơta kòp geh gơ lời wơl bơh mè bèp, geh lơh ờ tơl mhàm, pàl sa\ jo\ jòng lơh kòn se gơbàn aniai, lơh tơngoh, aniai tus bơta tơngguh nùs nhơm bồ tơngoh. Kòp do geh khà cau gơbàn kòp ua\ ngan tàm mpồl bơtìan,  kờp bal tàm 100 na\ kòn se den geh bơh 3 tus 7 na\ kòn se ờ tơl men G6PD.

            Bar bơta kòp do kờ` pal geh git gờ` mờ sơm kòp di pal mo hơ\ sồng kờ` kòn se dờng niam bè ờs. Bác sỹ Hoàng Minh Ngọc, khoa deh dùh-kòn se pa den, hìu sơnơm  dờng Thiện Hạnh ai git tai:

            Kòp ờ tơl men G6PD tu\ do ờ hềt geh sơnơm sơm kòp mờ mìng geh sơnơm rcang lài pleh lơm. Hơ\ la neh git kòn se gơbàn kòp do den hìu nha\ geh  bác sỹ dong pơlam sùm  kờ` git pleh sa ala\ phan sa, phan hùc hala ala\ dà sơnơm geh lơh kòp kơnjơ\ rlau. Kòp ờ pràn tềng bòm ngko bơh deh den geh sơnơm sơm kòp. Mo tơn tơnơ\ deh, kòn se pal  geh sơm kòp sùm tus jơh rài kis mờ hormone ơla. Hìu nha\ pal ai kòn se ngui di tơngai, di khà  sơnơm mờ pah nhai,  3 nhai dùl dơ\, pah nam pal sùm lòt kham kờ` bác sỹ geh sền wơl bơta dờng tơl  bơh kòn se kờ` geh tơlik ala\ broa\ lơh bơsong pơnjat tai.

            Nam 2011, càr Daklak sơnđờm mut lơh broa\ lơh sac rwah lài mờ tu\ deh mờ tu\ deh kòn se jat jơnau lam sồr bơh Bộ ý tế mờ  broa\ lơh  kờ` git go\,  geh broa\ lơh mo mờ  sơm kòp gờ` ala\ bơta kòp, kơlte, ala\ bơta ờ niam tam tam gơl hala gơ bơ tờp wơl bơh mè bèp tàm tu\ bun mờ kòn se, dong kòn se geh deh bè ờs hala pleh geh ala\ gơbàn aniai kơnjơ\ ngan bơh sa\ ja` mờ bồ tơngoh, tơmù cau gơbàn kuet kơlte, ờ ngac ngar bồ tơngoh tàm mpồl bơtìan, pơ gồp  bơtàu tơngguh khà pràn  làng bol dê. Bơh tu\ geh mut lơh broa\ lơh, pah nam geh git nđờ rbô na\ cau ùr bun mờ kòn se geh lơh xét nghiệm sac  rwah. Bulah bè hơ\,  jat jơnau đơs wơl bơh  gah lơh sơnơm,  tu\ do,  dit wa\ tàm làng bol bè bơta kuơ màng  broa\ lơh do ờ hềt jơnhua, ngan la tàm tiah sar lơgar ngài, tiah làng bol kòn cau. Tu\ pa deh,  ua\ ngan kơnòm dềt ờ geh gơbàn tus tu\ ala\ bơta gơbàn bè cruan,  jo\ dờng, lơyah, dềt sa\, ờ nhap nhar, ờ ngac rlau mờ ala\ kòn dềt ndai den tu\ do, bơta ngui sơnơm  ờ gam gơ dờp ua\ rlau tai. Den tàng, broa\ xét nghiệm sac rwah bơh  pa deh la broa\ lơh kuơ màng ngan, ngan la tàm Daklak, tiah geh broa\ bau gờ`, bal bal dùl jơi nòi gam ua\ ngan.

                                       Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp