VOV4.K’ho-Trah mòn rùp mờ dơm chi bơh yau là dùl tàm ală broă lơh niam chài krơi is ngan bơh làng bol ală kòn cau Tây Nguyên dê. Bơta chài do neh gơ jat bal mờ rài kis bơh làng bol tàm tiah do dê bơh uă ngan rài.

Ală rùp mòn mờ dơm chi geh trah niam ngan, balhiă ngan, tơngo\ uă muh mat rài kis bơh kòn bơnus dê, bơh brê bơnơm phan brê geh is dê, sùm cèng tus ai cau sền in ală bơta kah wơl ờ gơtùi ngan hi\u bè kơnhoàl ù tiah brê bơnơm dờng ơning ơnàng.

Đơs tus rùp mòn mờ dơm chi bơh yau Tây Nguyên dê, cau sùm kơlôi tus tơn rùp hìu [ồc. Bơh tài đơs bè hơ\ là tài bơh làng bol kòn cau kis tàm Tây Nguyên mìng trah mòn rùp nàng bơka gùt dar ală bơtô [ồc bơh cau neh sang rài dê. 

                                              Trah mòn rùp mờ dơm chi bơh yau Tây Nguyên dê

Ală rùp mòn hơ\ ai gai nàng was là laih tê  dà Jrai dê là tơ pa nàng lơh phan kờp du\. Tu\ neh jơh trah gơs rùp, bơta jòng rùp trah dê gam pơgăp dùl laih mờ nggùl.

Tàm hơ\, dùl bơnah bàr laih geh tơ\p tàm ù, dùl laih gam wơl là jrong tờm mpờl tềng mat ù, bơnah hơđăng lồi du\t là să rùp dê. Tàm tu\ trah mòn rùp, cau geh bơta mờng chài rlau bơto yal bơta chài trah mòn ai cau ờ huan gi\t in.

Jat nghệ nhân Ksor Krôh, ơm tàm [òn Ngó 1, xã Ia Ka, kơnhoàl Chư Păh, càr Gia Lai dê yal, ală rùp mòn niam gơ jat tàm bơta kèr chài mờ bồ tơngoh gi\t wa\ jrô bơta niam bơh cau trah mòn rùp dê.

Trah mòn rùp do den a` kung bơsram bơh bèp mờ ồng a` dê sơl, hơ\ sồng tu\ trah bè do den a` kung bơto yal wơl ai oh kòn, kòn sau in. Lơh bè lơi nàng oh kòn, kòn sau bol khi kờ` gơboh mờ prăp gàr geh bơta niam chài bơh cau Jrai he dê.

                                         Trah mòn rùp mờ dơm chi bơh yau Tây Nguyên dê

Jat tàm ală bơta pal jat ngan ngồn bè bơta gơtha mờ jơnau sồr pal jat, cau trah mòn rùp khat gơboh nùs is bơceh mòn rùp jat nùs he dê kờ`. Ală rùp trah mòn niam bơne\ krơi is ngan tài bơh geh lơh gơlik bơh mpàng tê mờ bồ tơngoh bơh ală cau lơh broă sa ờ hềt neh geh bơsram tàm ơdu\ tàm hìu bơsram.

Lài do, phan ngui nàng trah mòn rùp bơh khi dê ờ go\ kal ke ờ, balhiă ngan, mìng kờ` geh sùng, chi kùar mờ yoas mra, pềs là di. Tu\ do, bulah geh bàr pe bơta phan ngui ndai nàng dong kờl mơya phan trah, phan kùar, sùng mờ yoas mra kung gam là ală phan ngui tờm ngan sơl.

Bè hơ\ mờ ală rùp hìu [ồc kung gam gơlơh bè kòn bơnus sơl, gơ cèng jat jơh ală muh mat nùs nhơm bơh rài kis dê, ală nùs nhơm bơh ală cau gam kis tơngo\ tàm hơ\.

Kờ` ngan mờ ală bơta niam bơh niam chài Tây Nguyên dê, bè rùp hìu [ồc, Tiến sĩ Lê Quang Lâm, Cau kơlôi sơnơng gah kòn cau neh lời mờr jơh dùl rài kis he dê nàng jòi ală jơnau hơ ai ală jơnau ndơ\p ndơr in:

Bè trah mòn rùp, cau Jrai bơsram tàm brê koh chi brê cèng rê. Tàm [òn geh cau trah mòn rùp mơya ồng hơ\ ờ go\ geh bơta kơlôi sơnơng lài là geh trah mòn rùp bè bơta lơi, mơya tu\ chu jràu, ồng hơ\ geh sền tàm dơm chi, ai sùng trah mờ jơnau kơlôi geh tus tơn tàm bồ tơngoh ồng dê tơnơ\ hơ\ tơn.

Rùp hìu [ồc tàm Tây Nguyên geh lơh gơlik bơh brê bơnơm geh is, geh ơn tàm ù tiah brê bơnơm geh is, hơ\ sồng gơ tơmu\t bal tàm brê bơnơm geh is, bulah ală jơnau bè trồ tiah bè mìu, tơngai, càl, dà mhual lơh aniai. Bơh broă lơh ngui gơl dơm chi, cau trah mòn rùp mìng wa\c dùl êt bơta tềng gơl dơm chi mờ lơh rùp mòn in gơ gơs gơlơh bè kòn bơnus geh huềng sơl. Ală nghệ nhân tu\ trah mòn rùp ndrờm lơh ngan nàng rùp mòn tơngo\ geh bơta gơtha mờ he kơ\p kờ`.

                                         Trah mòn rùp mờ dơm chi bơh yau Tây Nguyên dê

Tus bal dùl dơ\ pơrlòng trah mòn rùp mờ dơm chi bơh yau, nghệ nhân Rơ Châm Khir, ơm tàm [òn Kênh, xã Ia Phí, kơnhoàl Chư Păh, càr Gia Lai pà gi\t:

A` tus bal dơ\ pơrlòng trah mòn rùp mờ trah mòn rùp do bal mờ bơta gơtha là chờ hờ tơngklàs dà lơgar. A` gam lơh ngan nàng rùp mòn bơh a` dê yal tơngi\t geh bơta gơtha tơngklàs dà lơgar, ring lơngai.

Tàm khà ală rùp hìu [ồc, rùp să geh ngui tờm là rùp să cau nggui pồt mat tàm muh mat muăt jrùm ngan. Do geh sền là rùp mòn yô yau ngan rlau jơh tàm ală bơta rùp mòn mờ dơm chi bơh yau tàm Tây Nguyên. Pơn jat hơ\ là bơta rùp mòn cau mè mă kòn tềng ngkời halà kơnđu kòn tềng tê, halà rùp sềm brê, phan brê, tơngo\ rài kis gơ jat bal mờ brê bơnơm geh is bơh kòn cau kis tàm Tây Nguyên dê.

Bơdìh hơ\ tai, ală rùp mòn do gơcèng jơnau geh ngan kung bè sùm geh trah mòn nàng tơ\p gùt dar ală bơtô [ồc. Jat ồng Rơ Lan Ven, Phó Phòng Văn hoá thông tin kơnhoàl Chư Păh, càr Gia Lai yal, bulah geh lơh gơlik dùl bă nisơna, gơ jat tàm nùs nhơm gơ dan kờ` bơh cau trah mòn dê mơya tơl nơm rùp mòn mờ dơm chi tu\ neh lơh geh ndrờm geh bơta gơtha is gơ dê:

Ală nghệ nhân khi trah ală rùp pơn yơu bè Ka Ra Kôm- sơn dơl bàr nơm tê tềng [ờng, hơ\ là ală cau hơ\ sùm sùm ơm kơ\p, kah kơlôi tus ală cau neh chơ\t, sang te\ he mờ lik lòt. Ai rùp trah mòn bè kơnđu kòn halà cau bơklau chơ\t te\ halà cau mè sùm lòt jòi bơklau, ơm kơ\p bơklau.

Tàm ală hìu [ồc dờng niam lài do, dơm chi ngui nàng trah mòn rùp sùm geh lơh mờ dơm chi niam. Ală rùp trah mòn mờ dơm chi do gơtùi gam wơl jo\ jòng nđờ jơ\t nam sùm tàm trồ tiah tơngai, mìu càl rbu\t dờng.

                                           Trah mòn rùp mờ dơm chi bơh yau Tây Nguyên dê

Tu\ ală dơm chi niam ờ huan geh tai, rùp hìu [ồc mìng geh trah mòn mờ ală dơm chi ờ niam, den tàng mhar ngan ồm, gơtìp teh reh sa jơh. Rềp ndo, tu\ bă brê ờ huan gam geh tai, làng bol tàm uă tiah kal ke ngan nàng jòi bàn geh dơm chi nàng trah mòn rùp hìu [ồc. Broă lơh niam chài do gam ơm tềng đap jơnau pơhìn digơlan gơtìp hiu\ roh te\.

Tàm broă lơh ngan prăp gàr ală bơhiàn niam chài krơi is ngan tàm Tây Nguyên, tàm hơ\ geh bơta chài trah mòn rùp, ală càr tàm tiah do neh jơh nùs bơyai lơh ală dơ\ pơrlòng niam chài mờ ală dơ\ pơrlòng trah mòn rùp mờ dơm chi bơh yau.

Jat Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Vân đơs, do là tu\ nàng ală nghệ nhân trah mòn rùp geh anih nàng tơngo\ bơta chài mờ rơnàng kơnòm să lùp bơsram geh ală bơta mờng chài kuơmàng ngan do:

Bơyai lơh ală broă lơh pơrlòng bè do, digơlan ală cau kơlôi sơnơng jrô bè niam chài bơh yau cau kung ờ gơtùi di nùs sơl. Mơya, a` kơlôi là kung bè cing mồng sơl, tu\ tiah niam chài ờs mờng bơh yau ờ gam tai, den kung pal bơyai lơh ală broă lơh bè do, bol he kung gam prăp gàr geh ală bơhiàn niam chài ờs mờng bơh yau niam bơne\ bơh làng bol ơm kis bơh yau tàm tiah Tây Nguyên dê ai ală rơnàng cau tu\ do mờ tơnơ\ do in.

Trah mòn rùp mờ dơm chi bơh yau Tây Nguyên dê là dùl broă lơh niam chài krơi is ngan, gơ ơm tàm Ù tiah niam chài Cing mồng Tây Nguyên neh geh UNESCO dờp là phan lời wơl niam chài ờ di mờ phan bơna bơh kòn bơnus gùt dunia dê. Bơta kuơ niam chài krơi is ngan do neh mờ gam geh ală [òn lơgar kung bè ală kấp gơnoar atbồ tàm tiah Tây Nguyên lơh ngan prăp gàr mờ ngui niam. Hơ\ là ală tềl tơngo\ pal chờ hờp ngan nàng ală bơta kuơ niam chài krơi is ngan do kis jo\ jòng sùm mờ rài kis bơh làng bol ală kòn cau Tây Nguyên dê.

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến