VOV4.K’ho - Tơngai do tàm Tây Nguyên gam tam gơl bơh kàl prang mu\t kàl mìu. Broă sơndră mờ kòp tê jê să kòn dềt in tàm kàl do pal geh sền gròi ngan, tài kòn dềt [uơn ngan gơbàn kòp, di lah ờ sơndră mờ kòp tơl mờ sơm kòp d tu\, kòp lơh gơbàn jroă mhar ngan.

Kàl mìu là kàl deh sơmăc dê. Den tàng, ală kòp bơh sơmăc lơh gơtòp geh pràn ngan, mờ tàm kòn dềt den pal geh sền gròi rơlao là kòp sốt xuất huyết.

Kàl mìu kung là kàl geh uă bơh ală siêu vi tàm gùng tă nhơm. Tàm ală siê vi do mờng tìp ngan là siêu vi lơh gơbàn kòp nggù. Siêu vi di gơlan lơh gơbàn kòp tàm 3 tiah: Viêm hạch, jê rơnồng dờ mờ jê măt pơrhê. Mờng go\ ngan là jê rơnồng dờ, gam sơnđan là gơtòp vi khuẩn tàm gùng tă nhơm.

Bơdìh hơ\ tai, kàl mìu kung là kàl geh uă ală bơta lơh gơbàn kòp tàm gùng tơrdih phan sa: geh ờ uă lơh gơbàn kòp jê ndul gơjroh, bơta ndai tai lơh gơbàn kòp lì, kòp duh să thương hàn… ală bơta kòp jê ndul gơjroh, kiết lị, duh să thương hàn, di gơla geh sơnđan bal là kòp gơbàn khuẩn tàm gùng tơrdih phan sa.

Gơtùi đơs tàm kàl mìu, ală kòp mờng gơbàn ngan tàm kòn dềt mờ kung [uơn lơh gơbàn chơ\t là 3 bơta kòp: kòp sốt xuất huyết, ală kòp gơtòp vi khuẩn tàm gùng tă nhơm, mờ ală kòp gơtòp vi khuẩn tàm gùng tơrdih phan sa.

Bè hơ\, he gơtùi lơh broă lơi kờ` sơndră mờ 3 bơta kòp do?

Kòp sốt xuất huyết là 1 bơta kòp ngòt rơngơ\t ngan. Kòn dềt gam nhơl bè ờs, ni sơna gơbàn duh să uă, ờ geh sơnơm tơmù duh să lơi, ờ geh 1 bơta sơnơm kháng sinh lơi gơtùi sơm bời. Kòp do lơh gơbàn gơl^k mhàm tàm uă tiah: di lah ờ jroă den gơl^k mhàm muh, mhàm sề, di lah jroă den hă gơl^k mhàm, đì ndul, đồm gơl^k mhàm, hơ\ sồng gơl^k mhàm tềng să… di lah jroă ngan den gơbàn ờ sô: să bồ ờ pràn, ờ g^t bơta lơi, jơng tê mrềt, gùng mhàm ờ pràn.

Mơya, broă sơndră mờ kòp do gơtùi geh lơh. Kòp sốt xuất huyết là tài geh 1 bơta siêu vi lơh gơbàn. Siêu vi do geh gơtòp tus kòn bơnus bơh 1 bơta sơmăc, gam sơnđan là sơmăc jòng jơng. Bơta sơmăc do sùm ơm tàm hìu, tàm hơ\ uă ngan là ală tiah jơngo, geh sùh dà bè: tềng pòt hìu, tiah yồng ào, tàm rồm jơnờng b^c, tàm rồm kơ[àng, jăt gah tùh ơn phan… sơmăc do deh pràn ngan tàm kàl mìu, do là kàl ù tiah sùh.

Kờ` sơndră mờ kòp sốt xuất huyết, bơta tòm ngan là sơndră mờ sơmăc, gơsơ\t sơmăc. Ală he pal lơh hìu đam kloh niam, àng, ra`, pơs wàs kloh tàm ală tiah. Kòn dềt b^c ngai ha là b^c mang pal b^c tàm kơmùng. Kơnòm bơsram tu\ bơsram sră trồ mang pal soh phan jòng jơng, jòng tê, ba` lời sơmăc kăp, mờ pal chu `àng gơsơ\t sơmăc tềng tiah kơ[àng bơsram, pal ngui sơnơm [ồm gơsơ\t sơmăc pah ngai.

Kung tàm kàl mìu, ală siêu vi lơh gơbàn kòp tàm gùng tă nhơm geh pràn ngan. Geh uă ngan kòp dềt gơbàn gơl^k dà muh, gơlềt muh, bơsiă, kơnhà, tă nhơm ntas, geh kòn dềt tă nhơm glar ngan. Hơ\ là kòp tàm rơnồng dờ ha là kòp tàm klờm soh, gam sơnđan bal là ală bơta kòp gơtòp vi khuẩn tàm gùng tă nhơm. Ală siêu vi mờ vi khuẩn lơh gơbàn kòp ndrờm geh pràn tàm kàl mìu, tàm tu\ trồ tiah sùh mờ [uơn ngan gơtòp.

Kờ` sơndră mờ ală bơta gơbàn bơh vi khuẩn tàm gùng tă nhơm, ală cau mè, cau bèp pal kah: ba` ai kòn dềt lòt nhơl tàm tu\ trồ mìu, lòt nhơl jrô bơnang ir. Ală ngai trồ tiah mrềt, pal ai kòn dềt um mờ dà duh. Di lah kòn dềt gơbàn bơsiă, gơl^k dà muh, he pal cèng mơ kòn dềt tus hờ hìu sơnơm kờ` kham, tàm hơ\ uă ngan là tus mờ kòn dềt hờ đơm 5 sơnam, tài tàm sơnam do, kòp gơbàn jroă mhar ngan.

Kàl mìu kung là kàl geh uă bơh ală siêu vi bal mờ vi khuẩn lơh gơbàn kòp tàm gùng tơrdih phan sa: jê ndul gơjroh, kiết lị, duh să thương hàn. Ngòt rơngơ\t bơh kòp jê ndul gơjroh là lơh gơbàn roh dà mờ roh ờ uă bơta điện giải, ală bơta do kờ` geh ngan tus mờ să jan. Broă roh dà lơh să jan he ờ pràn mhar ngan, mờ lơh kòp dềt gơbàn chơ\t di lah ờgeh sơm kòp di tu\.

Kòp kiết lị là kòp lòt đì ndul uă dơ\ tàm ngai, mơya phơng gơl^k ờ uă, geh bal `hơr, mhàm. Cau kòp gơbàn jê ndul, gơsồr sơn, glar bòl, ờ pràn mhar.

Kòp duh să thương hàn kung là 1 bơta kòp ngòt rơngơ\t ngan: kòp lơh gơbàn duh să sùm, jo\ ngai, lơh kòn dềt gơbàn ờ pràn mờ rơhời ờ kah tơn…

He pal kah lơh ram mờ sền gàr kloh niam să jan kòn dềt in. Ai kòn dềt in sa sin hùc duh, ngui dà sàng kloh niam tàm rài kis pah ngai. Ai kòn dềt in rào tê mờ sơ[ong lài mờ tu\ sào, tơnơ\ mờ tu\ neh đì ndul, tơnơ\ mờ tu\ neh rê nhơl tàm ală tiah… Tu\ kòn dềt tơngo\ gơbàn kòp, he pal cèng mơ kòn dềt tus hờ hìu sơnơm kờ` kham kòp di tu\.

Kàl mìu, kòp tê jê să gơbàn uă, tàm hơ\ geh uă kòp ngòt rơngơ\t tus mờ kòn dềt, kơ\p kờ` ală cau mè, cau bèp sền gròi nền nòn tàm broă sơndră mờ kòp kòn dềt in.

Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl