VOV4.K’ho - Tàm kàl mìu, broă sơndră mờ kòp tê jê să ai ală kơnòm dềt in là pal geh sền gròi rơlao, tài kơnòm dềt [uơn ngan gơbàn kòp. Di lah ờ sơndră mờ kòp di tu\, kơnòm dềt gơbàn kòp jroă, lơh gơbàn aniai uă ngan tus mờ bơta pràn kơl dang să jan.

Kàl mìu là kàl deh sơmăc dê. Den tàng, ală kòp geh gơtòp virus bơh sơmăc geh uă, mờ tàm kơnòm dềt den pal kah ngan rơlao jơh là kòp sốt xuất huyết.

Kàl mìu kung là kàl geh uă ală siêu vi tàm gùng tă nhơm. Tàm ală siêu vi do, mờng gơbàn ngan là siêu vi lơh gơbàn kòp nggù. Siêu vi gơbàn lơh kòp tàm 3 anih: viêm hạch, jê rơnồng dờ mờ jê măt pơrhê.

Mờng go\ ngan là jê rơnồng dờ, gam sơnđan là gơbàn gơtòp vi khuẩn tàm gùng tă nhơm. Bơdìh hơ\ tai, kàl mìu kung là kàl geh uă bơh ală bơta lơh gơbàn kòp tàm gùng tơrdih phan sa: geh ờ uă bơta lơh gơbàn kòp jê ndul gơjroh, mìng là ală vi khuẩn, ký sinh trùng; do là phan lơh gơbàn kòp sốt thương hàn, kung là 1 vi khuẩn gơwèt tàm gùng tơrdih phan sa, sùm lơh gơbàn kòp tàm kàl mìu.

Ală bơta kòp do: kòp jê ndul gơjroh, kòp kiết lị, sốt thương hàn gơtùi sơnđan bal là gơbàn gơtòp vi khuẩn tàm gùng tơrdih phan sa.

Gơtùi đơs tàm kàl mìu, ală kòp mờng gơbàn ngan tàm kơnòm dềt mờ kung [uơn gơbàn chơ\t ngan là 3 bơta kòp: kòp sốt xuất huyết, ală bơta kòp gơtòp vi khuẩn tàm gùng tă nhơm bal mờ ală kòp gơtòp vi khuẩn tàm gùng tơrdih phan sa.

Bè hơ\, he gơtùi lơh bè lơi kờ` sơndră mờ 3 bơta kòp do?

Kòp sốt xuất huyết là 1 bơta kòp ngòt rơngơ\t ngan. Kơnòm dềt tu\ gam sa mờ nhơl bè ờs, ni sơna duh să uă, ờ geh sơnơm tơmù duh să lơi, ờ geh 1 bơta sơnơm kháng sinh lơi gơtùi sơm bời.

Kòp lơh gơbàn gơl^k mhàm tàm uă tiah: di lah ờ jroă den gơl^k mhàm muh, gơl^k mhàm sề, di lah jroă den gơl^k hă mhàm, đì ndul gơl^k mhàm, hơ\ sồng gơl^k mhàm tềng să… di lah jroă rơlao tai den gơbàn ờ kah tai, jơng tê mrềt, gùng mhàm ờ pràn.

Mơya, broă sơndră mờ kòp do gơtùi lơh. Kòp sốt xuất huyết là tài 1 bơta siêu vi lơh gơbàn. Siêu vi do geh gơtòp tàm să kòn bơnus bơh 1 bơta sơmăc, gam sơnđan là sơmăc vằn, do là sơmăc mờng ơm tàm hìu, tàm hơ\ uă ngan là tàm tiah ndơ\p, jơngo bè tềng pòt hìu, tiah yồng phan, tàm rồm jơnờng b^c, tàm rồm kơ [àng, jăt gah tùh… mờ sơmăc do deh uă tàm kàl mìu, do là kàl sùh iò.

Kờ` sơndră mờ kòp sốt xuất huyết, bơta tòm là gơsơ\t sơmăc. Ală he pal lơh hìu kloh niam tàm ală tiah. Ală kơnòm dềt tu\ b^c ngai, b^c mang pal dang kơmùng. Ală kơnòm bơsram tu\ bơsram sră mang, ndrờm pal soh phan jòng jơng jòng tê kờ` sơmăc ba` kăp mờ pal cuh `àng sơndră mờ sơmăc tềng tiah kơ [àng bơsram sră, pa ngui khàr sơnơm [ồm sơmăc pah ngai.

Di lah tàm ală tiah gơbàn kòp sốt rét, he pal sơlơ rơcang ngan mờ broă sơndră mờ sơmăc, tài kòp sốt rét kung là 1 bơta kòp bơh sơmăc lơh gơtòp. Sơmăc hơ\ kung deh uă tàm kàl mìu. Kòp sốt rét là 1 bơta kòp ngòt rơngơ\t, mờng sơnđan là kòp sốt rét ác tính neh uă dơ\ lơh gơbàn chơ\t ngan là tus mờ kơnòm dềt.

Kung tàm kàl mìu, ală siêu vi lơh gơbàn kòp tàm gùng tă nhơm geh uă. Geh uă ngan kơnòm dềt gơbàn gơl^k dà muh, gơlềt muh, bơsiă, geh kơnhà, tă nhơm ntas, geh kòn dềt tă nhơm kal ke ngan.

Hơ\ là kòp jê rơnồng dờ ha là kòp jê sồt klờm soh, gam sơnđan bal mờ ală kòp gơtòp tàm gùng tă nhơm. Ală siêu vi mờ vi khuẩn ndrờm pràn tàm kàl mìu, tàm trồ tiah sùh iò, [uơn gơtòp.

Kờ` sơndră mờ ală kòp tài vi khuẩn lơh gơbàn tàm gùng tă nhơm, ală cau mè pal kah, ba` ai kòn dềt nhơl tàm trồ mìu, lòt nhơl tus trồ jrô bơnang bal mờ ală ngai trồ tiah mrềt, pal ai kòn dềt um mờ dà duh ram đe.

Di lah kòn dềt bơsiă mờ gơl^k dà muh? He pal cèng kòn dềt lòt kham mơ, tàm hơ\ uă ngan là tus mờ kòn dềt hờ đơm 5 sơnam, tài tàm sơnam do, kòp lơh gơbàn jroă mhar ngan.

Kàl mìu kung là kàl geh uă ală siêu vi mờ vi khuẩn lơh gơbàn tàm gùng tơrdih phan sa: kòp jê ndul gơjroh, kòp kiết lị, sốt thương hàn.

Ngòt rơngơ\t bơh kòp jê ndul gơjroh lơh gơbàn tus mờ kòn dềt là lơh roh dà bal mờ roh ờ ờ bơta chất điện giải, ală chất do geh kuơ màng ngan tus mờ să jan neh gơbàn tơl^k jăt dà. Broă roh dà tàm să do lơh gơbàn ờ sô să mhar ngan, mờ lơh kòn dềt gơbàn chơ\t mhar ngan di lah ờ geh sơm kòp di tu\.

Kòp kiết lị là kòp lòt đì ndul uă dơ\ tàm ngai, mơya phơng gơl^k ờ uă, bal mờ `hơr, mhàm. Cau kòp jê ndul, ờ su\k ơm mờ să jan ờ sô mhar ngan.

Sốt thương hàn kung là 1 bơta kòp ngòt rơngơ\t ngan: kòp do lơh gơbàn duh să sùm tàm uă ngan, rơhời lơh kòn dềt ờ sô să ngan mờ ờ kah tơm…

Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl