VOV4.K’ho - Kàl mìu tus, virus [uơn gơtờp tàm mpồl bơtiàn. Kòn dềt mờ să jan sơndră mờ kòp gam ờ pràn, pal geh sền gròi sơndră mờ kòp tê jê să bơh gờ`. Di lah lời ală kơnòm dềt gơbàn kòp, ha là kòp jroă ngan hơ\ sồng sơm kòp den [uơn ngan gơbàn ờ niam, lơh aniai tus mờ bơta pràn kơl dang să jan ală kơnòm dềt. Jơnau “Pràn kơl dang să jan ală cau in” poh do geh đơs bè broă sơndră mờ kòp bal mờ sền gàr bơta pràn kơl dang să jan kơnòm dềt tàm kàl mìu.

Kàl mìu là kàl deh bơh sơmăc dê. Den tàng, ală kòp tài sơmăc gơtòp geh uă, mờ tàm kơnòm dềt den pal geh sền gròi rơlao jơh là kòp sốt xuất huyết.

Kàl hìu kung là kàl geh uă ală siêu vi tàm gùng tă nhơm. Tàm ală siêu vi do, mờng gơbàn ngan là siêu vi lơh kòp nggù. Siêu vi di gơlan lơh gơbàn tàm 3 tiah: as hạch, jê rơnồng dờ mờ jê măt pơrhê, mờng go\ ngan là jê rơnồng dờ, gam sơnđan là gơbàn vi khuẩn tàm gùng tă nhơm. Bơdìh hơ\ tai, kàl mìu kung là kàl geh uă ală bơta lơh gơbàn kòp tàm gùng tơrdih phan sa: geh ờ uă lơh gơbàn kòp jê ndul gơjroh, mìng là ală vi khuẩn mờ siêu vi: geh ờ uă bơta ndai lơh gơbàn kòp kiết lị, bè ală vi khuẩn, ký sinh trùng; phan lơh gơbàn kòp sốt thương hàn, kung là 1 vi khuẩn gơwèt gùng tơrdih phan sa, sùm lơh gơbàn kòp tàm kàl mìu. Ală bơta kòp do: jê ndul gơjroh, kiết lị, sốt thương hàn, di gơlan geh sơnđan bal là gơbàn vi khuẩn tàm gùng tơrdih phan sa.

Di gơlan tàm kàl mìu, ală kòp mờng gơbàn ngan tàm kơnòm dềt mờ kung gơbàn chơ\t là 3 bơta kòp: kòp sốt xuất huyết, ală kòp gơbàn huẩn tàm gùng tă nhơm mờ ală kòp khuẩn tàm gùng tơrdih phan sa.

Bè hơ\, he gơtùi lơh bè lơi kờ` rơcang sơndră mờ 3 bơta kòp do ai kơnòm dềt in?

Kòp sốt xuất huyết là 1 bơta kòp ngòt rơngơ\t ngan. Kòn dềt gơbàn duh să uă ngan, duh să sùm jo\ ngai mờ ờ hềt geh sơnơm sơm bời. Kòp do di gơlan lơh gơbàn gơl^k mhàm gơl^k mhàm tàm uă tiah: ờ jroă den gơbàn gơl^k mhàm muh, mhàm sề, jroă den hă gơl^k mhàm, đì ndul gơl^k mhàm, hơ\ sồng gơl^k mhàm tềng să… jroă rơlao tai den gơbàn ờ kah, jơng tê mrềt, gùng mhàm ờ pràn.

Mơya, broă rơcang sơndră mờ kòp gơtùi lơh. Kòp sốt xuất huyết là tài 1 bơta siêu vi lơh gơbàn. Siêu vi do geh gơtòp tàm să kòn bơnus bơh 1 bơta sơmăc, sơnđan là sơmăc jòng jơng, do là sơmăc mờng ơm tàm hìu, tàm hơ\ uă ngan là tàm ală iah pòt, jơngo: tềng kơl^k hìu, tềng tiah yồng phan, rềp mờ jơnờng, tàm rồm tùh, kơ [àng… mờ sơmăc do deh uă tàm kàl mìu, do là kàl sùh ìo. Kờ` rơcang sơndră mờ kòp sốt xuất huyết, bơta tòm là sơndră mờ sơmăc, gơsơ\t sơmăc. Ală he pal lơh hìu đam geh kloh niam, pơs wàs niam. Ală kòn dềt b^c ngai, b^c mang ndrờm pal b^c tàm kơ mùng. Ală kơnòm bơsram dềt bơsram sră mang, ndrờm pal soh phan jòng kờ` ba` gơbàn sơmăc kăp mờ pal chu `àng sơndră mờ sơmăc ơn tềng tiah kơ [àng bơsram, pal ngui khàr [ồm sơnơm pah ngai.

Ală kơnòm dềt kis tàm ală tiah gơbàn kòp sốt rét, kung pal sơndră mờ sơmăc kăp, tài sốt rét kung là 1 bơta kòp bơh sơmăc lơh gơtòp. Sơmăc hơ\ kung deh uă tàm kàl mìu. Kòp sốt rét là 1 bơta kòp ngòt rơngơ\t, mờng sơnđan là kòp sốt rét cá tính neh uă dơ\ lơh gơbàn chơ\t, tàm hơ\ uă ngan là gơwèt mờ ală kơnòm dềt.

Kung tàm kàl mìu, ală siêu vi lơh gơbàn kòp tàm gùng tă nhơm geh uă. Uă kơnòm dềt gơbàn gơl^k dà muh, gơlềt muh, bơsiă, geh kơnhà, tă nhơm khòk khèk, geh cau tă nhơm glar ngan. Hơ\ là kòp jê sồt rơnồng dờ ha là kòp tàm klờm soh, gam sơnđan bal là ală kòp gơtòp tàm gùng tă nhơm.

Ală siêu vi mờ vi khuẩn ndrờm geh uă tàm kàl mìu, tàm tơngai trồ tiah sùh, [uơn ngan gơtòp. Kờ` rơcang sơndră mờ ală kòp tàm gùng tă nhơm, ală cau mè pal kah, ba` ai kòn dềt nhơl tàm trồ mìu, lòt nhơl mang, mờ ală ngai trồ tiah mrềt, pal ai kòn dềt um mờ dà duh. Di lah kòn dềt bơsiă, gơbàn gơl^k dà muh, pal ai kòn dềt lòt kham mơ, tàm hơ\ uă ngan là gơwèt mờ ală kòn dềt hờ đơm 5 sơnam, tài tàm sơnam do, kòp gơbàn jroă mhar ngan.

Kàl mìu kung là kàl geh uă ală bơta siêu vi mờ vi khuẩn lơh gơbàn kòp tàm gùng tơrdih phan sa: jê ndul gơjroh, kiết lị, sốt thương hàn.

Ngòt rơngơ\t bơh kòp jê ndul gơjroh là lơh kòn dềt gơbàn roh dà mờ roh ờ uă chất điện giải, ală bơta phan dogeh kuơ ngan tus mờ să jan, neh gơbàn gơl^k jăt dà. Bơta roh dà lơh să jan gơbàn ờ sô mhar ngan, mờ di gơlan lơh kòn dềt gơbàn chơ\t mhar ngan, di lah ờ geh sơm kòp di tu\.

Kiết lị là kòp lòt đì ndul uă dơ\ tàm ngai, mơya phơng ờ uă, gơl^k bal mờ `hơr, mhàm. Cau kòp mờng gơbàn jê ndul, kờ` sơn, glar, ờ sô să mhar. Sốt thương hàn kung là 1 kòp ngòt rơngơ\t: kòp do gơbàn duh să sùm, jo\ ngai, lơh kòn dềt ờ sô să mờ ờ kah tơn…

Kàl mìu, kòp tê jê să uă, tàm hơ\ uă ngan kòp ngòt rơngơ\t tus mờ kòn dềt, kơ\p kờ` ală làng bol bal mờ gơ\p bơyô sền gròi, kuơ màng ngan tus mờ ală broă sơndră mờ kòp gờ`, kòn dềt sùm pràn kơl dang.

Cau mblàng Ndong Brawl