VOV4.K’ho- Tiến sĩ Trần Thu Dung, cau kơlôi sơnơng bơta niam chài Việt Nam tu\ do gam kis mờ lơh broă tàm lơgar Tây neh geh tu\ đơs bè do: “Sền gàr dà đơs bơta niam chàì jơi bơtiàn dùl êt nă cau là sền gàr phan kuơ geh is, dùl anih prăp gàr phan kis, dùl anih nhơl chờ nàng dong bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn dà lơgar dê mờ lơh tềl gơnoar tờm ù tiah bơh dà lơgar dê. Tu\ bol he ờ hềt pràn bè broă ling klàng den he pal ngui bơta niam chài nàng sền gàr gơnoar tờm ù tiah dà lơgar dê”.

Bơta geh ngan neh tơngo\, tàm jơh gùt tu\ tơngai jo\ jòng kah yau tam dră mờ bol sò tơm bơh lơgar ndai, jơi bơtiàn Việt Nam sùm kơ\ dơn nùs nhơm sền gàr bơta krơi is, gơnoar tờm ù tiah dà lơgar dê mơkung krà` cê kơ\ nùs tam dră wơl mờ jơnau jòi kai kờ` lơh tàm bơrlu\ bal bè bơta niam chài bơh ală bol gơjra` kơuềng mờ dà lơgar bơh đah bơdìh dê. Ală jơi bơtiàn: Yoan, Mường, Thái, Tày, Nùng…gơ wèt ală gah dà đơs Môn- Khmer, Yoan- Mường, Tày- Thái, Mông- Dao neh lơh ngan uă ngan tàm broă sền gàr dà đơs, bơta niam chài jơi bơtiàn he dê kung bè dà đơs, rài kis niam chài is bơh dà lơgar Việt Nam dê.

Kuơmàng là gơ wèt mờ dà đơs, sùm tàm rbô nam lơgar Lo sò tơm, ală rài bơtau lơgar Lo kung gam ờ gơtùi tam gơl jơi bơtiàn he gơ gơs là cau Hán, đơs dà Hán sơl.

Tàm jơnau cih bơh Phạm Vân Anh dê geh yal tàm sră báo baovannghe.com neh đơs, tàm rài lơgar Tây sò tơm sơgràm phà lơgar he, uă bàp yàng là cau lơgar Tây geh jàu kơnòl broă lòt bơto jơnau yàng tàm tiah đah tô Đông Dương mờ geh 4 nam lòt làm gùt ù tiah brê bơnơm đah tô dà lơgar he nàng cih dà đơs, jơnau đơs mờ adat bơhiàn duh khuai, bơta pin dờn bơh kơnhoàl ù tiah do dê. Mơya, broă bơto jơnau yàng neh ờ lơh geh cồng nha. Mờ tàm tu\ lơgar Tây tam lơh ờ jai tàm Điện Biên Phủ, khi kung gam pơn jăt tai lơh ală rơndăp broă lơh kơlôi sơnơng bơta niam chài dà đơs jơi bơtiàn tiah nhàr lơgar đah jum dà lơgar mờ tiah Tây Nguyên.

Gơtùi go\, uă bơhiàn niam chài is jơi bơtiàn pràn kơldang bơh tiah jơi bơtiàn tiah đah tô dà lơgar halà tiah Tây Nguyên dê neh kơryan bol sò tơm Tây lơh jăt jơnau kờ` lơh tàm bơrlu\ jơh bal ală jơi bơtiàn tàm do. Ngan bơta rơ\ ru bơhiàn niam chài is jơi bơtiàn dê neh pơgồp bơnah sền gàr gơnoar tờm ù tiah dà lơgar dê, tam klăc ală jơi bơtiàn dùl êt nă cau kung bè jơi bơtiàn geh uă cau `ă ntàu bal tam lơh mờ bol sò tơm ai geh wơl bơta krơi is, lơngăp lơngai khăt gơboh is dà lơgar in.

Đảng mờ Dà lơgar he neh sền dờng màng ngan broă prăp gàr, sền gàr jơnau đơs ală jơi bơtiàn dê bal mờ ală rơndăp broă lòt lùp sền mờ bơ\t bơtàu ală broă lơh jo\ jòng. Uă dà đơs, bè: Bahnar, Jrai, Cơ Tu…geh bơcri priă lơh gơs akhar cih, ală pang sră mblàng dà đơs, sră bơto bơtê…Bal mờ hơ\, ală adat bơhiàn bơh yau gơ cèng uă bơta niam chài jơi bơtìan kung geh sền dờng màng ngan bal mờ bơta lơh wơl ală broă lơh yàng, pơrjum duh khuai, pin dờn, bơta niam chài, tàp pràn să jan… Uă bơta akhar, uă pang sră măy mờ dà jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau, uă hìu bơsram bơto 2 dà đơs jơi bơtiàn mờ akhar cih dà đơs dà lơgar dê mờ kơnòm bơsram lòt bơsram geh pà priă dong kờl bơsram. Công chức dà lơgar, mpồl ling phàu crong lơh broă tàm tiah jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau geh sồr bơsram dà đơs jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau bè dùl dà đơs pal geh tàm rài kis, lơh broă.

Mờ ngan tàm [òn jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau Việt Nam dê tơn, bơh uă broă lơh krơi is, uă cau dùl nă să, mpồl bơtiàn jơi bơtiàn tàm ală tiah gam jơh nùs prăp gàr mờ ngui niam jơnau đơs, akhar cih bơh jơi bơtiàn he dê.

Akhar font akhar cih Thái dơ\ sơnrờp geh ùr thạc sĩ sơnđan măt là Lò Mai Cương, lơh broă tàm Anih tờm Bơto bơtê sùm càr Sơn La dê lơh tam gơl mờ sồ tàm Unicode neh lơh akhar cih Thái geh uă cau gi\t mờ [ươn ngan jòi mờ ală phan ngui internet. Mờ jơnau kơlôi sơnơng akhar cih font akhar cih Thái Sơn La tàm măy vi tính, neh geh 65 tàm 72 akhar geh lài gơ ơm tàm phần mềm ală khar font akhar cih Thái Sơn La dê geh sac rwah ala măt ai dà đơs bơh mpồl bơtiàn cau Thái dê nàng lơh gơs sồ tàm unicode. Jăt mờ hơ\, ală bơta kuơ niam chài Thái yau neh gơtìp hu\i roh te\, tu\ do geh tu\ tơngai bơtuah geh lơh gơs sồ nàng prăp gàr mờ ngui niam.

Sền go\ làng bol cau Prum bòl glar lòt gùng jòng gi\t nđờ jơ\t kơi sồ tus tàm càr nàng jồm sră sền, bi Phú Năng Tuệ ơm tàm [òn Mỹ Nghiệp, thị trấn Phước Dân, kơnhoàl Ninh Phước, càr Ninh Thuận neh gơlik geh jơnau kơlôi sơnơng kờ` lơh hìu sền sră Inrahani. Ală pang sră bơh sơnrờp geh ơn tàm tùh sră hìu sền sră dê bơh nam 2005. Rlau 10 nam do, hìu sền sră Inrahani neh geh rlau 8 rbô pang sră, uă ngan là pang sră mblàng dà đơs Bách khoa toàn thư, Pang sră tơrgùm jơh jơnau cih văn học rài yau ală jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau lơgar Việt Nam dê, pang sră Kơlôi sơnơng bơta chài cau Prum, pang sră yau Prum 300 nam, pang sră măy cau Prum, yal yau, yal jơnau cau Prum…Jơh ală pang sră bơh hìu bơnhă bi Tuệ dê bal mờ 30 nă cau là pơgru, cau kơlôi sơnơng bơta niam chài dê jàu pà. Hìu sền sră drơng broă ờ sa priă ai làng bol tàm [òn Mỹ Nghiệp, ală hìu bơsram kấp pe tàm tiah do in mờ ală cau gơboh kờ` sră tàm ală tiah ndai tus sền, ngan là lời ai cau Prum in.

Tàm dơ\ rlô bơkang pah nam, ală hìu yàng Phờk Khmer tàm càr Trà Vinh bơyai lơh bơto akhar cau Khmer dê ai gi\t nđờ rbô nă oh kòn làng bol jơi bơtiàn Khmer in. Tu\ do, càr Trà Vinh geh 136 tàm 142 hìu yàng Phờk Khmer geh bơyai lơh bơto bơtơl akhar cau Khmer bơh ơdu\ 1 tus ơdu\ 5 tàm dơ\ ơm rlô bơkang, gơhòi gơ jà mờr 11 rbô nă kơnòm dềt tus bơsram. Bơdìh mờ bơsram akhar, ală oh gam geh bơsram bè bơta niam chài, adat bơhìan bơh yau, nhơl ală jơnau nhơl rài yau. Pơgru tờm là ală cau kơđơng yàng Phờk halà ală cau dờng sơnam jak akhar Khmer, chài gi\t jrô adat bơhiàn bơh yau. Sở Giáo dục mờ Đào tạo càr Trà Vinh pơgồp bal mờ Hìu bơsram Đại học Trà Vinh bơyai lơh pờ ơdu\ bơto bơta mờng chài tàm broă lơh jăt tơl jơnau sồr bơh Bộ Giáo dục mờ Đào tạo dê ai mpồl cau pơgru bơto akhar Khmer tàm ală hìu yàng Phờk in. Bơh nam 2008 tus tu\ do, ală cau kơđơng yàng Phờk Khmer, cau chài gi\t jrô akhar cau Khmer gam sơnđan là à cha geh dong kờl 25 rbô đong dùl tiết bơto jăt Kơrnoat sồ 30 bơh Thủ tướng Chính phủ dê.

Prăp gàr dà đơs bơh broă lơh gơs sồ ală sră ngal jơnau ntas là rơndăp broă lơh geh ală cau kơlôi sơnơng dunia mờ Việt Nam dê lơh tàm rlau 30 nam do. Bơh ală dơ\ lùp sền, kơlôi sơnơng, rơndăp broă lơh neh prăp gàr geh 11 dà đơs bơh ală jơi bơtiàn dùl êt nă cau tàm lơgar Việt Nam dê, bè dà Rục, A Rem, Mã Liềng, Cuối…lơh bơnàng jă sră nggal tàm broă kơlôi sơnơng dà đơs, bơta niam chài mờ kơlôi sơnơng jơi bơtiàn ờ go\ di mìng tàm Việt Nam lơm mờ geh bal tàm dunia tai. Tu\ do, neh geh 45 dà đơs geh lơh gơs sồ mờ yal làm uă.

Ồng Trần Trí Dõi là Giáo sư, lơh broă tàm Hìu bơsram Đại học Khoa học Xã hội mờ Nhân văn Hà Nội, ồng là dùl tàm ală cau mờng chài tus bal kơlôi sơnơng dà đơs jơi bơtiàn dùl êt nă cau lơgar Việt Nam dê bơh măy mok sồ pà gi\t: Bol a` kờ` ờ mìng 11 jơnau kơlôi sơnơng bè dà đơs ală jơi bơtiàn dùl êt nă cau dê gơ ơm wơl tàm bơta gam là akhar rah rài ờ, mờ bol a` kờ` ai hìu sền sră săp ntas in bơta dà đơs mờ jơnau đơs bơh 53 jơi bơtiàn dùl êt nă cau tàm lơgar Việt Nam dê. Bơta jơnau đơs bơh ală kơnhoàl ù tiah đơs ờ song ờ sơnòt bơh dà Yoan dê nàng cau geh dùl cơng tàng sră nggal wil tơl bè đah dà đơs, gi\t wa\ dùl bă jrô ơnàng mờ loh làng bơta li la bơh cau Yoan dê, bơta li la bè đah dà đơs mờ rơndăp akhar, akhar cih bơh cau Yoan dê tàm ală tu\ tơngai kah yau crơng gơs jơi bơtiàn dê hơ\, lơh gơlik bơhiàn niam chài is bơh cau Việt Nam dê.

Prăp gàr jơnau đơs ờ mìng là prăp gàr bơta niam chài, bơhiàn niam chài is li la ngan bơh dùl dà lơgar dê, bơh uă mpồl bơtiàn bơtòm tơrgùm wơl, mơkung prăp gàr geh dà đơs yau bơh mò pàng dê. Hơ\ kung là dùl phan tam lơh nàng tơngo\ nggu rơyas mò pàng jơi bơtiàn mờ sền gàr gơnoar tờm ù tiah dà lơgar dê.

Cau cih VOV4- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến