VOV4.K’ho - Trồ tiah kàl mìu duh, mìu ni sơna, bơta duh tàm trồ tiah tam gơl, bơta sùh ìo tàm tiah kis uă… là bơta niam ai vi khuẩn, virus tơnguh bơtàu mờ lơh gơbàn kòp. Kòn dềt ờ hềt gơdờp mờ broă tam gơl bơh trồ tiah, [uơn gơbàn kòp.

Tàm ală ngai do, khàkơnòm dềt pal mu\t piam kòp tàm hìu sơnơm neh gơguh uă ngan. Geh ală hìu sơnơm, khà cau kòp là kơnòm dềt gơguh tus 40%, là tài trồ tiah duh ir.

Jăt Việt pràn kơl dang lơh broă mờ tiah kis gơwèt Bộ Y tế yal, trồ tiah tơngai duh jo\ ngai, bơta duh gơguh uă lơh kòn dềt tìp uă ngan bơta bè bơta pràn kơl dang să jan bè kòp tàm gùng tă nhơm, jê ndul gơjroh. Geh uă kòn dềt tài trồ tiah duh, nhơl hờ bơdìh tu\ trồ tơngai duh di gơlan lơh gơbàn kơrwài tơngai. Den tàng, ală cau mè, cau bèp pal g^t sền gàr, atbồ kòn dềt kờ` pleh mờ kòn dềt gơbàn kòp tàm kàl trồ tơngai duh do.

Kòp tàm gùng tă nhơm:

Kòp tàm gùng tă nhơm mờng geh tài kòn dềt gơbàn mrềt mu\t. Tu\ duh, kòn dềt gơl^k kơl hề uă lơh sùh ào, di lah cau mè, cau bèp puh càl pràn tơn di tơn tềng să kòn dềt, dà kơl hề soăt mhar lơh bơta duh tàm să gơmù, kòn dềt di gơlan gơbàn mrềt mu\t. bơdìh hơ\ tai, broă pờ măy mrềt uă ir tàm jơdu\ b^c kung lơh kòn dềt gơbàn mrềt mu\t.

Tàm bơta bè hơ\, kòn dềt [uơn ngan gơhàn kòp jê rơnồng dờ, viêm VA, viêm amidal, jê sồt rơnồng dờ, gơbàn kòp sê sồt tàm klờm soh mờ ală bơta gơbàn bè glar bòl, ờ gơbài sa, bơsiă, glar tă nhơm, duh să uă di gơlan gơbàn rơtơs jơng tê.

Den tàng, kờ` pleh mờ broă kòn dềt gơbàn kòp tàm gùng tă nhơm tàm tu\ trồ tiah duh, ba` pờ phan puh càl pràn di tơn tềng să kòn dềt, di lah kòn dềt gơl^k dà kơl hề uă den pal ai chèo jùt kòn dềt in, tàm hơ\ uă ngan là tềng ngkời; ba` lời gơbàn ờ ndrờm bal bơta duh mờ bơta mrềt bơh jơdu\ geh măy mrềt mờ bơta duh hờ bơdìh, ba` lời ờ ndrờm bal uă ir 5 độ C; tơmù ai kòn dềt hùc dà lu\, sa kem, sa phan sa tă tơn bơh tùh mrềt. ai kòn dềt sa tơl phan bơkah, bơtơl vitamin mờ chất khoàng kờ` tơnguh bơta pràn sơndră mờ kòp kòn dềt in.

Di lah kòn dềt duh să, ai kòn dềt hùc dà oresol kờ` bơtơl dà mờ chất điện giải. Tu\ kòn dềt duh rơlao 38,5 độ C, pal ai kòn dềt hùc sơnơm gơmù duh. Pal ai kòn dềt tus kham tàm ală hìu sơnơm kờ` sơm kòp di tu\, pleh mờ broă lời gơbàn kòp jroă mờ gơbàn ală bơta ờ niam.

Kơrwài duh: Kơrwài duh là bơta gơbàn bơh broă gơguh duh tàm dơlam să jan lơh gơbàn, tài bơta ờ ndrờm bal bơh broă geh bơta duh mờ tơl^k bơta duh. Cau gam sơnđan kơrwài duh là bơta “Gơpừ tài bơta duh”.

Geh bơta do là tài kòn dềt, kơnòm bơsram tơnơ\ mờ tu\ nhơl, ntoăt ha là lơh uă broă tàm tiah geh bơta duh, sùh ìo uă, ờ geh càl lơh kơrian să jan tơl^k bơta duh tus tàm nhơm trồ tiah, lơh gơbàn duh tàm dơlam să gơguh uă tus 38,5 độ C geh tu\ geh bơh 40 tus 41 độ C.

Cau gơbàn kơrwài duh di mơ ờ jroă mờng gơbàn gơl^k pơhàr, jê bồ, kơrwài, hoar măt, gơlơh bè tơhìr dà sơlơ tu\ sơlơ gơguh uă, gơlơh bè gơdan hă, glar tă nhơm, săp ntơh, să jan duh. Gùng mhàm bal mờ nùs tă nhơm sơbăc. Di lah jroă den lơh gơbàn ờ niam tàm broă tă nhơm, tă nhơm sơbăc mờ ờ sô, să bồ pàl mờ di gơlan gơbàn gơpừ.

Broă lơh: di lah gơbàn kơrwài duh di mơ, pal mhar cèng cau gơbàn tus tàm tiah m[ur niam, ai ơm rơlô să den ală bơta gơbàn geh tơn jơh rơhời. Di lah gơbàn jroă pal mhar cèng cau gơbàn tus tàm tiah m[ur niam, hồ ào mpha. Gơtùi ai chèo tram mờ dà ơn tềng bìng liang mờ tềng jơkồt hơ\ sồng sền gròi bơta duh să jan. Ai cau gơbàn hùc dà mrềt di mơ, niam ngan là hùc dà geh klài bal mờ oresol di mờ khà geh ai. Di lah kờ` gơtùi c^t sơnơm dong kờl nùs mờ c^t srồm kờ` tơnpràn sa jan.

Kơrwài tơngai: Kơrwài tơngai kung mờng gơbàn tàm kòn dềt, kơnòm bơsram tu\ lòt ha là lơh broă tàm 1 tơngai jo\ hờ bơdìh trồ tiah tơngai duh mờ ờ ndao sơgơn lời măt tơngai sòl di tơn tềng bồ, tềng jơng kồt mờ ală bơnah gơlời tàm să jan. Măt tơngai sòl lơh gơmu\t tàm să, lơh gơbàn lơhò mờ kơrwài tơngai.

Di lah gơbàn kơrwài tơngai di mơ den ală kòn dềt gơlơh glar bòl, kơrwài, hoar măt, mpong tồr. Geh tu\ gơdan hă ha là hă. Bơta duh să jan di gơlan gơguh uă rơlao mờ bè ờs. Di lah kơrwài tơngai jroă, cau gơbàn di gơlan ờ g^t bơta lơi, geh tu\ gơbàn rơtơs jơng tê.

Broă lơh tu\ gơbàn kơrwài tơngai: pal mhar cèng kòn dềt tus tàm tiah m[ur niam, mờ hô ào mpha, ai chèo neh tram mờ dà jùt să kòn dềt in. Ai kòn dềt hùc uă dà, gơtùi ai hùc sơnơm tơmù duh di lah gam ngăc. Di lah kòn dềt ờ kah tai den mhar cèng tus hờ hìu sơnơm rềp ngan.

Bơdìh hơ\ tai, tài bơta duh uă den tàng ală bơta virus, vi khuẩn, ký sing trùng lơh gơbàn kòp, phan lơh gơtòp kòp kung geh uă tàm phan sa kung bè hờ bơdìh tiah kis, lơh tơnguh khih tàm phan sa mờ lơh gơbàn 1 bơta kòp gơtòp bè duh să tài virus, jê ndul gơjroh, sốt xuất huyết… Den tàng, pal pơs wàs kloh niam anih ơm, sa sin, hùc duh, ngui phan sa kloh niam ờ do ờ dă.

Do kung là tu\ [uơn ngan gơbàn bu\ dà, tài trồ tiah tơngai duh kòn dềt mờng tam jà lòt un tàm dà dờng, dà croh, tàm tơnao dà. Mùl màl bu\ dà mờng gơbàn tơn tàm tiah rềp mờ hìu kòn dềt ơm kis. Kờ` pleh mờ bu\ dà, ală cau mè, cau bèp pal sùm lam sồr kòn dềt ba` lòt um is tàm dà dờng, dà croh, tơnao dà jrô. Di lah geh den bơyai lơh bơto re dà ai ală kòn dềt in.

Ờ uă bơta làng bol pal kah, hơ\ là:

-Pal kah gàr tơl phan sa kòn dềt in: Lơh jăt broă sa sin hùc duh, ba` sa phan sa pơrìu, ba` sa plai chilir, biăp ris, hùc tơl dà, ngui dà sàng kloh niam tàm rài kis, pal kloh niam tu\ lơh dà toh kòn dềt in, tu\ tru\ phan sa;

-Pal kah sền gàr kòn dềt nền nòn, ba` lời kòn dềt nhơl hờ bơdìh trồ tiah tơngai duh, hìu pal kloh niam mờ tơl àng.

Kah ai kòn dềt cù mpha jòng, soh ào jòng tê kờ` pleh mờ sơmăc kăp

-Tu\ go\ kòn dềt duh să pal sền gròi, di lah kòn dềt duh să bơh 38,5 độ C rơlao hờ đang pal tơmù duh kòn dềt in mờ broă lơh ơnàng ào mpha, ai chèo tram dà duh ram đe ơn tềng bìng liang, pơnoà; kuàng; ai hùc sơnơm tơmù duh paracetamol, hơ\ sồng ai kòn dềt lòt kham kòp mơ.

Cau mblàng Ndong Brawl