VOV4.K’ho– Tàm tơngai ơm rlô bơkang kung là tŭ kơnòm dềt ơm tàm hìu rơcang sơndră kòp, den tàng, tŭ tơngai kơnòm dềt ngui ală phan bơna công nghệ, sền tivi kung gơguh uă ngan sơl. Bulah geh uă bơta kuơ bơh ală broă drơng ala công nghệ thông tin, mơya bơh tàm internet kung lơh gơguh uă khà kơnòm dềt gơtìp ngir nhơl game, sền gŏ ală rùp halà ală clip ờ niam, gơtìp sơmờm halà gơ gơs cau gơtìp aniai bơh bơta lah pơr hơng, pù pờng dê. Lơh bè lơi nàng sền gàr kơnòm dềt bơh ală gơ rềng ờ niam tàm rài kis internet, dong ală oh geh dùl kàl rlô bơkang chờ hờp, ờdo ờdă.

Nam do tài kòp Covid-19 gơlik geh kal ke, den tàng hìu bơsram yal tơngai ơm rlô bơkang gờñ, oh Nguyễn Khánh Linh, kơnòm bơsram ơdŭ 6 bơh dùl hìu bơsram kấp 2 tàm quận Cầu Giấy dê ờ duh pal ơsram online, oh kung bè ală bơyô he dê, geh uă tŭ tơngai nàng mut tàm internet, crơng gơs mpồl boh bơr tàm mạng xã hội, bal mờ gơp tam pà ală bơta nhơl ñŏ tàm internet kung bè lơh video clip pờ tơlik tàm Youtube halà tiktok. Tài mè bèp lòt lơh broă gùt ngai den tàng kơnòm dềt geh uă tŭ tơngai mut tàm internet mờ ờ duh pal kong bơta sền gròi bơh mè bèp dê: “Oh gŏ ờ uă video den ờ dipal mờ sơnam oh dê. Pơn yơu bè geh ală video geh tơngume pù pờng phan ròng halà đơs lah cau tiơng pơn rơ. Geh ală cau den yal jơnau ngòt rơngơt, bơrlŭ bal mờ rùp geh mhàm mơya oh kung gam kờñ sền. Tŭ oh ngui điện thoại den oh kờñ boh bơr mờ bơyô, nhơl tik tok mờ oh gơtìp pơn jồ tàm ală bơta do lơh oh huĭ jơh tŭ tơngai”.

Jat cồng nha lùp sền “Jơnau đơs kơnòm dềt Việt Nam” bơh Viện Kơlôi sơnơng atbồ bơtàu tơnguh kơ̆ kơljap pơgồp bal mờ Mpồl dong kờl kơnòm dềt lam lơh nam lài, tàm 3 nă kơnòm dềt den geh 2 nă kơnòm dềt geh phan bơna tơrbŏ internet. Tàm tơngai lài mờ tŭ gơlik geh kòp bơtờp, tơngai kờp bal kơnòm dềt ngui internet bơh 2 tus 3 jơ tàm 1 ngai, bulah bè tŭ, tơngai do gơguh uă rlau 2 dơ̆, geh tŭ là uă rlau 3 dơ̆ tŭ ală oh ơm tàm hìu nàng rơcang sơndră kòp. Kơnòm dềt jak ngui công nghệ số mơya ală oh ờ hềt tơl bơta kơlôi sơnơng nàng gơtùi đal git bơta lơi là niam, bơta lơi là jơnau tơnggit ờ niam. Mờ bơta kờñ jòi git, kơnòm dềt ƀuơn ngan gơtìp aniai tàm rài kis internet. Pơn rơ bè ală clip ờ geh kuơ, ală clip cèng bơta aniai tàm gah Thơ Nguyễn halà pa do là Timmy tivi, geh uă jơnau đơs gam bơ chồt kơnòm dềt lơh jat ală bơta lòng ngòt rơngơt bè yồng ngko, tơrlòng nhơl mờ dà sơnơm, mpồn tàm măi pìh phan.. Uă mè bèp neh nrơt dơl tŭ git gŏ kòn sau he dê sền ală clip do..: “Tơngai ală oh sền tivi mờ ipad uă den tàng añ kơlôi rơcang ngan ală kòn in. Añ kơp kờñ geh broă lơh ală jơnau bơceh lơi nàng ală kòn añ in ờ huan halà tơrmù ƀà tŭ tơngai sền internet”.

Khà kờp bơh Cục kơnòm dềt gơ wèt Bộ Lao động- Thương binh mờ Xã hội kung ai gŏ, tàm 16 nam, Tổng đài điện thoại dà lơgar sền gàr kơnòm dềt mờ sồ điện thoại 111 neh dờp rlau 4 tơlak dơ̆ hòi lùp bè ală broă gơ rềng tus kơnòm dềt. Mìng is tàm nhai 5 geh mờr 40 nă cau hòi tus Tổng đài 111 yal bè broă kơnòm dềt gơtìp aniai tàm rài kis internet mờ geh 4 nă oh geh dong kờl tài gơtìp aniai tàm rài kis internet. Mò Nguyễn Thị Nga, Phó Kuang atbồ Cục kơnòm dềt, Bộ Lao động- Thương binh mờ Xã hội tơngkah, ală bơta aniai kơnòm dềt mờng gơtìp tàm rài kis internet hơ̆ là kơnòm dềt sền iat uă ir jơnau tơnggit ờ ngan tàm internet, gơtìp bền tàm internet, jơnau pơhìn gơtìp sền git jơnau tơnggit kơnòm dềt dê tàm rài kis internet, gơtìp pơn jồ bè bic bài bơh tàm internet. Mò Nguyễn Thị Nga pà git: “Bơh nggùl nam 2020 tus tŭ do, tŭ ală anih lơh broă geh gơnoar, tàm hơ̆ geh Tổng đài dà lơgar sền gàr kơnòm dềt 111 neh dờp geh ală jơnau yal, jơnau tơngit bè bơh să tờm kơnòm dềt dê gam là cau gơtìp aniai bơh ală rùp tàm internet halà tŭ làng bol sền ală kênh mờ gŏ gơ lơh aniai tus jơnau tơnggit ndơp ndơr rài kis is bơh ală oh dê, tŭ hòi tus Tổng đài 111, Cục kơnòm dềt neh di tŭ yal tơnggit, pơgồp bal mờ Cục ờdo ờdă jơnau tơnggit bơh Bộ Thông tin mờ Truyền thông dê, Bộ Kuang àng kung neh geh ală broă bơsong di tŭ”.

Ală cau jak chài tàm gah ờdo ờdă jơnau tơnggit đó là, tài rài kis ngan ngồn, kơnòm dềt geh sền gàr tài bơh uă mpồl tàm mpồl bơtiàn bè hìu bơnhă, jơi nòi, cau tờm, hìu bơsram, tiah tờm sền gròi mờ dong kờl kơnòm dềt... Bulah bè hơ̆, tàm rài kis internet, tŭ do gam ờ geh ală broă sền gàr kơnòm dềt. Bơta do ai tơlik jơnau sồr jal mhar bè broă bơt bơtàu rơndap broă mờ ală broă lam lơh ngan ngồn nàng sền gàr kơnòm dềt tàm rài kis internet. Ồng Hoàng Minh Tiến, Phó Kuang atbồ Cục ờdo ờdă jơnau tơnggit, Bộ Thông tin mờ Truyền thông pà git broă lơh bơh Bộ dê tàm tơngau tus: “Kờñ ngan pal geh dùl bơta chài rơgơi số halà gơtùi hòi là hệ miễn dịch số ai kơnòm dềt in. Nàng gơtùi lơh broă do den kờñ pal geh bơta lơh broă bal bơh jơh gùt mpồl chính trị mờ kuơmàng ngan rlau jơh tàm do là Bộ Lao Động- Thương binh mờ Xã hội, Bộ Kuang àng, Bộ Giáo dục mờ Đào tạo geh gơnoar broă tờm ngan. Tơnơ̆ mờ tŭ broă lơh geh ai tơlik den bol hi kung crơng gơs tai mpồl dong kờl mờ sền gàr kơnòm dềt tàm rài kis internet, là anih kung gơtùi dờp jơnau yal bơh mpồl bơtiàn, cau dùl nă să, mpồl cau dê bè ală broă gam lơh gơbàn ờ suk halà tơngume ờ dipal halà ală broă mờ kơnòm dềt gơtìp aniai tàm rài kis internet nàng bơh hơ̆ tam cah di tŭ, mhar pơyua tus ală anih lơh broă geh gơnoar in”.

Geh uă jơnau đơs đơs là, kờñ geh rài kis internet niam kơnòm dềt in, lài mờ tŭ kơp bơta lơh broă bal bơh ală anih lơh broă geh gơnoar dê den mè bèp pal git sền gàr oh kòn he dê bơh ală bơta chài, crap tơmut app tàm măi tính, điện thoại. Kuơmàng, mè bèp pal lời uă tŭ tơngai, nàng lòt bal, lơh bơyô mờ kòn. Kuơmàng kung pal sền gròi, iat ală bơta kơp kờñ kòn he dê nàng geh broă lơh dipal sền gàr ală kòn tàm rài kis internet.

Broă lơh Sền gàr mờ dong kờl kơnòm dềt lơh broă bal niam bơnĕ, bơceh pa tàm rài kis internet tơngai bơh nam 2021 tus nam 2025 pa geh Thủ tướng Chính phủ ring bal tàm bồ nhai 6 geh kơp kơnờm lơh gơlik dùl broă lơh nàng sền gàr kơnòm dềt tàm rài kis internet, gàr sùm dùl tiah ơm kis niam bơnĕ, bơtàu tơnguh ală phan bơna, ală bơta kuơ Việt Nam kơnòm dềt in bơsram, tơrbŏ bal, nhơl ñŏ dùl bă bơceh pa.

 Cau mblàng K’Duẩn