VOV4.K’ho-Ung thư toh là dùl tàm ală bơta kòp ngòt rơngơ\t ngan, sùm gơtìp ngan rlau jơh tàm cau ùr tàm dunia. Jat Mpồl Lơh sơnơm Dunia (WHO) dê yal, tàm lơgar Việt Nam, ung thư toh là kòp geh khà jơnhoa ngan rlau jơh tàm ală bơta kòp ung thư gơbàn tàm cau ùr mờ khà chơ\t ơm dơ\ pe. Bulah gơbàn uă mơya uă cau ùr kung gam ờ hềt geh sơl jơnau gi\t wa\ bè bơta kòp do, gơlam tus bơta geh ngan geh kham mờ gi\t kòp jơla, cồng nha sơm kòp ờ uă. Jat ală bác sĩ gah kòp do yal, tu\ do broă sền go\ kòp ung thư vú ờ kal ke, tàm hơ\ siêu âm toh là broă lơh [ươn ngan rlau jơh, ờdo ờdă mờ priă tă ờ uă mờ bơta dipal den uă ngan.

Bi Triệu Thị Thanh (45 sơnam) ơm tàm xã Ea M’Nang, kơnhoàl Cư Mgar, càr Dăk Lăk gơtìp kòp ung thư toh mờ neh pal reh koh sang te\ dùl đah toh pơgăp mờ do rlau 7 nhai. Lài hơ\, tu\ sền go\ bơta gơ tơngo\ as, jê, [ư sền go\ geh as kră mơya ala tài lòt kham, bi Thanh bong is sơnơm tềng anih as jat jơnau pơlam bơh bàr pe nă cau dê. Lồi du\t là kòp ờ bời mơya sơlơ gơbàn as dờng mờ jê ngan. Bi lòt tus hờ hìu sơnơm ung bướu [òn dờng Hồ Chí Minh tu\ kòp ung thư neh gơmu\t tàm tơngai dơ\ 2. Tơnơ\ 7 nhai reh, bi tus hờ Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên kham wơl tài bơh tềng anih reh lài geh tai dùl nơm as ndai. Bi Triệu Thị Thanh yal:

{ư tềng toh sền go\ gơlơh kră kră bè nai tăp iar, den kră mờ jê. Den a` lòt ai sơnơm rê bong, mơya bong den kiăt jơh làm să mơya ờ bời den tàng a` ờ bong tai mờ lòt tus tàm Sài Gòn nàng kham. Kham den khi đơs là gơtìp as kơn jơ\, as kơn jơ\ den pal reh.

Dùl nă cau ndai là mò H’Ăim H’Wy (60 sơnam) ơm tàm xã Buôn Tría, kơnhoàl Lăk, càr Dăk Lăk. Sền go\ dùl đah toh geh bơta jê neh jo\ mơya tài bơh ờ rcăng den tàng mò ờ go\ kơlôi, tus dì tu\ toh gơtìp as pơrhê, jê uă, mò hơ\ sồng lòt tus hìu sơnơm nàng kham kòp. Mò H’Ăim H’Wy pà gi\t:

A` go\, bè do den gơ kră ngan, kră gơ ờ go\ jê dùl êt lơi ờ. Gơtìp bơh jo\ gơ dê mơya tài bơh a` ờ go\ kơlôi bơta lơi, ờ go\ jê den tàng ờ go\ lòt kham.

Bác sĩ chuyên khoa 1 bi Nguyễn Trường Thi, Kuang atbồ Khoa jòi sền gơnoar broă, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên pà gi\t: Jơh ală cau gơtìp kòp ung thư toh tus hờ hìu sơnơm sơm kòp ndrờm ơm tàm tơngai neh jơla ir, hơ\ là khi ờ geh bơta gi\t wa\ lòt kham, kham kờ` gi\t kòp ờs mờng pah dơ\ mờ mìng tu\ sền go\ tàm să jan he geh tềl tơngo\ gơlơh is rơmis, geh tu\ là gơtìp as jê tàm toh jo\ jòng den hơ\ sồng lòt kham. Tu\ do, sùm kòp ung thư neh mu\t tàm tơngai dơ\ 2, dơ\ 3. Cau kòp pal reh koh sang te\ toh halà mìng sơm kòp nàng kờ` lơh tơn jo\ bơta kis lơm. Tu\ do, geh uă broă lơh kham kờ` sền gi\t kòp ung thư toh bè kham is toh, cùp rùp cồng toh, MRI toh, siêu âm gùng dà toh. Tàm hơ\, siêu âm gùng dà toh geh đơs là broă lơh geh bơta niam ngan rlau jơh. Bác sĩ Nguyễn Trường Thi pà gi\t:

Siêu âm là broă lơh [ươn lơh ngan rlau jơh mờ gơtùi lơh geh tàm jơh ală anih lơh sơnơm mơkung là broă lơh sền go\ kòp gờ` ngan rlau jơh. Tam rùp cùp bơh siêu âm dê den gơtùi pơlam gùng ai ală bác sĩ sơm kòp đah bơdìh in mờ ală bác sĩ tàm gah reh kòp in gi\t geh as do ơm tàm bơta kơn jơ\ kàr lơi, digơlan lơh aniai kơn jơ\ hala ờ, bơh hơ\ geh bơta bơto pơlam sơm kòp dipal ai cau kòp in.

Siêu âm toh là măy mok ngui sóng siêu âm nàng sền swì gùng dà toh, dong sền go\ ală bơta is rơmis bè rùp să gùng dà toh. Tus dì tơngai tu\ do, siêu âm gùng dà toh kung geh đơs là broă lơh geh cồng nha ngan rlau jơh tàm broă kham, sền go\ gờ` ală bơta is rơmis tàm toh, kuơmàng là ung thư toh tài bơh bơta ờdo ờdă, ờ sơgràm aniai, ờ jê, ai cồng nha sơrbac mhar, priă tă ờ uă mờ bơta dipal den uă ngan. Kham is toh kung là broă lơh geh uă cau lơh sơl mơya jat ală bác sĩ chuyên khoa đơs, broă lơh do kung gam mìng gơcèng bơta ờ rcăng lài sơl bơh tơl nă cau dê den tàng bơta dipal ờ uă, den tàng bè hơ\, siêu âm gùng dà toh kung là broă lơh geh ală bác sĩ sồr ală oh mi pal lơh.

Kung jat bác sĩ Thi yal, bơdìh mờ bơta niam ngan pa yal den siêu âm gùng dà toh gam là broă lơh bơh sơnrờp [ươn ngan, mờ tàm Hìu sơnơm xã kung gơtùi lơh sơl, bơta do gơtùi dong gơguh khà sền go\ gờ` khà cau gơtìp kòp ung thư toh tàm [òn lơgar, ngan là tàm ală tiah sar lơgar ngài, tiah ală cau ùr gam ờ tơl bơta gi\t wa\ bè kòp do. Bác sĩ Nguyễn Trường Thi bơto yal lài bè do:

Ung thứ vú digơlan gơlik geh tàm jơh ală sơnam. Cau ùr tàm sơnam deh kòn, cau ùr tơnơ\ mờ tu\ jơh gơrung să, mờ jơh ală cau ùr tu\ sền go\ ală bơta gơ tơngo\ is rơmis, pin den pal lòt kham nàng gi\t. Dilah tơngai kham nàng gi\t kòp, jat jơnau bơto yal lài den pơgăp 6 nhai tus 1 nam pal lòt kham dùl dơ\. Đơs ngan den priă nàng tă dùl dơ\ siêu âm toh geh sră Bảo hiểm Y tế den ờ jơh uă, mìng pơgăp 39 rbô đong lơm, digơlan là dà lơgar neh tă tơm halà siêu âm bơdìh den mìng jơh pơgăp 80 rbô đong lơm là bol he gơtùi kham geh mờ măy mok siêu âm.

Sền go\ kòp tàm tơngai sơnrờp geh sền là gùng dà kuơmàng tàm broă sơm kòp ung thư toh, mờ khà kis bơh 5 nam rlau hơđang gơguh tus 90%. Den tàng bè hơ\, ală bác sĩ bơto yal lài cau ùr tàm sơnam deh kòn bơh 15 tus 44 sơnam pal lòt kham, nàng gi\t kòp ung thư toh jat tơngai, [ươn mờ geh cồng nha ngan rlau jơh là siêu âm gùng dà toh, kuơmàng là ală cau ùr rlau 30 sơnam, tàm hìu bơnhă geh mè halà oh mì ùr gơtìp kòp ung thư toh. Tu\ geh ală tềl tơngo\ is rơmis tàm toh bè jê gùng dà toh sùm, toh dờng krơi s[ơi ngan, geh as kră tàm gùng dà toh, geh hạch tềng pơnoà, tam gơl tềng kơltau gùt dar cồng toh den pal lòt kham tàm ală anih lơh sơnơm nàng geh gi\t mờ sơm kòp di tu\.

Tơngai cit sơnơm rơcang sơndră kòp tàm broă lơh cit sơnơm vaccine rề ơnàng

(Jat Thông tư sồ 38 tơlik ngai 17/10/2017 bơh Bộ Y tế dê)

Gơwèt mờ kòn se pa deh

1. Sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp viêm gan virus B: Cit kơnòm dềt in tàm pơgap 24 jiơ tơnơ\ tu\ deh.

2. Sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp jòr bơ siă gơlik mhàm: Cit dùl dơ\ kơnòm dềt in tàm pơgap 1 nhai sơn rờp tơnơ\ tu\ deh.

Gơwèt mờ kơnòm dềt hơ đơm 1 sơnam

3. Sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp bạch hầu (Cit 3 dơ\ kuơ màng):

Dơ\ 1: tu\ kơnòm dềt tơl 2 nhai ;

Dơ\ 2: êt ngan là 1 nhai tơnơ\ tu\ cit dơ\ 1;

Dơ\ 3: êt ngan là 1 nhai tơnơ\ tu\ cit dơ\ 2;

4. Sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp bơ siă ngkròc bè iar (Cit 3 dơ\ kuơ màng):

Dơ\ 1: tu\ kơnòm dềt tơl 2 nhai;

Dơ\ 2: êt ngan là 1 nhai tơnơ\ tu\ cit dơ\ 1;

Dơ\ 3: êt ngan là 1 nhai tơnơ\ tu\ cit dơ\ 2;

5. Sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp uốn ván: (Cit 3 dơ\ kuơ màng):

Dơ\ 1: tu\ kơnòm dềt tơl 2 nhai;

Dơ\ 2: êt ngan là 1 nhai tơnơ\ tu\ cit dơ\ 1;

Dơ\ 3: êt ngan là 1 nhai tơnơ\ tu\ cit dơ\ 2;

Tơngai cit sơnơm rơcang sơndră kòp uốn ván cau ùr geh bun in:

Gơwèt mờ cau ờ hềt cit halà ờ git loh là lài do geh cit sơnơm vaccine halà ờ, halà ờ hềt cit tơl 3 dơ\ sơnơm vaccine geh bơnah uốn ván ding kuơ màng:

Dơ\ 1: Cit gờ` tu\ geh bun dơ\ sơn rờp

Dơ\ 2: êt ngan là 1 nhai tơnơ\ cit dơ\ 1

Dơ\ 3: êt ngan là 6 nhai tơnơ\ tu\ cit dơ\ 2 halà dơ\ geh bun tơnơ\

Dơ\ 4: êt ngan là 1 nam tơnơ\ dơ\ cit dơ\ 3 halà dơ\ geh bun tơnơ\

Dơ\ 5: êt nganlà 1 nam tơnơ\ dơ\ cit dơ\ 4 halà dơ\ geh bun tơnơ\

Gơwèt mờ cau neh cit tơl 3 ding sơnơm vaccine geh bơnah uốn ván kuơ màng:

Dơ\ 1: Cit gờ` tu\ geh bun dơ\ sơn rờp

Dơ\ 2: êt ngan là 1 nhai tơnơ\ cit dơ\ 1

Dơ\ 3: êt ngan là 1 nam tơnơ\ dơ\ cit dơ\ 2

Gơwèt mờ cau neh cit tơl 3 ding sơnơm vaccine geh bơnah uốn ván kuơ màng mờ dùl dơ\ cit wơl:

Dơ\ 1: Cit gờ` tu\ geh bun dơ\ sơn rờp

Dơ\ 2: êt ngan là 1 nam tơnơ\ cit dơ\ 1

6. Sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp lơng kơl te: (Hùc 3 dơ\ kuơ màng):

Dơ\ 1: tu\ kơnòm dềt tơl 2 nhai;

Dơ\ 2: êt ngan là 1 nhai tơnơ\ dơ\ hùc dơ\ 1 ;

Dơ\ 3: êt ngan là 1 nhai tơnơ\ dơ\ hùc dơ\ 2;

Cit tai dùl dơ\ tu\ kòn dềt tơl 5 nhai

7. Sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp bơh vi khuẩn Haemophilus influenzae tuýp B (Hib): Cit 3 dơ\ kuơ màng:

Dơ\ 1: tu\ kơnòm dềt tơl 2 nhai;

Dơ\ 2: êt ngan là 1 nhai tơnơ\ tu\ cit dơ\ 1;

Dơ\ 3: êt ngan là 1 nhai tơnơ\ tu\ cit dơ\ 2;

8. Sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp sởi: Cit tu\ kơnòm dềt tơl 9 nhai. 

 Gơwèt mờ kơnòm dềt bơh 1 tus 5 sơnam

9. Sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp as sồt tơngoh Nhờk (ai kơnòm dềt bơh 1 tus 5 sơnam in): Cit 3 ding kuơ màng:

Dơ\ 1: tu\ kơnòm dềt tơl 1 sơnam;

Dơ\ 2: boh 1 tus 2 poh tơnơ\ dơ\ cit dơ\ 1;

Dơ\ 3: 1 nam tơnơ\ dơ\ cit dơ\ 2

Gơwèt mờ kơnòm dềt hơ đơm 2 sơnam

10. Sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp Rubella: Cit tu\ kơnòm dềt tơl 18 nhai

Tu\ kơnòm dềt tơl 18 nhai pal cit wơl dùl dơ\ sơnơm vaccine rơcang sơndră ală bơta kòp: bạch hầu, bơ siă ngkròc bè iar, uốn ván, sởi.

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến mờ K’Duẩn