VOV4.K’ho – Tàm càr Lâm Đồng, Trung tâm pơlam broă lơh sa suơn sre dà lơgar (Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn) pơgồp bal mờ gơnoar atbồ càr bơyai lơh cribơyai pơlam lơh sa suơn sre mờ tơngume “Tam pa wơl mờ bơtàu tơnguh kơphe kơ\ kơljap” tàm lồi nhai 9 pa do. Tus bal cribơyai geh ală cau jak chài bơh Trung tâm pơlam broă lơh sa suơn sre dà lơgar, Viện sền gàr phan tam, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên, Kuang đơng lam bồ gah lơh sa suơn sre mờ mờr 200 nă cau tam kơphe tàm ală càr Tây Nguyên. Uă jơnau đơs neh geh đơs nàng bơtàu tơnguh kơphe kơ\ kơljap.

Tây Nguyên là tiah tam kơphe uă ngan bal mờ 622 rbô 300 lồ Broă rơndap lơh tus nam 2020, ală càr Tây Nguyên geh lam lơh tam pa wơl mờ bơkiar lơh niam wơl 132 rbô lồ kơphe kra ràm ai cồng nha tơnhàu lơyah. Tus tu\ do, ală càr neh lam lơh geh 118 rbô 200 lồ (geh mờr 90% broă rơndap lơh).

Tàm hơ\, Lâm Đồng geh bă ù tam pa wơl mờ bơkiar lơh niam wơl kơphe uă ngan rlau jơh, bal mờ 58 rbô 200 lồ; pơn jat hơ\ là ală càr Dak Lak, Dak Nông, Gia Lai. Bă kơphe tam pa wơl uă ngan geh tam mờ sơntìl pa, neh hời rơhời tơnguh bơta pràn bè cồng nha lơh geh, 2, 3 tiah lơh geh bơta niam uă bè tơl khà kơphe bơkah.

Bulah bè hơ\, broă tam pa wơl kơphe tàm Tây Nguyên gam gơtìp ală kòl yan, bơta ờ niam bè priă bơcri, rơndap sap sèng sơntìl, broă ngui gơguh jak kỹ thuật… kung bè ală bơta gơ rềng ờ niam bơh tam gơl trồ tiah dê. Tàm tu\ hơ\, bơta broă lơh cau lơh broă sa in tàm tu\ tơngai tam pa wơl, khà priă tac kơphe tàm tơngai lài sùm tàm khà lơyah, kung lơh aniai tus broă tam pa wơl, lơh niam wơl suơn kơphe. Tus bal pơrjum, ồng Đinh Văn Khấn, ơm tàm xã Hiệp Thạnh, kơnhòal Đức Trọng kơp kờ`:

“Tu\ do bè cau lơh broă sa den kơp kờ` lơh bè lơi ală anih lơh broă geh gùng dà broă lơh, tàm bơta tam gơl trồ tiah den geh ală bơta kòp tu sa aniai gơlik , dơ\ pơrjum do mờ kuơmàng là anih lơh broă pơlam lơh sa suơn sre pơlam làng bol in kơryan ală bơta kòp tu sa aniai”.

Bal mờ bơta kòp tu sa aniai den broă sac rơwah sơntìl kung là bơta geh gơ rềng tus cồng nha tam pa wơl mờ bơtàu tơnguh kơphe kơ\ kơljap tàm Tây Nguyên. Jat Tiến sĩ Phan Việt Hà, Phó Kuang atbồ Viện Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên pà git, broă tam pa wơl là tu\ [uơn nàng ală tiah in rơndap sap sèng wơl ală sơntìl kơphe nàng gơ in dipal:

“Tam pa wơl geh uă ngan bơta bè kỹ thuật lơh làng bol gơtìp kal ke. Mơya, tam pa wơl là 1 tàm ală tu\ [uơn nàng tam gơl, ala ală sơntìl yau mờ ală sơntìl pa geh uă bơta niam, pơn yơu bè cồng nha tơnhàu uă, bơta niam uă mờ jai dră wơl ală bơta kòp tu sa aniai tờm ngan tus mờ tờm kơphe”.

Bè bơta chài tu\ tam pa wơl, PGS-TS Lê Quốc Thanh – Kuang atbồ Trung tâm pơlam broă lơh sa suơn sre dà lơgar pà git, cau tam kơphe pal lơh jat nền nòn bơta chài bè kỹ thuật den hơ\ sồng gơtùi lơh geh cồng nha. Hơ\ là pal lơ òr ù, khòm tơr gùm mờ sang jơh rơyas yau bơh tờm kơphe dê, lơh niam ù, tam tàm pơdar chi tam ndai tàm êt ngan rlau jơh 2 nam:

“Tam pa wơl kơphe geh dùl bơta pal jat là pal gơ ơm tàm broă rơndap lơh bơh gơnoar atbồ tàm [òn lơgar dê neh đal git lài. Dơ\ 2 là pal geh tơl bè bơta chài, phan bơna mờ ngan là ù tiah. Dilah ù ờ hềt jơh tu luh, ờ hềt jơh ală jơi tu kòp mờ làng bol neh tam pa wơl den ngan là kơphe gơtìp kòp lơh aniai”.

Tàm pơrjum, ală cau khoa học, cau atbồ mờ cau lơh broă sa neh cribơyai bal, tam pà mờng chài, bơyai bal jòi broă lơh geh cồng nha nàng tam kơphe kơ\ kơljap. Pơrjum kung neh yal, cribơyai ală jơnau tơnggit pa ngan rlau jơh bè cồng nha kơlôi sơnơng tam pa wơl kơphe, ală gơguh jak kỹ thuật bè sơntìl, rơcang sơndră kòp tu sa aniai; ngui phơng sih dipal, tam bơrlu\, tam li la chi tam tàm suơn kơphe; bơta drà kă bro mờ broă tơnguh cồng nha lơh bal, tam kơphe geh sră dờp tơl kkhà, tam kơphe jat ròt bơta kuơ lơh geh..

Cau mblàng K’Duẩn