VOV4.K’ho- Tàm ală tu\ mu\t gơrờm bal mờ dunia, ală bơta phan lơh geh bơh sươn sre, phan tàm dà bơh lơgar Việt Nam dê neh geh mat tàm 120 lơgar mờ kơnhoàl ù tiah tàm dunia. Mơya, tài bơh uă phan ờ hềt lơh geh tơl jơnau sồr pal geh tơl khà dunia den tàng gơrềng uă ngan tus broă lơh tăc mờ lơgar ndai ală phan lơh geh bơh sươn sre, phan tàm dà.

Tu\ do, ală bơta phan lơh geh bơh sươn sre, phan tàm dà bơh lơgar he dê neh geh mat tàm 120 lơgar mờ kơnhoàl ù tiah tàm dunia. Tàm hơ\ geh uă bơta phan là bơta pràn, bè: Phe, kơphê, tiêu…mờ ală bơta phan tàm dà ndai…Mơya, tàm ală drà tăc phan mờ lơgar ndai uă mờ kal ke bè Mpồl tam klac châu Âu (EU), Mỹ, Nhờk, Australia…uă bơta phan lơh geh bơh sươn sre bơh lơgar he dê kung gam gơtìp ờ kờn ai blơi tài bơh gam uă ir sơnơm sền gàr phan tam, kim loại nặng mờ [ơ\ [ơl vi sinh…Tàm tơngai bơh nam 2002- 2013, Việt Nam là lơgar lam bồ lài, pơn jat hơ\ là ală lơgar Ấn Độ, Lo, Indonesia, Thái Lan…gơ tìp Mpồl tam klac châu Âu ờ bài kờn ai blơi 40% phan bơna. Ồng Lê Thanh Hoà, Pho\ Kuang atbồ Văn phòng yal mờ anih lùp hơ dà lơgar bè Kloh niam dịch tễ mờ gròi sền kòp động thực vật Việt Nam di Bộ lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh [òn lơgar dà lơgar dê, pà gi\t:

“Việt Nam geh uă broă lơh tìs bè bơta vi sinh vật halà bơta jơngkah uă ir sơnơm sền gàr phan tam, sơrlèt uă rlau ir khà ai bơh Mpồl tam klac châu Âu dê. Halà bàr pe drà bè Mỹ mờ bàr pe bơta phan dà sơnơm, sơnơm bè cacbennazi. Mỹ ờ ai ngui bơta sơ nơm do tàm ală tờm phan sa, tàm bơta geh ngan bàr pe bơta phan bơna lơgar he dê tăc mờ lơgar ndai gam geh uă sơ nơm cacbennazi den lơgar Mỹ tơn jàu wơl ờ ai blơi”.

Bơta geh ngan tu\ do, rơ\p mìng pa geh 4% mpồl lơh sa kă bro dềt mờ dimơ tàm lơgar he geh ală broă lơh phan lơh geh bơh sươn sre phan tàm dà lơh jat di jơnau sồr bơh ală drà kă bro dờng dê, gam wơl jơh ală mpồl lơh sa kă bro ờ hềt lơh jat di jơnau sồr do. Gơ wèt mờ ală bơta phan tăc mờ lơgar ndai gơtìp cau blơi phan tơn jàu wơl là tài bơh ờ geh tơl niam ờdo ờdă phan sa geh bơh sơn rờp là tài broă ngui uă ir ală dà sơnơm tàm ală tu\ sơngka sền gàr, ròng siam mờ kis dờng. Rlau mờ hơ\ tai, bơta lơh bal lơh sa đah mpồl lơh sa kă bro mờ cau lơh broă sa gam ờ pràn, lơh uă bơta phan geh bơta niam ờ ndrờm bal, jơngkah uă sơnơm kháng sinh, dà sơnơm gam uă ờ lơh jat di jơnau sồr bơh cau blơi phan dê. Bơdìh hơ\ tai, broă atbồ dà lơgar bè ờdo ờdă phan sa kung gam uă bơta tàm rơndăp tàm rơndồl, ờ hềt ring bal tàm broă sền sơ wì, gròi sền den tàng bơta gròi sền bơta niam phan sa tàm lơgar ờ hềt lơh geh wơl bơta pin dờn ai cau ngui sa tàm lơgar mờ dunia in. Ồng Nguyễn Xuân Việt, Kuang atbồ Hội đồng quản trị Kông ti cổ phần kă bro phan mờ lơgar ndai Vicofo, Hà Nội, pà gi\t: Tu\ do, broă atbồ bơta niam phan bơna lơh geh bơh sươn sre tàm sươn sre gam là bơta bòl glar ngan gơ wèt tus mờ mpồl lơh sa kă bro.

“Bơta pal sền gròi ngan tu\ do bol a` dê là tìp uă kal ke tàm broă gròi sền bơdìh sươn sre, tu\ do bơta do gam rlau mờ bơta pràn jak gròi sền bơh ală mpồl lơh sa kă bro dê. Tàm ală tu\ lòt sền, gròi sền, kuơmàng là bơta [ồm tuh dà mờ tơnhàu, do là ală bơta mờ anih lơh broă atbồ dà lơgar kờn pal lơh bal ngan ngồn, ngan là kờn ngan pal geh bơta dong kờl jơh nùs tàm broă lơh atbồ dong mpồl lơh sa kă bro kă bro phan mờ lơgar ndai geh ală bơta phan tơl niam lơh jat di jơnau kờn bơh ală lơgar dê”.

Jat Bộ Kông thương yal, nàng tơn jơh bơta ală bơnah phan bơh sươn sre phan tàm dà tăc mờ lơgar ndai gơtìp tơn jàu rê wơl den kờn pal geh ală broă lơh gơ jat bơta dùl ròt bal. Tàm hơ\, sền dờng màng lơh niam adat boh lam bè atbồ ờdo ờdă phan sa; bơ\t bơtàu ală anih tơl khà dà lơgar bè kloh niam ờdo ờdă phan sa dipal mờ tiah do mờ tàm dunia; mơkung chồl pràn mờ lam lơh niam broă lơh mblàng yal, bơto yal jơnau gi\t wa\ mờ chính sách bè ờdo ờdă kloh niam phan sa gơ wèt tus mờ cau atbồ, cau lơh sa kă bro, ngan là sền dờng màng tus kơnòl nùs nhơm kă bro bơh cau lơh gơlik phan sa gơ wèt mờ mpồl bơtiàn…Bơdìh hơ\ tai, rơcang lài lùp bơsram ală jơnau sồr bè kloh niam ờdo ờdă phan sa bơh drà blơi phan dê kung bè ală jơnau sồr bè muh mat phan bơna, ală broă pal jat ơn tàm kơldung tàm hồp kung là dùl broă mờ mpồl lơh sa kă bro ờ gơtùi ờ lơh ờ. Ồng Đỗ Kim Lang, Pho\ Cục trưởng Cục hòi jà kă bro, di Bộ Kông thương pà gi\t: Cục hòi jà kă bro gam chồl pràn yal tơngi\t jơnau bè ală drà kă bro phan mờ lơgar ndai nàng mpồl lơh sa kă bro in gi\t mờ geh broă rơndăp lơh sa ngan ngồn. Bơh hơ\ kờn lơh geh tơl niam ală jơnau sồr bè bơta niam bè kloh niam ờdo ờdă phan sa bơh ală lơgar dê sồr:

“Yal tơngi\t jơnau lơh geh tơl ală bơta yal tơngi\t jơnau ai ală mpồl lơh sa kă bro in là kơnòl kuơmàng ngan rlau jơh mờ tu\ do ală anih lơh broă bè Cục hòi jà kă bro gam lơh ngan lơh pràn. Mơya, bal mờ hơ\ là ală cau lơh gơlik phan mờ kă bro kờn pal sùm lùp bơsram nàng gi\t geh ală jơnau yal nàng lơh jat tơn. Mơkung pal jòi bơta bơto pơlam bơh ală cau mờng chài dê mờ kuơmàng là ală cau blơi phan mờ ală drà bol he rơcang tăc phan”.

Tàm tu\ tơngai lơgar he gam lơh bal uă Hiệp định kă bro tàm tiah do mờ tàm dunia, ală bơta kal ke bè priă dia kung gam geh tă sang jat broă lơh. Den tàng bè hơ\, rlau mờ tu\ lơi jơh ală mpồl lơh sa kă bro tăc phan mờ lơgar ndai lơgar he dê kờn pal ai jơnau “Bơta niam là dờng màng ngan rlau jơh” ơm khà dùl nàng tàm pơrlòng jai tàm drà kă bro dunia mờ sang te\ jơnau roh bơta ờdo ờdă phan sa bè tu\ do.

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến