VOV4.K’ho - Tàm tu\ do, tàm ală càr Tây Nguyên gam tam gơl kàl prang mờ càl geh uă, mang mờ àng drim gờ` trồ mrềt. tàm ală ngai trồ tơngai duh, càl uă di gơlan lơh gơbàn uă kòp, tàm hơ\ uă ngan là kòp tàm gùng tă nhơm… Jơnau “Pràn kơl dang să jan ală cau in” ngai do geh jơnau yal bè broă sơndră mờ kòp jê rơnồng dờ tàm kàl prang, càl mrềt.

Jê rơnồng dờ là kòp mờ gơbàn ngan tàm kơnòm dềt bal mờ cau dờng. Tàm kòp jê rơnồng dờ, mờng gơbàn ngan là kòp Amidal. Geh bơta kòp do di gơlan là tài vi khuẩn ha là gơbàn bơh nhơm trồ tiah, phan sa, dà hùc. Jê rơnồng dờ mờng gơbàn ni sơna mờ ală bơta tơngo\ bè jê rơnồng dờ, duh să, lơwan kòl mờ geh tu\ jê tềng tồr, lơh ờ su\k ơm mờ gơlơh glar bòl tàm să. Di lah ờ sơm kòp di tu\, jê rơnồng dờ jo\ lơh gơbàn tus uă bơta kòp ndai.

Kòp jê rơnồng dờ cấp tính: Trồ tiah sùh iò, mrềt là bơta tòm lơh liên cầu khuẩn tơnguh gơs jê rơnồng dờ. Kòp jê rơnồng dờ cấp tính geh uă bơta, mơya mờng gơbàn ngan là jê rơnồng dờ pơrhê. Kòp do [uơn ngan gơtòp tàm gùng tă nhơm tàm kàl mrềt.

Tu\ gơbàn jê rơnồng dờ cấp tính, cau kòp ni sơna duh să bơh 39 tus 40 độ C, să jan mrềt, jê bồ, bal mờ jê tàm rơnồng dờ, lơwan jê, gơlơh bè kòl tềng ngko lơh cau kòp ngkhàc, choh uă dơ\, kơnra` ngko, tơhìr dà. Bơdìh hơ\ tai, cau kòp di gơlan jê tàm să, săp đơs gơbàn chào, tềng rơnồng dờ gơbàn pơhê, gơlềt muh mờ gơl^k dà muh. Kòp do geh bơh 3 tus 7 ngai den hơ\ sồng bời is, să jan gơmù mrềt mhar mờ ală bơta tơngo\ bè jê bồ, gơl^k dà muh, jê rơnồng dờ kung gơmù. Mơya, kung geh ờ uă bơta gơbàn jroă, geh tu\ lơh gơbàn jê tềng tồr, viêm xoang…

Tàm kơnòm dềt, tu\ gơbàn jê rơnồng dờ cấp tính, bơdìh mờ ală bơta pa yal gam di gơban gơbàn gơmù nùs tài liên cầu khuẩn lơh gơbàn jê rơnồng dờp, lơh să jan tơl^k ală bơta sơndră lơh gơbàn tus mờ nùs, kồ jơng, kồ tê, tơngoh.

Kòp mìng sơm tu\ gơbàn mờ tơnguh bơta pràn bơh să jan bè ală sơnơm tơmù jê, tơmù duh, bơtơl ală vitamin B, C. Di lah gơbàn jroă den pal ngui sơnơm kháng sinh di pal, tơl khà bơh 5 tus 7 ngai hùc.

Kờ` sơndră mờ kòp jê rơnồng dờ mìng lơh ram să jan, tàm hơ\ uă ngan là lơh ram ngko, ntơh, mpàng jơng, tơnguh bơta pràn sơndră mờ kòp să jan in mờ broă sào sa tơl phan, lơh kloh niam bơr sề; pal pơn chèo tu\ tìp mờ tiah gơbàn gơthul, `hu\ jrào…; ba` sào sa ală bơta phan, dà hùc mrềt ir. Pal sơnkroh bơr sùm mờ dà boh mờ ngui sơnơm di jăt mờ jơnau bơto sồr bơh bác sĩ.

Jê rơnồng dờ mạn tính: Là kòp sơndră wơl bơh rơnồng dờ dê tus mờ broă gơbàn as sồt tềng rơnồng dờ jo\ ngai. Trồ tiah mrềt sơlơ lơh kòp jroă rơlao.

Geh bơta do là tài ală bơta tơngo\ gơsồr tềng rơnồng dờ jo\ ngai bè jê sồt muh – xoang mạn tính; as amidal, as V.A mạn tính; gơsồr tài bơh sơnơm, ù gơthul, `hu\ jrào, ơlăk, acid tàm klung gơl^k sơlơ\u…

Bơdìh mờ ală bơta bè jê tềng rơnồng dờ, kal ke tàm broă lơwan, bơsiă uă tàm trồ mang, rơnồng dờ gam gơl^k uă dà lơh broă ngkhàc, choh geh sùm…

Kờ` sơndră mờ kòp, bơdìh mờ broă sơm kòp, kung gam pal wèr ba` chu jrào, `ô ơlăk, sào sa di pal; tơmù tìp mờ ờ uă bơta gơsồr bè ù gơthul, sơnơm, trồ tiah duh ir, ha là mrềt ir…

    Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl