VOV4.K’ho - Tàm jơnau đơs lài, bol a` neh yal bè ală broă lơh ngan bơh gah lơh sơnơm càr Dak Lak tàm broă sơndră mờ kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm, wèt tus tơn jơh kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm tàm nam 2030.

Tàm jơnau đơs do, bác sĩ Nguyễn Kim Mỹ, kuang atbồ phòng đơng lam, hìu sơnơm jòr bơsiă gơl^k mhàm mờ kòp klờm soh càr Dak Lak geh bơto pơlam bè broă sơndră mờ kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm tàm cau ùr geh bun mờ kòn se.

-Ơ bác sĩ Nguyễn Kim Mỹ! Bác sĩ gơtùi pà g^t cau ùr geh bun gơbàn kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm tàm tơngai do bè lơi?

Bác sĩ Nguyễn Kim Mỹ: Kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm ờ lời cau lơi. Lài ngan là, ờ tam cah cau klao ha là cau ùr, jơi bơtiàn kòn cau, den tàng ală cau, ală gah lơh broă ndrờm gơbàn kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm.

Broă geh bun bơh cau ùr là kơnòl. Tu\ neh geh bun den geh tơngo\ bè gùng tă nhơm, lòt kham ală hìu sơnơm, tàm hơ\ kuơ màng ngan là hìu sơnơm kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm. Den he go\ kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm tàm cau ùr geh bun.

Kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm bol a` ndrờm neh tìp lơm, di gơlan là 3 nhai sơnrờp. Geh cau dờng rơlao, rơlao 4 nhai nggùl ha là 5 nhai 8 ngai den hơ\ sồng go\ kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm.

Loh làng pah nam, càr Dak Lak go\ kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm 10, 20 nă. Geh tu\ geh nam bơh 30 tus 40 nă. Khà cau ùr gơbàn kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm tu\ do mờr ndrờm mờ cau klao. Lài do mìng gơbàn tàm cau klao, mơya tu\ do neh ndrờm bal.

Tài cau ùr tu\ do ờ di bè lài mìng lơh broă tàm hìu, tu\ do neh geh broă tìp bal broă lơh, lơh sa, geh uă broă lơh bal tàm mpồl bơtiàn den tàng [uơn ngan tìp mờ tiah gơtòp kòp.

Khà cau ùr geh bun gơbàn kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm ờ uă pơn drờm mờ khà bal, mơya là broă kuơ màng, tài sơm kòp cau geh bun geh broă lơh krơi is, kờ` sền gàr bơta pràn kơl dang cau mè mờ niam ai kòn se tàm ndul kis dờng pràn tai.

-Mờ cau ùr geh bun gơbàn kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm pal sơm kòp bè lơi ơ bác sĩ?

Bác sĩ Nguyễn Kim Mỹ: Gơwèt mờ cau ùr geh bun tàm 3 nhai sơnrờp gơbàn kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm jroă den cau lơh sơnơm geh kơlôi sơnơng nền nòn mờ ai geh bàr gùng dà broă lơh: Dùl là pơn jăt tai sơm kòp, mơya geh ală bơta lơh ờ niam tus mờ kòn se bè kòn se gơbàn chơ\t tàm ndul, ờ pràn kòn se tàm ndul.

Dơ\ 2 là broă sơbì bun kờ` sơm kòp cau mè in. Gơwèt mờ bun neh rơlao 4 nhai nggùl gam pràn niam den geh broă sơm kòp is, ờ ngui ală bơta sơnơm lơh gơbàn ờ niam tus mờ bun.

Gơwèt mờm ală cau do, cau kòp pal kham sùm, kham bun jăt tơngai kờ` geh ală broă tam gơl di tu\, tài khà sơnơm ngui cau ùr geh bun in is mờ ală cau kòp ndai, tàm tu\ sơnơm kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm geh khà kháng sinh pràn ngan.

Bol a` neh tìp mờ cau ùr geh bun gơbàn kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm sơndră mờ sơnơm, sơndră mờ uă bơta sơnơm. Ală sơnơm sơm kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm do geh gơrềng pràn ngan tus mờ bun, di gơlan lơh ờ niam bun, bun chơ\t tàm ndul.

 Mờ ală bơta bè do, kuơ màng tàm cau ùr geh bun 3 nhai sơnrờp den ală bác sĩ sơm kòp geh do, geh bal tàm dunia, ndrờm lam sồr pal sơbì bun.

Mơya bơta do pal geh jơnau ring bal bơh hìu nhă cau geh bun. Di lah hìu nhă ờ ring bal den kung pal geh broă sơm kòp is mơya pal hơ geh dờp jơh ală bơta rềs àr di lah bun chơ\t tàm ndul…

-Ơ bác sĩ! Bè hơ\ tu\ cau ùr geh bun go\ să tòm gơbàn kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm den kơ\p tus tàm tu\ deh kòn hơ\ sồng sơm kòp di lah ờ?

Bác sĩ Nguyễn Kim Mỹ: Tàm tơngai 9 nhai geh bun den lah gơbàn kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm klờm soh mờ ờ geh sơm kòp den cau kòp lơh gơtòp tus mờ uă cau gùt dar, tàm hơ\ uă ngan là tus mờ bơklao, oh kòn tàm hìu nhă tòm.

Den tàng, cau kòp pal kơlôi sơnơng broă do bè đah mpồl bơtiàn. Dơ\ bàr, tàm tơngai geh bun, cau mè, cau ùr geh tơrgùm jơh bơta pràn tàm hơ\ geh bal phan sa, nùs nhơm niam ai kòn se in mờ pal tam dră mờ kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm tai den di gơlan cau mè ờ jai mờ di gơlan lơh gơbàn gơyò bun, bun chơ\t tàm ndul.

Den tàng, tu\ geh ală bác sĩ neh mblàng, bơto pơlam nền nòn den ală cau kòp ndrờm geh dờp sơm kòp.

-Ơ bác sĩ, gơwèt mờ kòn dềt den tàm sơnam lơi [uơn gơbàn kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm ngan mờ ală bơta tơngo\ gơbàn kòp tàm kòn dềt geh bơta lơi pal kah ngan?

Bác sĩ Nguyễn Kim Mỹ: Tu\ do, tàm broă c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp, bơh nam 1998 den lơgar Việt Nam neh geh jăt khà bơh mpồl lơh sơnơm dunia ai geh, hơ\ là rơlao 95% khà kòn dềt geh c^t sơnơm vaccine, tàm hơ\ geh sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp bơsiă gơl^k mhàm (BCG).

Tu\ geh c^t sơnơm vaccine geh dong kờl sơndră mờ kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm ai kòp dềt in bơh tu\ c^t tus 10 sơnam. Bơh 10 sơnam rơlao hờ đang, tu\ ală kơnòm dềt lòt bơsram, broă tam gơl ơdu\ bơsram, hìu bơsram, tam gơl nùs nhơm den tu\ hơ\ bơta pràn să jan sơndră mờ kòp gơmù.

Kờ` sền g^t kòp den lài ngan pal sền ală cau tàm hìu nhă lài do, tàm hìu nhă neh geh cau gơbàn kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm lah ờ ha là geh tìp mờ cau gơbàn kòp jòr bơsiă gơl^k mhàm lah ờ? Do geh sền là bơta tòm ngan.

Bơdìh hơ\ tai geh bal ală bơta tơngo\ là rơgai să mờ ờ g^t tài bơta lơi, bè ờs mờng duh să tu\ trồ mho, gam sơnđan là mờng gơl^k pơrhàl. Bơta pal kah ngan là tàm ală kơnòm dềt ờ go\ bơsiă jo\ bè cau dờng mờ mìng jo\ jo\ hơ\ sồng bơsiă. Kòn dềt hờ đơm 6 sơnam, tàm 1 nam gơbàn ală bơta kòp bè gùng tă nhơm mờr 7 dơ\, kuơ màng là kòp as sồt tàm klờm soh.

Den tàng, di lah kòn dềt neh sơm kòp mờ sơnơm khàng sinh mờ kòp ờp bời tàm tu\ hìu nhă geh cau lơh gơtòp, rơgai să ờ g^t tài bơta lơi, gơbàn kòp tàm gùng tă nhơm jo\ den pal kơlôi tus mờ kòp bơsiă gơl^k mhàm.

-Ơi, dan ưn ngài bác sĩ!

Cau mblàng Ndong Brawl