VOV4.K’ho - Cau Jarai tàm Tây Nguyên jat đah cau ùr, tơl ala\ broa\ kuơ màng bơh hìu nha\ drờm bơh cau ùr la cau lơh tờm mờ broa\ tam bau kung bơh đah hìu cau ùr lòt đơs. Gơjat tơl tiah, tơl [òn, tơl sơne\ cau Jarai mờ bơhìan  `ô bau krơi is, mơya  pal lơh yàng dò kòng, pal jun bau…Ngan la, tàm broa\ jun bau bơnga\ dơng ngan la cau lòt lap bau.

            Kòng tam bau

            Boa\ geh pơ ùr, geh bơklau bơh cau Jarai yau la bơh mè bèp rwah, mè bèp geh kơrnuat. Tu\ kòn ùr dờng sa\, den mè bèp jòi cau klau mờ he kờ` nàng lap bau. Mè bèp  kòn  ùr geh kơnờm dùl  hala ua\ cau geh lòt lap bau tus hìu cau klau lòt đơs. Cau lap bau sùm la cau geh bơnga\ tàm [òn, wa\ ngan bơhìan yau, mờ  pal bơr bài chài đơs.

            Dilah klau pơnu kờ`, cau lap bau geh rê yal wơl mờ hìu cau ùr nàng lơh yàng bơcik bồ, cèng kòng tơn dò tus mờ cau klau. Klau pơnu geh dò kòng tàm tê mờ sền la deh dờp ai ùr ơruh hơ\ bau mờ he…Tu\ hơ\,  ùr ơruh geh ơm wơl hìu cau klau di 3 ngai nàng lơh ban. Dơ\ sơnrờp mut tàm hìu bơklau, cau ùr pal mut lơh adat pal ja\ tềng rnga ồs (geh tiah den pal ja\ tềng sề sùng) kờ` yal mờ yàng cau tờm hìu. Ồng Nay Tới kis tàm [òn Plơi Ia Pơtau, xã Ia Sol, kơnhòal Phú Thiện, càr Gia Lai ai git:

            Tu\ jàu kòng lòt lap bau den cau ùr geh rê hờ hìu bơklau nàng lòt à` lòng, bơ\ dà, drơng hìu nha\ đah cau klau. Tu\ do, đah hìu cau klau kung geh yal mờ jơi nòi mờ làng bol [òn lơgar gùt dar in git ngai do khi neh geh ba` rê lòt jòi lòng, bơ\ dà, tru\ piang. Bè hơ\,  jơi nòi, làng bol [òn lơgar git, ala\ ùr ơruh, klau pơnu ndai git la 2 na\ cau do neh geh ce tam bơrkuat bloh. Tơnơ\ dơ\ `ô bơcik bồ den cau lơh bơyai lơh yàng dùl dơ\ ja\ rnga ồs, geh pơrya mờ yàng git la ngai do, ba` neh rê hờ hìu bơklau.

            Bơh tu\ do ùr klau neh gơtùi yal ngan bơta git  he dê mờ 2 hìu nha\ kung rcang tus broa\ jun bau. Tơngai rcang junbau di gơlan la dùl nhai, geh tu\ tus dùl nam, gơ jat bal bơta  geh bơh hìu đah ùr mờ bơta dờng dềt broa\ lơh jun bau.

            Jun bau geh lơh hờ hìu đah ùr

            Dơ\ jun bau bơh cau Jarai bulah dờng hala dềt drờm geh jun hờ hìu cau ùr. Ala\ hìu nha\ kal ke den lơh poac sur, ai hìu nha\  pas den lơh poac rpu, kơnrồ nàng jà jơi nòi mờ [òn lơgar  tus `ô sa.

            Lài mờ ngai bơyai lơh jun bau, 2 hìu nha\ mut lơh broa\ yal jơi nòi [òn lơgar in git nàng tus. Cau Jarai gờm chờ ùr bơklau kơnòm sa\ mờ broa\ cèng tus ngai jun bau ala\ drap tơrnờm, iar, sur, sơnđùng prìt hala ala\ phan sa ndai gơ jat mờ he geh nàng  ta\ pơ gồp bal mờ hìu nha\ cau ùr tàm broa\ wa\  yờ làng bol.

            Tàm jun bau, kra [òn mut lơh dơ\ lơh yàng. Phan pơdơng geh: Dùl drap tơrnờm geh kơt tềng jơng gơ nơng, dùl nơm iar buh mờ 2 nơm iar kis (dùl dam, dùl me). Mè bèp bơh  klau bơrtơu, bơrtơu mờ cau lap bau pal à` dùl drap tơrnờm, dùl nơm iar dam lòt tus tềng gơ nơng. Đah do gơ nơng, mè bèp ùr ban mờ ùr ban at dùl nơm iar me mờ dùl nơm ồi (ồi mbơn hala ntrò`) nàng jàu pà hìu đah klau.

            Cau lap bau geh yal tơnggit 2 đah hìu nha\ in git klau pơnu  ùr ơruh neh kờ` bau. Kra [òn geh lùp jơnau đơs bơh cau lap bau mờ mè bèp bàr đah, pơrgon  la neh kờ` 2 na\ khi bau. Kra [òn koh mhàm iar bong tềng gơ nơng, drap tơrnờm mờ  hòi  yàng, hòi ala\ yàng jà mò pàng yau 2 jơi nòi rê sền ur bơklau khi gơs pơ ùr, bơklau, kơp kờ` khi in sùm kis boh gơbài kis jơh dùl rài.

            Dùl bơhìan kuơ màng ngan tàm dơ\ jun bau hơ\ la jàu dò kòng tê bơh ùr ban mờ klau bơrtơu. Kòng dò do geh  ùr ban, klau bơrtơu dò tus chơt. Jat ồng Ksor Nao kis tàm Plei Kep, [òn dờng Pleiku, càr Gia Lai, kòng pơrya tus  ala\ ce kơt  tơrbo\  nùs nhơm bơh ùr bơkau, geh kờ` gơ boh sùm. Dilah kòng do mờ cèng pà  cau ndai den  gơbàn [òn lơgar lơh glài mờ kơnrồ, mờ rpu. Den tàng cau Jarai êt ngan geh cau tam lời bau.

Ùr bơklau kis bal jo\ kơnờm mờ cau lap bau

            Tơnơ\  ala\ dơ\ lơh yàng, nàng git ưn ngài dà kơlhề deh dờng bơh mè bèp bơklau, ùr ban geh cèng ala\ phan kơt bau bè ồi, ào, mpha,  biàng, mữ, nhòng kòng, drap tơrnờm, iar, sur… cèng  jàu hìu  nha\ mờ jơi nòi đah  bơklau.

            Mờ  tàm dơ\ jun bau bơh cau Jarai,  cau lap bau kung geh ưn ngài mờ ala\ phan di pal ngan. Ồng Nay Tới kis tàm [òn Plơi Ia Pơtau, xã Ia Sol, kơnhòal Phú Thiện, càr Gia Lai ai git:

            Ala\ mò ồng lap bau la cau neh bơr kuat ce, bè ơseh geh cau pơn đum, rpu geh cau sơndio, kơnrồ geh cau lơh cơng nàng ùr klau geh gơs ùr bơklau. Den tàng ngan, cau Jarai sùm đơs, ùr bơklau bau jo\ jòng la kơnờm bơh cau lòt lap bau, cau lòt đơs bau. Kờp bal tơnơ\ do,  ur bơklau di lah tam lah den kung geh ala\ ồng mò cau lap bau do tus cah r`a. den tàng,  khi  mờng geh dờp bơnô rpu, hala kơnrồ hal sur tàm dơ\ jun bau. Bal mờ hơ\,  khi geh pà jơrlu\, bơngàn lơh phan cèng rê.

            Lài mờ tu\ geh rê kis  bal, cau bơjơu lơh yàng  rào rê ùr ban, klau bơrtơu. Pơnjat hơ\, cau bơjơu lơh yàng jàu piang pat ùr ban mờ klau bơrtơu in sa bal, jàu tơrnờm ai klau bơrtơu mờ ùr ban `ô bal. Bè hơ\, 2 na\ khi ngan ngồn dờp pơ ùr bơklau, sào bal, ơm bal dùl hìu, jơ gloh rbah, rờm ram geh bal, geh drơng bal tus rài kis hìu nha\. Tu\ do,  sap ntas cing mồng, jơh ala\ jơi nòi mờ cau geh jà jun bau geh `ô tơrnờm, at tê bal tam ya xoang, `ô sa bal kơp kờ` niam bơne\ ai tus ùr bơklau pa.

            Tơnơ\ jơh jun bau di 2, 3 ngai, ùr bơklau pa rê còp hìu đah bơklau. Ùr ban ơm tàm hìu đah klau di dùl  3, 4 ngai nàng lơh ba`: bơ\ dà, jòi lòng,  ruồi brài,  tà` ồi… Tơnơ\ hơ\, jơh  ùr bơklau hơ\ sồng dan geh rê ơm ngan hờ hìu đah pơ ùr.

            Gơs la cau hìu pơ ùr,  klau pơnu Jarai ờ dờp geh phan bơna bơh mè bèp tờm. Trơ wơl,  kòn ùr geh bau pal lik ơm is,  geh tam phàt dùl bơnah phan bơna hìu đah ùr. Jơh ala\ kòn deh drờm geh sơnđan jat jơi mè.

                              Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp