Tàm ala\ nam do, Gơnoar at bồ lơgar neh bal mờ ala\ gah, sơnah lơh broa\ dà lơgar neh geh  ala\ lơh ngan mờ broa\ lơh mùl màl nàng mut lơh broa\ sang sơbì jơgloh tơmù rbah, bơtàu tơngguh lơh sa tàm Tây Nguyên. Dùl tàm ala\ broa\ lơh mùl màl pa ngan, hơ\ la tàm lồi nhai 5 pa do, broa\ lơh geh sơnđan bal la broa\ lơh tơmù rbah tàm Tây Nguyên mờ kờp khà pria\ rlau 165 tơlak dolar drờm mờ 3.465 tơmàn pria\ neh geh mut lơh mờ bơta tus bal bơh ua\ gah, sơnah lơh broa\ geh dong kờl bal ngan ngồn bơh Anih pria\ jền dunia. Broa\ lơh geh kơp kờ`  lơh geh ala\ tam gơl pa tàm rài kis bơh làng bol tàm tiah lơh broa\, tàm hơ\ geh cau geh dờp bơta kuơ la làng bol tàm tiah sar lơgar ngài, tiah làng bol kòn cau.

Jăt Anih priă jền dunia-WB yal, khà gơmù rbah bơh uă mpồl kòn cau tàm tiah Tây Nguyên gam lơyah pơndrờm mờ khà gơmù rbah bal bơh gùt lơgar dê. Mùl màl là mờr 74 % cau kòn cau tàm tiah do geh rài kis hơđơm khà rbah, khà kơnòm dềt gơbàn rơgai ờ tơl pràn mờ kòp tê jê să bơh tiah do dê ơm tàm khà jơnhoa ngan rlau jơh gùt lơgar, khà lòt bơsram tàm kai bơsram dùl kung ơm tàm khà lơyah ngan rlau jơh. Kờ` tơn jơh ală bơta ờ niam do, Gơnoar atbồ lơgar neh jàu Gah rơndăp broă mờ bơcri priă dà lơgar in đơng lam kơlôi sơnơng mu\t lơh Rơndăp broă lơh gơmù rbah ai tiah Tây Nguyên in. Mò Jennifer Sara kuang atbồ Mpồl bơtàu tơnguh kơ\ kơljăp bơh Anih priă jền dunia dê tàm lơgar Việt Nam đơs:“Anih priă jền dunia chờ hờp ngan tu\ geh lơh broă bal mờ Gơnoar atbồ lơgar Việt Nam tàm rơndăp broă lơh do. Rơndăp broă lơh do ờ mìng lơh gơnoar broă tờm tàm broă mu\t lơh dùl tàm ală broă lơh lài bơh Gơnoar atbồ lơgar Việt Nam dê, mờ gam đơs wơl niam ngan jơnau kờn bàr bơh Mpồl ală mpồl di Anih priă jền dunia dê, hơ\ là tơr mù rbah mờ chồl guh pas sơm bơtàu tơnguh bal, wèt tus 40% khà kờp làng bol rbah ngan rlau jơh dunia. Rơndăp broă lơh kung là dùl jơnau ai pơnyơu mpờl go\ ngan bơh broă lơh mờ anih priă jền dunia sơnđan la Dong kờl sùm mờ làm gah. Tài bơta uă jơnau bơh jơgloh rbah dê, bol an\ sền go\ bơta kờn pal pơgồp bal đah uă gah tàm broă lơh gơmù rbah. Gơ wèt mờ rơndăp broă lơh do, bol an\ neh geh bơta pơgồp bal đah ală cau mờng chài bè bơtàu tơnguh bòn lơgar mờ bơtàu tơnguh mpồl bơtiàn mờ mpồl cau mờng chài bè lơh sơnơm bơh bol an\ dê nàng ai tơlik dùl broă lơh niam rlau”.

Kờ` mu\t lơh Rơndăp broă lơh gơmù rbah tiah Tây Nguyên, nhai 4 nam 2012, tàm cri bơyai ai jơnau đơs rơndăp lơh rơndăp broă lơh neh geh lơh tàm hìu lơh broă bơh Gah rơndăp broă mờ bơcri priă dà lơgar dê, mờ bơta tus bal bơh uă gah sơnah lơh broă dà lơgar mờ ală cau mờng chài bơh anih priă jền dunia dê. Tus nhai 4 nam 2014, ồng Nguyễn Văn Bình kuang atbồ anih priă jền dà lơgar Việt Nam mờ mò Victoria Kwakwa kuang atbồ dà lơgar anih priă jền dunia tàm Việt Nam neh ki\ Jơnau pơrgon dong kờl mờ ală sră nggal kơrnuat boh lam gơ rềng tus Rơndăp broă lơh gơmù rbah ai tiah Tây Nguyên in. Jăt hơ\, rơndăp broă lơh gơmù rbah tiah Tây Nguyên geh jơh priă bơcri là 165 tơlăc dolar Mỹ. Tàm hơ\, anih priă jền dunia geh dong kờl 150 tơlăc dolar, gam wơl là priă càn bơh Gơnoar atbồ lơgar dê. Tus lồi nhai 5 pa do, Pơrjum sơnđờm mu\t lơh Rơndăp broă lơh gơmù rbah tiah Tây Nguyên mờ bơta tus bal bơh rlau 200 nă cau ala măt di anih priă jền dunia, ală gah sơnah lơh broă dà lơgar, ală mpồl lơh broă priă jền mờ ală càr tiah rơndăp broă lơh neh geh lơh. Ồng Hồ Phước Thành ala măt Kuang atbồ Gah rơndăp broă mờ bơcri priă càr mơkung là Kuang atbồ Rơndăp broă lơh gơmù rbah tiah Tây Nguyên tàm càr Gia Lai, đơs:“Rơndăp broă lơh do là rơndăp broă lơh mờ càr bol an\ kơ\p gơn ngan. Rơndăp broă lơh do geh uă bơta pa mờ an\ sơning là bơh rơndăp broă lơh den geh cèng wơl ală jơnau bơsram mờ ală jơnau kơlôi sơnơng nàng bol he jăt ngui mu\t lơh ală rơndăp broă lơh bơh bol he dê. Rơndăp broă lơh do, bal mờ jơnau ai priă jền rê tus bòn lơgar, ală cau tờm bơcri priă pal pơrgon ngui cau lơh broă là cau ơm kis bơh yau dùl bă tiah mờ bơto pơlam khi nàng tu\ rơndăp broă lơh jơh lơh den làng bol chài broă mờ gi\t lơh broă. Hơ\ là bơta kuơmàng”.

Rơndăp broă lơh gơmù rbah tiah Tây Nguyên geh đơs là rơndăp broă lơh dờng, geh rơcăng lài niam ngan mờ geh lơh bal mờ bơta lơh bal bơh uă gah geh gơ rềng bè anih priă jền dunia, Gah rơndăp broă mờ bơcri priă dà lơgar, Gah lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh bòn lơgar dà lơgar, Gah lơh broă cau ling sồt să mờ mpồl bơtiàn dà lơgar, Gah lơh sơnơm dà lơgar mờ Anih duh broă kòn cau dà lơgar bal mờ ală anih duh broă làng bol ală càr, kơnhòal, ntum tiah rơndăp broă lơh dê. Rơndăp broă lơh geh lơh tàm 130 ntum bơh 26 kơnhòal rbah di 6 càr là Kon Tum, Gia Lai, Dak Lak, Dak Nông, Quảng Nam mờ Quảng Ngãi bal mờ pơgăp 540 rbô nă cau geh dờp kuơ.

Bơta tờm bơh rơndăp broă lơh dê là dong kờl bơtàu tơnguh broă lơh ai cau dờp kuơ in. Broă dong kờl bơh rơndăp broă lơh dê là ai lài ai hìu bơnhă rbah, hìu làng bol kòn cau, ngan là hìu làng bol kòn cau ơm kis bơh yau dùl bă tiah. Ală hìu bơnhă geh bơto pơlam mờ dong kờl nàng crơng gơs ală Mpồl lơh geh broă lơh mờ dờp geh ală bơta dong kờl tơn bè broă lơh jăt mpồl. Ală broă lơh ndai bơh rơndăp broă lơh dê bè lơh niam wơl phan bơna, tơnguh jơnhoa pràn jak kung ndrờm wèt tus chồl guh bơtàu tơnguh broă lơh kơ\ kơl jăp ai cau geh dờp kuơ bơh rơndăp broă lơh in.

Kơrnuat pal jăt bơh rơndăp broă lơh dê là jơh ală broă lơh ndrờm pal geh bơh jơnau sồr bơh bòn lơgar dê, dipal mờ bơta geh is mờ jơnau kờ` dờp kuơ bơh bòn lơgar dê. Ală jơnau sồr bơh bòn lơgar dê geh cribơyai mờ ai tơmu\t tàm broă rơndăp lơh lơh broă bơh ală tu\ lơh sră nggal broă rơndăp lơh geh bơta tus bal. Kơnă ntum geh là cau tờm bơcri priă bơh jơh ală broă lơh tàm rơndăp broă lơh dê. Nàng mu\t lơh jơnau do dùl bă geh cồng nha, rơndăp broă lơh geh mu\t lơh ală broă bơto bơtê, pơlam jăt tu\ tơngai ai mpồl kuăng bàng kơnă ntum in. Bè gơnoar broă bơh ală tiah dờp bơta kuơ tàm tiah rơndăp broă lơh dê, ồng Đào Quang Thu kuang jăt jơng atbồ Gah rơndăp broă mờ bơcri priă dà lơgar, pà gi\t:“Do là dùl rơndăp broă lơh dờng ngan mờ kuơmàng ngan. Nàng rơndăp broă lơh geh cồng nha, den gơnoar broă, bơta lơh bal, jơnau hơ pơrgon bơh ală kơnă gơnoar atbồ càr, kơnhòal, ntum là kuơmàng ngan, ală kơnă gơnoar atbồ pal lơh tơn ờ uă broă tơnơ\, sơlơ mblàng yal, yal tơngi\t bè rơndăp broă lơh, bơta kuơ dờng màng kung bè ală jơnau kờn, tơngume mờ broă lơh rơndăp broă tus ală mpồl bơtiàn làng bol tàm tiah rơndăp broă lơh. Nàng làng bol in gi\t do là rơndăp broă lơh bơh khi dê, ai khi in nàng khi geh kơnòl tus bal tàm ală tu\ mu\t lơh rơndăp broă, tài do là rơndăp broă lơh bơh bòn lơgar, broă tus bal bơh ală bòn lơgar dê là kuơmàng ngan”.

Rơndăp broă lơh gơmù rbah tiah Tây Nguyên tơngo\ bơta lơh ngan jơh nùs bơh Đảng, Dà lơgar, Gơnoar atbồ lơgar Việt Nam dê bè broă lơh gơmù rbah, kuơmàng là tàm tiah kòn cau, tiah sar lơgar ngài gam uă kal ke. Do kung là rơndăp broă lơh tàm pơn jăt tai ală dong kờl dờng màng mờ kuơmàng bơh anih priă jền dunia dê ai broă lơh gơmù rbah tàm Việt Nam đơs bal mờ tiah Tây Nguyên đơs is. Bơta geh cồng nha bơh rơndăp broă lơh dê geh kơ\p kơnờm là bơnàng jă kuơmàng nàng Gơnoar atbồ lơgar Việt Nam mờ Anih priă jền dunia pơn jăt tai ală lơh ngan dong kờl geh cồng nha ai bơtàu tơnguh lơh sa mpồl bơtiàn mờ gơmù rbah tàm tiah Tây Nguyên.

                                                Cau mblàng Lơ Mu K’ Yến