VOV4.K’ho – Tàm ală ngai mìu dà ko\ dà cò pa do, ală càr Tây Nguyên geh 10 nă cau chơt, gơ gơs là dơ\ mìu dà ko\ dà cò lơh gơbàn hoàc huơr uă dơ\ 2 tàm 10 nam do, tơnơ\ mìu càl rbut dờng sồ 9 lơh aniai tàm nhai 9 nam 2009. Bal mờ hoàc huơr bè kòn bơnus, làng bol neh roh git nđờ rhiang tơmàn priă tài phan tam gơtìp ngơr bam, phan ròng mờ phan bơna gơtìp dà cò pơr dô. Kuơ màng, ală bơta ờ niam bè hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng, bơtơt rbòng dà tàm dơ\ mìu dà ko\ dà cò do lơh gơbàn ală nai [ồm dà pơhìn tus git nđờ rbô hìu bơnhă làng bol, neh ai go\ ală bơta ờ niam kơn jơ\ ngan. Bơta hơ\ gam sơlơ lơh gơbàn ờ suk, tu\ geh sền wơl mờ dùl ròt ală bơta ờ niam ndai, gơlik geh tàm ală nam pa do.

Hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng dềt, ngan là ală hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng gam geh lơh, sùm pơhìn uă jơnau digơlan lơh gơbàn rềs àr. Hơ\ là bơta geh ngan neh geh ai go\ ngan tàm Tây Nguyên bơh tu\ tàm do geh uă srơh lơh hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng.

              Hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng Dak Kar kòl van, pal yuh dà bơh gùng bing dờng (rùp ai bơh [a\u Dak Nông)

Ngùl nhai 6 nam 2011, hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng Dam Bol, càr Lâm Đồng gơtìp bơcah ding lam dà, lơh gơlik hiòng dà hòr – bo\ dờng ngan, lơh 2 nă cau chơt.

Nam tơnơ\ hơ\, hìu ma\i pờ tơlik ồs Đăk Mek 3 tàm càr Kon Tum gơtìp bơcah tơnau dờng dà. Bơtuah là tàm tiah ờ geh làng bol ơm kis den tàng ờ geh hoàc huơr dờng ir.

Ờ niam ngan rlau jơh là hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng Ia Krel 2 tàm càr Gia Lai gơtìp bơcah tơnau dơng dà sùm 2 dơ\ tàm 2 nam 2013 mờ 2014.

Kung tàm nam 2014, gùng brong hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng Dà Dờng càr Lâm Đồng gơtìp tơr lơm, pơhìn tus màng kis 12 nă cau, mờ pal kơnờm tus mpồl công binh bơh Bộ Quốc phòng dê den hơ\ sồng gơtùi dong klàs ală cau gơ kòl.

Rlau 3 dơ\ gơtìp ờ niam neh là uă, mơya tàm Tây Nguyên, neh là dơ\ 5, mơya jơnau digơlan gơlik geh rềs àr kung gam gơbàn wơl tàm dơ\ mìu dà tih dơ\ do, mờ bơta kòl van yuh dà hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng Dak Kar, càr Dak Nông lơh 5 rbô 700 nă làng bol ơm kis tàm tiah đah đơm pal ntrờn dô pleh. Mờ tơ nơ\ hơ\, tàm tiah đah đang bơh Dak Kar dê, hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng Dak Sin 1 kung ờ jai kong mờ trồ tiah lơh aniai sơl, tac gùng ding dờng, pal yuh dà jal mhar.

Jat ồng Lê Viết Thuận – Kuang atbồ Văn phòng Mpồl đơng lam rơcang sơndră trồ tiah lơh aniai mờ jòi dong kờl rềs àr càr Dak Nông đơs, drờm bè ờ geh jơnau sền go\ lơi geh ai bơh ală bơta ờ niam lài hơ\. Jơh bal cau tờm bơcri priă mờ anih lơh broă geh gơ noar tàm càr ndrờm gơtìp rmơp ndơl lơm:

“Do là dơ\ mìu dà ko\ dà cò ni sơna, uă nam do hơ\ sồng geh dùl dơ\ bè do, Hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng Dak Kar den gam tàm tơngai geh lơh ờ hềt geh ai ngui den tàng jơh ală broă rơndap lơh ai ngui ờ hềt geh rơcang lài. Tài dà ko\ dà cò tus nisơna ngan, cau tờm bơcri priă ờ hềt sền gròi tus ală bơta gơlik geh bơh trồ tiah dê, den tàng dà tih mhar ngan mờ ờ thàn nàng geh broă lơh rơcang sơndră”.

Bal mờ rmơp ndơl, broă atbồ, sền gròi ờ do ờ dă ală broă lơh hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng, jơh bal tàm kàl mìu cà dờng kung geh ală jơnau lùp dờng.

                           Bơtơt kìng dà Quảng Điền gơtìp bơcah tàm àng drim ngai 12 nhai 8

Bơta do gơtùi go\ loh tàm hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng Ia Krel 2, tu\ hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng do pa gơtìp bơcah tơnau dờng dà tàm nam lài tài dơng dà tìs mờ jơnau sồr den nam tơ nơ\ neh pơn jat tai lơh tìs mờ gơtìp bơcah tơnau dơng dà dơ\ 2. Mờ tàm hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng Dak Kar pa do, gơnoar atbồ tàm [òn lơgar mờ gah lơh broă geh gơ noar 2 càr là Dak Nông mờ Bình Phước ndrờm ờ dờp kơ nòl sền gròi ờ do ờ dă h ìu ma\i pờ tơlik ồs đèng do. Jat [a\u Người Lao động yal, hơ jơnau lùp bè kơ nòl atbồ dà lơgar lời gơlik geh bơta ờ niam, ồng Bùi Huy Thành, Kuang atbồ Sở Công thương càr Dak Nông đơs là

“Hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng Dak Kar tàm càr Bình Phước, Dak Nông mìng geh cơ chế pơ gồp bal”. Mơya, ồng Nguyễn Thanh Bình, Chủ tịch UBND kơnhoàl Bù Đăng, càr Bình Phước den đơs ngan, Hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng Dak Kar gơ wèt càr Dak Nông, đah Bình Phước ờ gơtùi [ư tê.

Tu\ do, ală hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng tàm Dak Nông neh ờ do ờ dă ing, mơya jat Tiến sĩ Đào Trọng Tứ, Kuang atbồ Tiah tờm bơtàu tơnguh kơ\ kơljap dà mờ gơ dờp bal mờ tam gơl trồ tiah (ală dà dờng, dà croh Việt Nam dê) đơs, do digơlan mìng là sơn đờm lơm ai ală jơnau gơ lời wơl dờng rlau bè tơ nơ\ do:

“Gơtùi đơs là mờ 2 bơta ờ niam do, bol he neh là bơtuah ngan lài neh jơh nùs sơndră, lơh niam wơl, mơya rlau mờ hơ\ tai là tơ nơ\ hơ\ mìu neh ờ huan gam tai. Dilah ờ den neh lơh gơbàn rềs àr bloh. Mơya dilah pơn jat tai jơnau hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng do, den bơta tam gơl bơh hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng dê tàm tơ nơ\ do digơlan là ală rềs àr dờng”.

Bal mờ hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng, ală tơnau dơng dà, bơtơt, rbòng dà tàm Tây Nguyên kung gơtìp pơhìn mờ gơbàn bơta ờ niam tàm dơ\ mìu dà ko\ dà cò pa do. Mìng is tàm càr Dak Lak neh geh 3 bơtơt, rbòng dà gơtìp lìu dà. Tơnau dà mpồl 6, xã Ia Lốp, kơnhoàl Ea Sup ờ mìng gơtìp lìu dà tềng mat bơtơt, mờ gam geh uă trồm bluh, pơhìn gơbàn bơcah bơtơt.

Ờ niam ngan rlau jơh là bơtơt kìng dà Quảng Điền, sền gàr ai tiah tam kòi rlau 3 rbô lồ jat kềng gah dà dờng Krông Ana. Tơ nơ\ tu\ geh uă bă tiah gơtìp lìu dà bơh ngai 8 nhai 8, tus ngai 12 nhai 8, bơtơt kìng dà do gơtìp bơcah dùl gơl ơnàng mờr 7 thơk. Bơta pal đơs là bơtơt kìng dà Quảng Điền neh lơh đơs lài gơbàn bơcah bơh nđờ nam lài. Anih jơnau đơs Việt Nam neh geh ală jơnau yal, jơnau đơs bè bơta ờ diơng bơh bơtơt kìng dà do dê, mơya broă lơh niam wơl ờ hềt dipal, bè jơnau yal bơh ồng Mai Trọng Dũng, Phó Kuang atbồ Sở Nông nghiệp mờ Phát triển nông thônc àr Dak Lak dê:

“Bè broă lơh niam wơl, sền gàr bơtơt kìng dà do den priă tă lơh uă, den tàng Sở neh tơngkah kơnhoàl là mhar geh dùl jơnau sồr gùng dà broă lơh bơcri priă, lơh niam ală gơl kuơ màng, pal lơh niam wơl. Mơya kơnhoàl ờ hềt lơh jơnau sồr hơ\.”

Tàm dơ\ mìu dà ko\ dà cò pa do, Tây Nguyên geh mìu dờng ngan rlau jơh bơh lài tus tu\ do, uă tiah mìu tàm khà bơh 400 tus 600 mm mìng tàm rlau 1 ngai mang. Mờ khà mìu uă, bơta niam brê lơyah, mìu dờng là bơta ờ gơtùi pleh. Mơya bè neh đơs, ală bơta ờ niam Hìu ma\i pờ tơlik ồs đèng, bơtơt, rbòng dà neh gơlik geh, loh làng gam geh jơnau dờng ngan bơh broă atbồ, cèng tềl rềs àr kòn bơnus in.

Bơta tam gơl trồ tiah ngai sơlơ gơlik geh kal ke, bơta niam brê Tây Nguyên ờ geh tam gơl tàm 2, 3 nam; broă lơh sa suơn sre, rơndap [òn ơm kis sùm ờ jat broă rơndap lơh. là bơta geh ngan pal dờp. Bơh mùl màl do, ală càr Tây Nguyên ngan là pal rơcang lài ai ală bơta trồ tiah lơh aniai dờng digơlan gơlik geh. Dilah ờ gơtùi tam gơl broă atbồ mờ nùs nhơm geh kơ nòl bè neh ai tơnggo\ tàm tơngai lài, jơnau gơ lời wơl digơlan kơn jơ\ kơn jut rlau tai.

Cau mblàng K’Duẩn