VOV4.M’nông: Đah nău do\ng ăp trong mât chăm jo\ jong ho\ ns^t tay geh âk nău dơi an [on lan kan lo\ mir ta n’gor Gia Lai. Săk geh, kah ue\h n’hanh rnoh khlay tăch ue\h rlău da dê rnôk [on lan kơt do\ng lhăt rêng [ư ho\ dơi nt^m nti. Phóng viên nkô| way nkoch nchih nkoch nău ngăn geh dja ta nkuâl Ia Grai, ngoăy tâm 4 nkuâl ta n’gor Gia Lai dôl an [ư trong nchrăp “N’hao nău dơi mât chăm jo\ jong bah cà phê đah rnăk [on lan”.

            Wa Nguyễn Văn Miên, ta thôn Tân Lập, xã Ia Sao, nkuâl Ia Grai râng trong nchrăp mât chăm cà phê jo\ jong tât a[aơ ho\ 2 năm. Đah rnoh hvi 3ha, năm mhe aơ păng ns^t geh bơi 15 tấn cà phê rnglăy n’hanh nchrăp năm aơ rnoh geh mbra dah rnoh dja đo\ng, păng dơi tiăr nti du\t na nê| mpeh ăp trong mât chăm t^ng trong jo\ jong kơt n’hao do\ng âk phân poh hữu cơ, lơi ir poh phân vô cơ; do\ng dak si mât njrăng si tăm t^ng nău way “4 di”; mô lah [ư to\ dak mpêt nkrem. Lôch nê, nkre mpêt nkrem dơi prăk do\ng ma săk geh, kah ue\h cà phê dơi n’hao đo\ng:

            “Ăp năm geh bar pe tơ\ tâm nchră mât chăm cà phê jo\ jong ri gâp râng da dêư. Ntơm nơh, tăm cà phê ri he t^ng trong way ơm, [ư t^ng nău tă ơm g^t bah rnăk wâl yơn ntơm bah rnôk râng tâm nchră ri kơt do\ng khoa học, kỹ thuật, t^ng bôk nău kan mât chăm cà phê jo\ jong dja. Do\ng gay n’hao săk geh mir cà phê.”

            Râng bôk nău kan mât chăm cà phê jo\ jong đo\ng, wa Hồ Q\uang Hiệu, thôn Tân Sao, xã Ia Sao, nkuâl Ia Grai, n’gor Gia Lai an g^t, lôch nar kơt do\ng mô ho\ lăng jo\ yơn păng n’hanh kônh wa tâm nkual ho\ rgâl nău m^n mpeh mât chăm cà phê jo\ jong. Rlău 1 ha cà phê bah rnăk păng ho\ [ư sreh tăm tay rnôk râng trong nchrăp kan. Lôch hăn tiăr nti, păng ho\ do\ng le\ ăp trong mât chăm cà phê jo\ jong, ntơm bah rêng [ư neh tât sơch ntil, poh phân, njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa n’hanh to\ dak:

            “Ăp tơ\ s^t hăn tiăr nti ri nu^h tăm cà phê rgâl âk nău m^n đo\ng. Mpeh trong do\ng dak si mât njrăng si tăm, lôch nê trong mât chăm, poh phân an tơm cà phê dơi ue\h lơn”.

            Ia Grai lah ngoăy tâm ăp nkuâl tăm âk cà phê bah n’gor Gia Lai đah bơi 20.000ha. Tơm cà phê ho\ dơi tăm ta aơ rlău 30 năm n’hanh âk neh mir a[aơ dôl tâm rnôk sreh tăm tay, mô lah mhe lăp klêh play đêt. T^ng wa Bùi Thị Hằng, Groi kruanh UBND xã Ia Sao, nkuâl Ia Grai, aơ lah ndơ dơh gay ntop kơl [on lan do\ng ăp trong mât chăm cà phê jo\ jong. Lôch nê, âk trong nchrăp, bôk nău kan ntop kơl [on lan sreh tăm tay tâm ban kơt mât chăm cà phê jo\ jong ho\ dơi an [ư ta nkuâl, kơl du\t ue\h an âk [on lan kan lo\ mire đo\ng:

            “Ăp năm dăch aơ, du\t âk bôk nău kan tiăr nti an sreh tăm tay cà phê n’hanh ăp trong leo nt^m nti, mât chăm cà phê. Lôch nê, nu^h [on lan g^t êng n’hanh rgâl dơi trong mât chăm đah tơm cà phê n’hanh gay kônh wa mât chăm du trong kloh ue\h n’hanh jo\ jong.”

            Wa Trần Văn Chín, Groi giám đốc Chi nhánh Công ty Cổ phần Mascopex ta Gia Lai an g^t, lah nhih pah kan rvăt cà phê tăch an ntu\k tâm boh têh lam ntu\r neh, công ty du\t uănh khlay tât pah kan kah ue\h cà phê. Yor kơt nê|, nhih pah kan dôl t^ng [ư ntop kơl nkuâl Ia Grai ndrel 3 nkuâl êng [a [a\ bah n’gor Gia Lai an [ư bôk nău kan mât chăm cà phê jo\ jong. Tâm bôk nău kan dja, công ty ndrel đah n’gâng kan dơi kan n’gor kan nsum an [ư đah ntu\k rgum tơm lah n’hao nău dơi n’hanh nău m^n tuch tăm an ăp rnăk [on lan kan lo\ mir. Lôch 2 năm an [ư, kônh wa nkual trong nchrăp ho\ t^ng kơn tât đah rêng [ư tuch tăm jo\ jong n’hanh ntơm bôk năp ho\ ns^t tay nău dơi ngăn ngăn:

            “Nău u\ch bah bôk nău kan lah yor an lam nsum mpôl [on lan, yor ma neh ntu bri dak n’hanh n’hao săk geh âk đah tơm cà phê. Mhâm [ư gay kônh wa [on lan [ư geh săk cà phê kah ue\h, đăp mpăn n’hanh mpêt nkrem prăk do\ng kan, n’hao âk nău geh wa\ng sa an kônh wa [on lan kan lo\ mir”.

 Tâm nkô| trăch Hăn ndrel nu\ih kan lo\ mir nar aơ, phung hên geh nau tâm nchră đah wa Lê Mỹ Trinh, Kruanh Jrâu kan tâm Bôk nau kan hun hao nsum mpôl (CDC), ntu\k kan [ư bôk nau kan “N’hao nau nâp nâl bah ndơ tuch tăm cà phê đah [on lan tâm n’gor Gia Lai”.

            Bôk nau kan n’hao nau blau tăm cà phê nâp nâl yor ntu\k kan nơm tâm rgop ntru\nh ta n’gor Gia Lai geh moh nau kan khlay hơi wa?

            Wa Lê Mỹ Trinh: Bôk nau kan n’hao nau nâp nâl bah nau tăm cà phê đah rnăk vâl geh ntru\nh tâm 4 nkuăl bah n’gor Gia Lai geh nkuăl Ia Grai, nkuăl Chư Sê, nkuăl Chư Păh ndrel nkuăl [on têh Pleiku. Nkô| nau bah bôk nau kan gay rgâl nau nâp nâl bah kan tăm cà phê ndrel ngoai tâm ăp nau kan tơm bah bôk nau kan lah [ư tăm cà phê bah kônh wa [on lan, ngăn lah uănh khlay nau do\ng dak si mât cdhăm tơm tăm ân geh nâp nâl.

            Ân tât rnôk aơ, ăp nkô| nau , nau nchrăp ndơ\ luh ho\ ntru\nh dah ntu\k tât hơi Wa?

            Wa Lê Mỹ Trinh: Ăp nau kan ho\ geh ndâk ăp nau rlong lor mpeh nau leo tăm cà phê nâp nâl, geh 8 nau kan tâm 4 nkuăl bah bôk nau kan. Ndrel ndâk 100 nau kan rklaih ndo\k nja đah bê tông geh ntu\k nku\m n’hâm gay ma rklaih ăp ntô, du\ng, chai dak si mât chăm tơm tăm jêh lôch do\ng. Êng nê, ăp nau kan êng bah nau kan aơ lah [ư jrâu nti\m npeh nau tăm, mât chăm cà phê ân dơi rdâng đah nau rgâl mhe trôk nar, njrăng rdâng bu tuh chuh sa, do\ng  dak si mât chăm tơm tăm du tỏng nâp nâl. Nkô| nau bah bôk nau kan lah 2000 rnăk [on lan năm mhe rlau bah bôk nau kan geh ntru\nh ân 400 nu\ih.  A[aơ bôk nau kan ntru\nh năm tal bar, tâm năm tal 2 ri bôk nau kan rgum tâm ăp nau nkoch trêng, n’hao nau gi\t ân kônh wa [on lan.

            Ngoai tâm ăp nkô| nau tâm nau tăm cà phê nâp nâl geh uănh khlay nê lah do\ng phân poh, dak si mât chăm tơm tăm ân tâm ban. Tâm nau kan, bar nkô| nau aơ ân geh mhâm nau njrăng ơi wa?

            Wa Lê Mỹ Trinh: Ê lor lah bôk nau kan geh pơk jrâu nti\m nti nau kan, nkô| nau bah bôk nau kan lah 2000 nu\ih [on lan ri bôk nau kan mra pơk 80 jrâu nti\m nti tâm 4 nkuăl bah bôk nau kan. Đah nu\ih kan ndrel năm kan  nchrăp gleh ri mô dơi leo tât ân ăp rnăk [on lan bah n’gor Gia Lai. Yor ri bah năp măt nkô| nau lah 2000 rnăk [on lan ri jêh nê khân păng lah ăp nu\ih leo rêng tay ăp nau gi\t blau ndrel ăp nau ueh bah bah bôk nau kan ho\ njêng luh tâm nkuăl [iư kan dnrel êp nê. Phung he gi\t lah tâm nkuăl ri kônh wa [on lan nsing tâm ăp ntu\k kan tăch rgâl aka ngăn. Kơt lah tâm mir geh tu ndrung mô lah mpeh nau răk chăm ri kônh wa vay hăn rvăt tâm ăp ntu\k bu tăch ndrel nơm bu nti\m jêh ri rvăt dak si ti\ng ntu\k bu tăch nti\m. Yor ri ma bôk nau kan ko\ uănh khlay gay geh nau mbơh du trong nâp nâl ân kônh wa đo\ng.

            Geh tât nau kan tăm mât chăm cà phê nâp nâl ri nau rvăt cà phê ân kônh wa [on lan ko\ lah nau khlay đo\ng hơi wa?

            Wa Lê Mỹ Trinh: Ơ, nau kan rvăt ndơ tăm lah nau tơm, ntru\nh tât nau geh jêng bah bôk nau kan kơl an ân kônh wa. Nê lah nkô| nau mhâm [ư ma geh nau râng bah Công ty Cổ phần Mascopex-ntu\k kan tăch rgâl, rvăt cà phê tâm ngor Gia Lai. Mascopex lah ntu\k kan nsum bah Mascopex ko\ lah ntu\k tăch ndơ ân rmôt kan lam ntur neh JDE. Nkô| nau bah rmôt kan JDE rnôk kơl an nau kan ri nê lah bu u\ch ndâk du trong pă tăch nâp nâl, to\ng dơi ăp nau kan nâp nâl ân ntu\k ntu-văng sa-rêh jêng ân kônh wa rnôk tăm cà phê tâm n’gor Gia Lai. Yor nê, êng nau kơl an ăp nau kan tuch tăm nâp nâl, ri ân geh kơl an, ndâk ntrong kan rvăt ndơ tuch tăm âk kônh wa [on lan. Rnôk ma kônh wa [ư nau kan tuch tăm, ê nkra cà phê nâp nâl to\ng dơi nau nâp nâl ri Mascopex mra rvăt ăp ntil ndơ nê ti\ng nau kan êng bah bu. Kơt ri, rnoh mra geh rgâl âk lơn kơl an du gưl ân kônh wa [on lan rnôk bu [ư ti\ng ăp nau đă nâp kah kloh ueh mpeh cà phê.

            Ơ, lah ueh wa mpeh nau tâm nchră nar aơ.

Nu^h răk rblang: Điểu Thân n’hanh H’Thi