Năm 2022 bol mô hŏ tât rnoh ndơ̆ luh yơn rlău dơi âk jêr jŏt, ntul rlong rnoh ngăch hun hao lĕ rngôch ndơ geh ƀư bah n'gor Kon Tum hôm dơi tât 9,5% rđĭl đah năm 2021. Lĕ rngôch ndơ geh ƀư rĭng geh tĭng bôk nuĭh bơi ntơm bah 47 rkeh hao tât rlău 52 rkeh prăk.  Sŏk ngân sách ngih dak nchroh geh 4.000 rmen prăk, geh tât 100% trong nchrăp sŏk dŏng dơi jao. Tâm năm n'gor Kon Tum rgum geh 19 trong nchrăp ntuh kơl  đah lĕ rngôch tơm prăk đăng ký nklăp 1.600 rmen prăk. Kơp tât lĕ năm 2022 n'gor geh 43 xã di rnoh rdâk njêng ƀon lan mhe. Ndrel đah wăng sa- rêh jêng kon nuĭh hun hao, nău rêh bah nuĭh ƀon lan, lơn lah nuĭh ƀon lan rnoi mpôl đê̆ dơi rgâl geh âk. Che A Trêu, 80 năm deh, ƀon Đăk Chờ, xã Ngọc Tụ, nkuâl Đăk Tô rhơn an gĭt:  

"Năm 2022, gâp dŭt rhơn nđơr yor ƀon Đăk Chờ, xã Ngọc Tụ, nkuâl Đăk Tô nar lơn ma hun hao mpeh wăng sa, ăp tơm cao su, cà phê, bời lời, bum blang, ba săk geh da dê...bol cà phê năm aơ mô lăng khlay dơn 8.300đ/kg rêh yơn đah rtăk cao su ri hao khlay, kônh wa rhơn nđơr. Aƀaơ, kônh wa dôl mât chăm ăp ntil tơm tăm, mpŏng let năp tay mbra săk geh âk lơn. Năm mhe, kônh wa lơn ma nsrôih âk đŏng gay tơm cà phê, cao su, bời lời săk geh âk lơn, wăng sa geh hun hao ri mơ  nsĭt tay nău rêh hơm răm, đăp mpăn an rnăk wâl, ƀon lan".

Nuĭh ƀon lan ta 8 ƀon  mpeh xã nkual 3 Kon Chiêng (Kông Chêng), nkuâl Mang Yang, n'gor Gia lai, đah 92% lah nuĭh ƀon lan rnoi  Bana wơt năm mhe 2023 đah nău rhơn bah nău rgâl  lam lĕ rngôch. Dơi geh nău mât ŭanh ntuh kơl bah Đảng, Ngih dak ndrel đah nău nsrôih pah kan kan sa bah nuĭh ƀon lan, nău rêh bah nuĭh ƀon lan Bana ta aơ hŏ rgâl uĕh lĕ  mpeh nău rêh nuih n'hâm,drăp ndơ. Điện trong, nhih nti, nhih dak si dơi ntuh kơl têh uĕh, lĕ rngôch ăp rnăk hŏ geh điện mpoh ang,âk rnăk hŏ rvăt năp dơi ndeh công nông, ndeh honda, tivi... Lơn lah, ntơm bah dơn gĭt ƀư mir ba, tuch rmul  ngăn dơm, aƀaơ kônh wa nuĭh ƀon lan Kông Chêng hŏ gĭt mât rong n'hanh tăm  ăp tơm jong nar geh rnoh khlay âk. Uănh saơ nău rgâl ta ƀon lan, wa Diol, nuĭh ƀon lan xã Kông Chêng lah rjăp:  

"Aƀaơ xã Kông Chêng mpôl hên hŏ rgâl dŭt âk, nơm geh Đảng, Ngih dak mât uănh rđău đă, ntuh kơl ƀư trong nhih nti, nhih dak si ăp tŏng, aƀaơ hôm éong hăn dŭt dơh soih đŏng, muh măt ƀon lan rgâl săk ntô mhe uĕh reh. Mpeh hun hao wăng sa ri dơi Ngih dak ntĭm nti an kônh wa trong mât chăm  mhe, kônh wa nsrôih pah kan jan sa đŏng, ntơm nơh dơn gĭt tăm ba dơm ri aƀaơ hŏ gĭt tăm cà phê, tiêu, hôm cao su, chanh rse đŏng... jêng nsĭt geh đăp mpăn lơn. Kônh wa nsrôih jut jăng ji ngot, n'hŭch ach o, nsan hao ƀư geh ndrŏng. Lah uĕh Ngih dak hŏ mât uănh ntuh kơl ăp ntil an ƀon lan".

Hợp tác xã tuch tăm Công bằng xã Čư̆ Dliê Mnông, nkuâl Chư M'gar, n'gor Dak Lak lah ngoăy tâm ăp Hợp tác xã nkret njêng cà phê dŏng trong leo ƀư tăch rgâl geh nău tâm ban lor bôk năp ta Việt Nam, Prăk nkrem an dŏng nău rêh nsum bah Hợp tác xã Čư̆ Dliê M’nông dŏng dơi dŏng dŭt geh nău tam tâm ăp năm rlău aơ, nsĭt tay nău geh mô dơn xã viên ma lĕ nsum mpôl nuĭh ƀon lan. Ntĭt kơt, Prăk nkrem dŏng nsum bah Hợp tác xã hŏ kơl ƀư ntŭk gŭ nti bah nhih nti mầm non Búp Sen Hồng đah 2 jrô nti têh uĕh ta nklang buôn Đrao, xã Čư̆ Dliê Mnông. Rlău 60 kon se dôl gŭ nti ta aơ n'hanh lơn lah 100% ăp kon se lah nuĭh Rđe. Nô Y-Mer Niê, nuĭh groi nđôi hợp tác xã tuch tăm Công Bằng Čư̆ Dliê Mnông, nkuâl Čư̆ M’Gar, n'gor Dak Lak an gĭt:

“Hợp tác xã mpôl hên tăch ndơ an dak bah dih. Tâm ăp năm 2018, 2019 mpôl hên geh tăch n'gluh ndơ âk. Jêng geh rnoh prăk an dŏng kan nsum dŭt âk, mpôl hên kan n'hanh kơl kônh wa jêr jŏt mpeh jay gŭ, ƀư trong hăn. tâm năm mhe gâp mpŏng cà phê mbra geh rnoh khlay hôm mât ta rnoh rlău 40.000 prăk, gay kônh wa mât chăm an mir cà phê bah he . Cà phê ma jŭr thuk đŏng ri kônh wa rngot rngăn, yor rnoh khlay phân poh, pring xăng hao da dê. Kônh wa roh huach. Ăp ntil ntuh kơl mbra mô nsĭt geh sa".

          Ƀon Bu Dak, xã Thuận An, nkuăl Dak Mil, n’gor Dak Nông rnôk aơ geh rlau 315 rnăk, đah nklăp 1.500 nŭih, dĭng lĕ lah rnoi Bunong. Ăp năm rlau aơ, Đảng ndrel Ngih dak hŏ ntuh kơl nkra ngih vâl, gung trong, kơl an kônh wa tuch tăm. Ndrel ma ntrong hăn, ta aơ hôm geh ntuh kơl nkra trong hoch dak, kơl an kon ntil tăm, mpa rong. Êp nau hun hao văng sa bah cà phê ndrel ba dak, nŭih Bunong ta aơ hôm mât nau tanh njuh, nkre mât nau ơm, nkre geh tay prăk. Wa Y băm-Đảng viên, cán bộ rlu ranh tâm ƀon Bu Dak mbơh, jêh bah srê Covid-19, geh nkân ueh, kônh wa ngăch ndâk văng sa, tuch tăm hun hao:

          ‘Jêh 2 năm bah Covid-19 hŏ rlau, ri kônh wa ƀon lan hŏ ndâk nau pah kan jan sa, nuih n’hâm ueh đŏng. Ăp nau rƀŭn rgum bah ƀon lan geh plŏ nâm ơm, kônh wa nsôih pah kan jan sa. Kơt rnăk hên, êng cà phê ri kŏ geh tăch ăp ntil ndơ geh tanh bah ur ndrel kon gâp đŏng, tâm ăm năm geh Covid-19 mô geh nŭih rvăt ndơ, ri ma lôch tanh mô geh nŭih rvăt. Rnôk aơ ur kon gâp ndăn tanh măng, nar gay ma năn tăch ân bum, bu rvăt âk ngăn”.

Ta Phi Liêng, du xã nkual jru ngai, mpeh nkuâl Đam Rông, n'gor Lâm Đồng geh rlău 65% nuĭh ƀon lan K’Ho, lôch bah nuh srê Covid-19 Đảng ủy xã Phi Liêng hŏ geh nghị quyết way nkô̆ mpeh tăm tơm dâu mât ndrŭng brai tâm nkual nuĭh ƀon lan rnoi mpôl đê̆. Ntơm bah nê, trong leo tăm dâu mât ndrŭng brai dơi pơk hvi. Rnôk rnoh tăp ndrŭng brai hao khlay nklăp 210.000- 220.000/kg, ăp rnăk nsĭt geh rlău 10 rkeh prăk. Wa K’Líp – Groi Bí thư Đảng ủy xã Phi Liêng, nkuâl Đam Rông an gĭt, tât năm 2023, ntrŭt nsôr tăm tay tơm dâu mât ndrŭng brai tâm nuĭh ƀon lan rnoi mpôl đê̆.

Nău tăm rơ̆ jêng âk bah tơm dâu mât ndrŭng brai nkre nơm tâm tơm ndơ ntuh kơl nkre săk ăp rnăk nơm nsrôih êng tâm nău kan tuch tăm. Tât năm mhe, mpôl hên nkoch trêng tay, rgŏ jă kônh wa pơk hvi trong leo tăm tơm dâu mât ndrŭng brai. Nău tâl bar lah ntrŭt nsôr kônh wa tăm rlŭ, rgâl ntil si tăm ndơ  mât gay jut jăng mbrơi nău way tuch tăm tơm cà phê mô nsĭt geh wăng sa âk. Mô  dơn tĭng ƀư trong leo tăm tơm dâu ma hôm rgŏ jă kônh wa sŏk glêh mât jong đŏng kơt tăm tay ăp ntil tuh mbro bum biăp".

          Wa Yât, Kruanh Ban nau kan Mặt trận Thôn Tươh Ktu, xã Glar, nkuăl Đăk Đoa, n’gor Gia Lai ri mbơh, tâm ƀon geh 150 rnăk, 1.331 nŭih, đah 1005 lah rnoi Bahnar. Tât bôk năm 2023, ƀon hôm 15 rnăk ach o ndrel êp ach o. Tâm rnôk rlau aơ, srê Covid-19 hôm tât jêr, yơn lah ntơm bôk năm 2022, kônh wa tâm ƀon nsôih hun hao văng sa jêh rnôk bah srê Covid-19. Êng nê, ăp nau ntrŭnh kan kơl an bah Đảng, Ngih dak, nau nsôih kơl an tă bah N’gâng kan tâm nkuăl tât đah kônh wa ƀon lan ri ma ƀon lan hŏ dơi rlet rlau nau jêr jŏt gay hun hao:

          ‘Jêh bah srê Covid-19 kônh wa pah kan jan sa nơih ueh, geh Đảng, Ngih dak kơl rđau đă, kơl an nau kan văng sa geh âk nau dơi, leo nsĭt nau hơm răm, đăp mpăn. Kônh wa ŭch ngăn rnôk ma rnoh nŭih ach o mô hôm âk ôh, âk nŭih, âk rnăk hŏ hun hao văng sa rnăk vâl, geh nau rêh ueh lăng. Rđil đah bah năp nơh ri êng ngăn, jêr ngăn, rnôk aơ ăp rnăk kŏ geh ndeh hon-đa hăn ro, ndeh công nông kơl an nau pah kan jan sa, ƀư cà phê, ƀư ba...rgop ăp tă bah rong sur, djar, tăm cà phê, tăm ba ri kŏ geh âk đŏng, nau rêh đăp mpăn, mô hôm rvê tât nau ji ngot tay ôh”.

Nuĭh Xơ đăng ta xã Văn Lem, nkuâl Đăk Tô, n'gor Kon Tum hŏ geh âk nău dơi tâm nău kan tuch tăm, mât rong hun hao wăng sa rnăk wâl đŏng. Ndrel đah mât chăm uĕh ba lŏ 2 tơ̆ tăm an tŏng geh ndơ sa, nuĭh ƀon lan ntrôl dăng mât chăm neh tăm cà phê, tơm bum blang,  tơm dak si đŏng. Rlău ma tĭng ƀư trong nchrăp tăm bri bah n'gor, nuĭh ƀon lan tâm xã hŏ nkrum nđĭr neh yôk lưn lôch âk năm tuch tăm sât blak dak rchoh đŏng. Tâm rlong pah kan jan sa, mât rong rnăk wâl kônh wa Xơ Đăng ta xã Văn Lem hŏ geh trong nchrăp bah he gay hun hao wăng sa nsĭt geh âk gay rgâl nău rêh da dê. Nô A Khúc, ƀon Tê Rông, xã Văn Lem, nkuâl Đăk Tô nkoch mpeh trong nchrăp hun hao wăng sa bah rnăk wâl, nkre mpơl nău  nsing nơm, nău mpŏng năm mhe mbra nsĭt geh âk nău dơi uĕh lăng:

"Rnăk gâp mbra tăm tao, tơm bạch đàn, tơm dổi n'hanh mât sŭr ntil he nơm. Năm mhe aơ nơh rnăk gâp hŏ sreh tao n'hanh tăch 1 lông sŭr bôk năm bah rnăk wâl. Năm mhe gâp mpŏng ngih dak mât uănh khlay tâm nău rvăt tao n'hanh tơm bạch đàn bah kônh wa mpôl hên gay geh tơm wăng sa đăp mpăn an rnăk wâl, geh prăk ntuh kơl an oh kon hăn nti  tât lôch tât dŭt. Gâp mpŏng năm mhe, Ngih dak mât uănh khlay âk lơn tât kỹ thuật mât chăm an tơm tao, tơm bạch đàn, tơm dổi gay hun hao wăng sa, rnăk wâl geh nău rêh đăp mpăn lơn đŏng".

          Lah kon se nti jrâu 12, ngih săm ƀŭt Phổ thông Dân tộc Nội trú nkuăl Tu Mơ Rông, n’gor Kon Tum, oh A Bliêm, ƀon Đăk Song, xã Tê Xăng, nkuăl Tu Mơ Rông, n’gor Kon Tum năm mhe 2023 geh âk nau ueh. Djăt nau mhe mbŏ, nai nti lôch 12 năm rlau aơ, A Bliêm gơih nti. Mông tu kŏ kơt kon se rnoi Xơ đăng êng  A Bliêm hăn kơl an rnăk vâl ntơm bah rep ngih vâl, tât nau kan êng tâm mir mô lah tâm lŏ. A Bliêm nsôih nti lôch jrâu 12 ndrel nti prêh lơn gay ma geh nau gĭt, kơl an me mbŏ, kơl an nŭih Xơ đăng hun hao văng sa, n’hao nau rêh. Tâm bôk năm mhe 2023 aơ, nkre rhơn sa tết ma rnăk vâl, A Bliêm hôm nsôih nti săm ƀŭt, joi uănh ăp ngih săm ƀŭt Đại học ma păng nchrăp đăng ký lăp nti. Năm 2023, A Bliêm năl lah năm ueh ngăn bah săk nơm ndrel ân geh nsôih nsŭn n’hâm ân nau kan ntĭm nti bah nơm. Nkoch tât nau ŭch bah nơm, oh A Bliêm, ngơi:

‘Tâm năm 2023, gâp mra nsôih nti ân blau, geh nau dơi ueh ngăn, nsôih ntĭm nti gay tốt nghiệp geh nau dơi ueh ngăn ngên. Gâp ŭch kônh wa ƀon lan lăp tâm năm mhe mra tâm rŏng ndrel tâm rnglăp, geh âk n’hâm soan ndrel mâp âk nau lap. Kônh wa ndrel phung bu mom tâm ƀon nsôih djăt, kơt tĭng ăp nau ueh, nau mhe gay geh nau gĭt âk ntil, blau nau kan tuch tăm, hun hao văng sa prêh, ueh ân rnăk nơm đŏng. Tât năm mhe, gâp dăn ân geh ăp nŭih tâm lam dak Việt Nam nơm ân geh n’hâm soan ueh dăng, lăng ngăch, pah kan jan sa, ntĭm nti geh nau dơi da fê ndrel geh nau ueh tâm nau rêh jêng”./.

VOV Tây Nguyên/Nuĭh rblang: Điểu Thân n'hanh H'Thi